In welke landen mag iedereen met elkaar trouwen?

Op 1 april 2001 schreef Nederland geschiedenis. Na een jarenlange strijd werd ons land het eerste waar koppels van hetzelfde geslacht met elkaar in het huwelijksbootje kunnen stappen. Twintig jaar later hebben vele landen dit voorbeeld gevolgd. We maakten een compleet overzicht van de plekken waar iedereen anno 2022 met elkaar kan trouwen. We gebruiken hier expliciet niet de term 'homohuwelijk', maar de openstelling van het huwelijk voor paren van gelijk geslacht.

nederland (sinds 1 april 2001)

Klokslag middernacht stond de Amsterdamse burgemeester Job Cohen op 1 april 2001 in de startblokken om de eerste vier koppels van gelijk geslacht in de echt te verbinden. Daar ging een decennialange strijd aan vooraf. Al in de jaren zestig pleitte Harry Thomas met zijn Nederlandse Homofielen Partij voor gelijke huwelijksrechten. Ook jurist Jan Wolter Wabeke voerde er in samenwerking met de GayKrant jarenlang campagne voor. Pas in de jaren negentig belandde de kwestie op de agenda in de Tweede Kamer, mede dankzij Boris Dittrich. 109 Kamerleden stemden voor, 33 tegen en drie jaar later was huwelijksgelijkheid eindelijk een feit. Inwoners van de bijzondere gemeenten Bonaire, Sint Eustatius en Saba hebben sinds 10 oktober 2012 gelijke huwelijksrechten, maar die van Aruba, Curaçao en Sint Maarten nog altijd niet. 

belgië (sinds 1 juni 2003)

Op 16 juni 2013, twee weken nadat het huwelijk werd opengesteld, zou in het bijzijn van politici en lhbtq-organisaties voor het eerst een Belgisch mannenkoppel in het huwelijksbootje stappen. Marion Huibrechts en Christel Verswyvelen uit Kapellen waren ze echter per ongeluk te snel af. Zij hadden hun bruiloft al gepland voor 6 juni, maar vergaten rekening te houden met een verplichte ondertrouw van twee weken. Van de procureur des konings kregen ze toestemming vervroegd te trouwen, waarmee ze onopzettelijk de primeur kaapten. Ze hadden eigenlijk in alle stilte willen trouwen. “We werden vroeg uit ons bed gebeld door journalisten. We wisten van niets,” aldus Marion.

spanje (sinds 3 juli 2005)

Na België bleef het een aantal jaar stil, tot José Luis Rodríguez Zapatero, de toenmalige premier van Spanje, zich besloot hard te maken voor de wet ‘Ley española del matrimonio igualitario’. Dat kwam hem op veel weerstand te staan, maar na twee stemmingen was de openstelling toch een feit. Het werd even spannend toen in 2011 de conservatieve Partido Popular met een enorme verkiezingszege aan de macht kwam. Zij probeerden de openstelling terug te laten draaien, maar daar wilde het Spaanse hooggerechtshof gelukkig niets van weten. 

canada (sinds 20 juli 2005)

Canada was het eerste Noord-Amerikaanse land dat trouwen voor iedereen mogelijk maakte. “In een land van minderheden is het belangrijk dat je niet kieskeurig bent op het gebied van rechten,” zei toenmalig premier Paul Martin vlak voor de stemming, “een recht is een recht.” Eerder konden in verschillende Canadese provincies, waaronder Ontario, Quebec en Brits-Columbia, koppels van gelijk geslacht al trouwen.

zuid-afrika (sinds 30 november 2006)

Jachtopzieners Vernon Gibbs en Tony Halls gaven elkaar op 1 december 2006 in kaki broeken en leren laarzen het jawoord. Zuid-Afrika werd in 1996 het eerste land dat in haar grondwet discriminatie op basis van seksuele oriëntatie expliciet verbood. Het Constitutioneel Hof oordeelde daarom dat koppels van gelijk geslacht net zoveel recht hadden om te trouwen als man-vrouwkoppels. Hoewel een ruime meerderheid van de bevolking tegen de openstelling was, werd Zuid-Afrika zo het eerste – en tot nu toe enige – Afrikaanse land waar iedereen mag trouwen.

In welke landen is homoseksualiteit strafbaar?

noor­wegen (sinds 1 januari 2009)

Anderhalf jaar nadat het Noorse parlement instemde met openstelling van het huwelijk, trouwden de eerste Scandinavische mannen- en vrouwenkoppels. Een jaar later erkende ook de Lutherse kerk – tot 2012 de staatskerk van Noorwegen – koppels van gelijk geslacht. Kort daarop ging de wens van de 70-jarige Erik Skjelnæs in vervulling. Zestien jaar eerder vroeg zijn partner Kjell Frølich Benjaminsen hem al ten huwelijk, maar hij wilde per se trouwen in een kerk.3

zweden (sinds 1 mei 2009)

In Zweden stemde het parlement op 1 april 2009 met een overweldigende 261 stemmen vóór gelijke huwelijksrechten. Alleen de Christendemocraten waren tegen. “Helaas is dit geen 1-aprilgrap”, reageerde Yvonne Andersson, parlementariër voor de Christendemocraten na de stemming. Een maand later tradt de wets-wijziging in werking.  Uit een studie uit 2020 bleek overigens dat relatief veel meer vrouwenkoppels dan mannenkoppels met elkaar trouwden. Het aantal scheidingen lag bij vrouwen relatief ook veel hoger.

portugal (sinds 5 juni 2010)

“Deze wet zet een fout recht,” aldus premier Jose Socrates, toen het Portugese parlement op 8 januari 2010 stemde voor openstelling van het huwelijk. De conservatieve president Aníbal Cavaco Silva kondigde uiteindelijk op 17 mei aan de wet met frisse tegenzin te zullen bekrachtigen. “Ik zet mijn persoonlijke overtuigingen opzij,” zei hij daarover. “Ik wil niet bijdragen aan een zinloze verlenging van dit debat, dat de verdeeldheid onder Portugezen alleen maar groter zal maken.” Cavaco Silva deed zijn bekendmaking drie dagen na een bezoek van Paus Benedictus XVI, die gelijke huwelijksrechten tijdens zijn verblijf ‘een van de gevaarlijkste en meest verraderlijke bedreigingen van onze tijd’ noemde.

ijsland (sinds 27 juni 2010)

Koppels van gelijk geslacht mochten in IJsland al kinderen adopteren, in 2010 kwam daar ook het recht om te trouwen bij. Een van de eerste IJslandse vrouwen die trouwde met haar vrouw was premier Jóhanna Sigurðardóttir. Zij werd daarmee de eerste getrouwde, homoseksuele regeringsleider ter wereld. In eerste instantie zat er nog een kleine weeffout in de wet: buitenlandse koppels van gelijk geslacht mochten in IJsland wel trouwen, maar niet scheiden. Dat bleek toen een Russisch-Lets koppel dit probeerde in 2010. Omdat hun thuislanden hun huwelijk niet erkenden, was scheiden daar ook geen optie. Happily of niet, hun huwelijk leek dus eventjes for ever after. 

argentinië (sinds 22 juli 2010)

Na een verhit debat van dik veertien uur werd Argentinië in 2010 het eerste Zuid-Amerikaanse land met gelijke huwelijksrechten. Het voorstel van president Kirchner werd met een kleine meerderheid aangenomen. Een van de tegenstanders in de senaat zei over de wet: “Het huwelijk tussen man en vrouw bestaat al eeuwen en is noodzakelijk voor de voortplanting van onze soort.” Het mocht gelukkig niet baten, sinds medio 2010 mogen alle Argentijnen trouwen én adopteren. 

denemarken (sinds 15 juni 2012)

Denemarken werd in 1989 de allereerste plek ter wereld waar mensen van hetzelfde geslacht een geregistreerd partnerschap konden aangaan. 23 jaar later kwam daar ook het recht om te trouwen bij. Het Koninkrijk Denemarken bestaat uit drie landen, Denemarken, Groenland en de Faeröereilanden, die ieder een eigen besluit mochten vormen over de openstelling. In Groenland trad de wet op 1 april 2016 pas in werking, op de Faeröer op 1 juli 2017.

brazilië (sinds 16 mei 2013)

De leefsituatie van Braziliaanse lhbtq’s is de afgelopen jaren onder het bewind van president Jair Bolsonaro drastisch verslechterd. Wel was het land er relatief vroeg bij met gelijke huwelijksrechten. Sinds 16 mei 2013 mogen ambtenaren van de burgerlijke stand niet langer weigeren mannen- en vrouwenkoppels in de echt te verbinden. Toen Bolsonaro in 2018 tot president werd verkozen, zorgde dat voor een enorme toename in het aantal bruiloften. Dat jaar trouwden 62 procent meer koppels van gelijk geslacht dan het jaar ervoor, uit angst dat Bolsonaro dit recht zou afschaffen.

frankrijk (sinds 18 mei 2013)

In Frankrijk verliep de openstelling van het huwelijk tumultueus. In Parijs gingen maar liefst driehonderdduizend mensen de straat op om te protesteren tegen het wetsvoorstel. Toen op 29 mei 2013 in Montpellier het eerste mannenkoppel trouwde in het bijzijn van meer dan 230 journalisten van over de hele wereld, was de politie in groten getale aanwezig uit vrees voor ongeregeldheden. Alle gasten werden gefouilleerd voorafgaand aan de bruiloft. Uiteindelijk bleef het bij een paar kleine opstootjes. Grappig detail: Henri Guiano, een van de meest homofobe politici van Frankrijk, stemde per ongeluk vóór de openstelling. Hij gaf later toe tijdens de stemming het verkeerde knopje te hebben ingedrukt. 

uruguay (sinds 5 augustus 2013)

Ondanks stevige protesten van de Rooms-Katholieke Kerk in Uruguay, ondertekende president José Mujica in 2013 een wet die trouwen mogelijk maakte voor iedereen. Het Britse blad The Economist riep Uruguay vervolgens uit tot ‘land van het jaar’. Enerzijds vanwege de openstelling, anderzijds omdat het de productie en verkoop van cannabis besloot te legaliseren. Daarmee werden criminelen buiten spel gezet, zodat de autoriteiten zich op ernstiger misdaden konden richten.

nieuw-zeeland (sinds 19 augustus 2013)

De publieke tribune barstte spontaan in zingen uit toen het Nieuw-Zeelandse parlement vóór een openstelling van het huwelijk stemde. Uit volle borst zongen aanwezigen het traditionele Maori liefdeslied ‘Pokarekare Ana.’ Het eerste vrouwenkoppel, Lynley Bendall en Ally Wanikau, trouwde aan boord van een vliegtuig op een hoogte van 9.000 meter. Een van de eregasten: de Amerikaanse acteur Jesse Tyler Ferguson (Mitchell uit Modern Family), die eerder dat jaar trouwde met zijn man in New York.

engeland en wales (sinds 13 maart 2014)

Enkele seconden na middernacht gaven de eerste Engelse en Welshe mannen- en vrouwenkoppels elkaar op 29 maart 2014 het jawoord. Maria Miller, minister voor Vrouwenzaken en Gelijkheid, loodste de wet door het parlement en premier David Cameron reageerde opgetogen: “Wanneer de liefde tussen mensen wettelijk wordt belemmerd, is het de wet die moet veranderen.” Elton John en zijn man David Furnish waren er ook als de kippen bij. Zij trouwden op 21 december 2014.

schotland (sinds 16 december 2014)

Op 31 december 2014 trouwden de eerste Schotse koppels van gelijk geslacht. Malcolm Brown en Joe Schofield, die al tien jaar samen waren, deden dat in een traditionele kilt. Hoewel de katholieke kerk in Schotland sprak van een ‘gevaarlijk sociaal experiment op grote schaal’, bleek 65 procent van de Schotten in een peiling de openstelling te steunen. Ook de overgrote meerderheid van het parlement stemde vóór. De wet was daarbij van groot belang voor getrouwde trans personen. Die hoefden nu niet langer eerst van hun partner te scheiden om legaal in transitie te mogen gaan.

luxemburg (sinds 1 januari 2015)

België en Nederland waren pioniers op het vlak van huwelijksgelijkheid, Luxemburg volgde pas in 2015. Dat lag grotendeels aan de conservatieve christen-democraten, die in Luxemburg 34 jaar lang aan de macht waren. Zodra het eerste kabinet zonder christen-democraten een feit was, werd het huwelijk opengesteld. Premier Xavier Bettel van de liberale Demokratesch Partei trouwde op 15 mei 2015 als eerste Luxemburgse man met een man.

verenigde staten (sinds 26 juni 2015)

In 2015 oordeelde het Amerikaanse Hooggerechtshof met een nipte meerderheid dat geen enkele staat meer mocht weigeren mensen van gelijk geslacht met elkaar in de echt te verbinden. “Amerika mag hier heel trots op zijn,” aldus toenmalig premier Barack Obama. Het bleek een lucratieve wetswijziging. De Universiteit van Californië in Los Angeles berekende in 2020 dat huwelijken tussen paren van gelijk geslacht de Amerikaanse economie naar schatting al 3,8 miljard dollar hebben opgeleverd.

ierland (sinds 16 november 2015)

Waar tot nog toe in alle landen de overheid besloot over de openstelling van het huwelijk, werd in Ierland voor het eerst de beslissing bij het volk gelegd. Op 23 mei 2015 mochten Ieren in een referendum laten weten of zij voor huwelijksgelijkheid waren. Met een meerderheid van 62,1 procent stemden zij vóór.

colombia (sinds 28 april 2016)

Het Constitutioneel Hof in Colombia oordeelde in 2011 dat koppels van gelijk geslacht dezelfde trouwrechten moesten krijgen als man-vrouwkoppels. Het Congres kreeg twee jaar om de wet aan te passen. Actie bleef uit, waardoor koppels van gelijk geslacht de facto mochten trouwen. Veel juristen en rechters hielden zich hier in de praktijk niet aan. In 2016 boog het Hof zich daarom opnieuw over de kwestie en zo werd de openstelling officieel een feit. Een jaar later ging Colombia nog een stapje verder: het erkende als eerste land ter wereld een geregistreerd partnerschap tussen drie mannen.

finland (sinds 1 maart 2017)

Zangeres Krista Siegfrids zorgde in 2013 voor ophef tijdens Eurovisie. Zij vertegenwoordigde Finland met het nummer ‘Marry Me’, waarbij ze aan het eind een van haar achtergrondzangeressen op de mond zoende om een statement te maken. Finland was op dat punt het enige Scandinavische land zonder huwelijksgelijkheid. Een jaar later stemde het parlement eindelijk voor een openstelling. Het duurde nog tot maart 2017 voordat de wetten waren aangepast en de eerste koppels konden trouwen. 

malta (sinds 1 september 2017)

Malta is een uitstekend voorbeeld van de wet van de remmende voorsprong. Tot 2011 was het in dit streng katholieke eilandstaatje in de Middellandse Zee zelfs verboden te scheiden, maar vanaf 2016 maakte het land een enorme ontwikkeling door. Malta werd dat jaar het eerste Europese land dat conversietherapie – ook wel ‘homogenezingstherapie’ – wettelijk verbood. Het jaar erop werd het huwelijk opengesteld. Inmiddels prijkt Malta al enkele jaren bovenaan de Rainbow Index van ILGA, een organisatie die bijhoudt hoe goed Europese landen hun lhbtq-rechten geregeld hebben. 

duitsland (sinds 1 oktober 2017)

“Waarom mag ik niet met mijn man trouwen?” Die vraag stelde Ulli Köppe aan bondskanselier Merkel tijdens een debat georganiseerd door het Duitse vrouwenmagazine Brigitte. Merkel antwoordde dat het hier een gewetenskwestie betrof waarover parlementariërs – ook die van haar eigen CDU – zelf mochten beslissen. Daarop pleitte coalitiepartner SPD direct voor een hoofdelijke stemming, die een week later plaatsvond. De rest is geschiedenis. Een kwart van de CDU-parlementariërs stemde vóór de openstelling, bondskanselier Merkel zelf stemde tegen. 

australië (sinds 9 december 2017)

Net als Ierland vroeg Australië het volk de knoop door te hakken over het hete huwelijkshangijzer. Via een niet-bindende peiling per post maakte Australiërs eind 2017 hun wens kenbaar. 61,6 procent stemde vóór een openstelling en het lukte premier Malcolm Turnbull nog voor de jaarwisseling een wetsvoorstel door het parlement te loodsen. Parlementariër Tim Wilson deed zijn partner vooruitlopend op de wettelijke goedkeuring vast een aanzoek in het Huis van Afgevaardigden, onder luid gejuich en applaus in de parlementszaal.

oostenrijk (sinds 1 januari 2019)

Een volhardend vrouwenkoppel stapte in Oostenrijk naar de rechter nadat meerdere trouwambtenaren weigerden hen te huwen. In december 2017 oordeelde het Constitutioneel Hof dat hier sprake was van discriminatie. De regering kreeg een jaar de tijd om de wet te wijzigen. De zeer rechtse coalitie gaf hier geen gehoor aan, waardoor het arrest automatisch in werking trad op 1 januari 2019. Koppels die voor de uitspraak een klacht indienden bij het Grondwettelijk Hof mochten voor 1 januari al trouwen. Het eerdergenoemde vrouwenkoppel mocht elkaar zo op 12 oktober 2018 eindelijk eeuwige trouw beloven.

taiwan (sinds 24 mei 2019)

Nadat het Taiwanese hooggerechtshof in 2017 oordeelde dat de huidige huwelijkswet in strijd was met de Grondwet kreeg de regering twee jaar om de wet aan te passen. Conservatieve groepen organiseerden vervolgens grote campagnes tegen de openstelling en in een adviserend referendum liet bijna driekwart van de Taiwanezen weten tégen te zijn. Toch kwam de wetswijziging er, een week voordat de deadline van het hof verstreek. “We hebben van Taiwan een beter land gemaakt,” twitterde Taiwans eerste vrouwelijke president Tsai Ing-Wen na de stemming.

ecuador (sinds 8 juli 2019)

Het Inter-Amerikaanse Hof voor de Rechten van de Mens oordeelde in januari 2018 dat elk land dat de Amerikaanse Mensenrechtenconventie ondertekende, lhbtq-personen wettelijk gelijk moet behandelen. Een van de weinige landen die hier gehoor aan gaf, was Ecuador, dat op 12 juni 2019 het vijfde Latijns-Amerikaanse land werd met een opengesteld huwelijk. Direct daarna gingen mensen in hoofdstad Quito en havenstad Guayaquil met regenboogvlaggen de straat op om de overwinning te vieren. Adopteren is voor Ecuadoraanse stellen van gelijk geslacht nog altijd niet mogelijk.

noord-ierland (sinds 13 januari 2020)

De meerderheid van het Noord-Ierse parlement stemde in 2015 voor een openstelling van het huwelijk, maar de conservatief-christelijke Democratic Unionist Party blokkeerde de wet door middel van een zogeheten petition of concern. Na de verkiezingen in 2017 werden het opengesteld huwelijk en abortusrecht vervolgens een politieke splijtzwam. Jarenlang werd de regering opgeschort, totdat het Britse parlement in Londen een einde maakte aan de impasse. Zij stemden in 2019 vóór een openstelling van het huwelijk en een afschaffing van het abortusverbod. In vijf van de veertien overzeese gebieden van het Verenigd Koninkrijk hebben koppels van gelijk geslacht overigens nog altijd geen gelijke huwelijksrechten.

costa rica (sinds 26 mei 2020)

Een lichtpuntje in tijden van corona. In Costa Rica trouwden in mei vorig jaar de eerste koppels van gelijk geslacht. Hun bescheiden bruiloften – ze moesten zich houden aan de coronamaatregelen – werden live uitgezonden op televisie. Anderhalf jaar daarvoor sommeerde het Costa Ricaanse hooggerechtshof de overheid de huwelijkswetgeving genderneutraal te maken. De regering ondernam geen actie, waardoor het huwelijk op 26 mei automatisch werd opengesteld. Costa Rica werd het eerste Midden-Amerikaanse land waar koppels van gelijk geslacht konden trouwen.

zwitserland (sinds 1 juli 2022)

De Zwitserse overheid stemde in 2020 eindelijk vóór een openstelling van het huwelijk. Daarop besloten tegenstanders handtekeningen op te halen voor een referendum. Joke's on them, want in september 2021 werd daar door een grote meerderheid van de bevolking vóór openstelling gestemd. Het duurde nog een paar maanden voordat de wet officieel van kracht is, maar de overheid heeft aangekondigd dat de openstelling voor mensen van hetzelfde geslacht vanaf 1 juli 2022 een feit is.

chili (sinds 10 maart 2022)

Koppels van hetzelfde geslacht mochten sinds 2015 wettelijk samenwonen, maar een officieel huwelijk zat er nog niet in. De voormalige president Bachelet diende in 2017 een wetsvoorstel in om dit voor elkaar te krijgen, maar kreeg dit niet door het parlement. In juni 2021 vroeg haar conservatieve opvolger Sebasian Piñera het parlement om het voorstel alsnog aan te nemen. Het wetsvoorstel werd goedgekeurd met 82 stemmen voor en 20 tegen. De president heeft de wet op 10 maart 2022 bekrachtigd.

slovenië (sinds 4 oktober 2022)

In oktober 2022 werd in Slovenië het huwelijk opengesteld voor partners van gelijk geslacht. Het is daarmee het eerste Balkanland waar iedereen met elkaar mag trouwen. Ook adoptie door queer stellen is gelegaliseerd. Dit is het resultaat van een uitspraak van het Grondwettelijk Hof, die in juli werd gedaan. Andere Balkanlanden hebben het nakijken: in buurland Hongarije geldt zelfs een verbod op het praten over homoseksualiteit in het bijzijn van minderjarigen.

nepal (sinds 29 november 2023)

Na Taiwan werd Nepal in november 2023 het tweede Aziatische land waar lhbtiq+personen met elkaar kunnen trouwen. Eerder dat jaar bepaalde het hooggerechtshof dat deze huwelijken officieel geregistreerd moeten worden, maar de rechtbank in het district van Gurung en Pandey werkte daar in eerste instantie niet aan mee. Het eerste officieel geregistreerde huwelijk was tussen Maya Gurung en Surendra Pandey, een trans vrouw en een cis man. Zij gaven een groot feest, waarbij onder meer activist en parlementariër Sunil Babu Pant aanwezig was.

estland (sinds 1 januari 2024)

Estland heeft op 1 januari het huwelijk tussen personen van hetzelfde geslacht gelegaliseerd, een mijlpaal voor de lhbtq-gemeenschap in de Baltische staten. Dit besluit volgde op een stemming in het Estse parlement in juni 2023. Sinds 2016 konden burgerlijke partnerschappen geregistreerd worden, maar nu is het huwelijk mogelijk.

griekenland (sinds 15 februari 2024)

Griekenland had een dubbele primeur: op 15 februari 2024 werd dat land het eerste overwegend orthodox-christelijke én het eerste Zuidoost-Europese land dat het huwelijk openstelde. Daarnaast krijgen koppels van gelijk geslacht er de mogelijkheid om kinderen te adopteren. De conservatieve premier Mitsotakis had de linkse oppositie nodig om de openstelling van het huwelijk door het parlement te loodsen. Ook was er veel verzet van orthodoxe bisschoppen.

the best of the rest

mexico

In Mexico mogen koppels van gelijk geslacht nog altijd niet in alle deelstaten trouwen, althans, niet zonder tussenkomst van een rechter. Mexico-Stad kent overigens al sinds 2009 huwelijksgelijkheid. 19 van de 31 deelstaten volgden sindsdien hun voorbeeld.

tsjechië

In 2018 dienden 46 parlementsleden een voorstel in om het huwelijk open te stellen. De overheid kondigde op 22 juni 2018 aan de openstelling te steunen, waarmee het erop leek dat Tsjechië het eerste post-communistische land binnen Europa zou worden waar koppels van gelijk geslacht konden trouwen. In februari 2024 werd tegen het voorstel gestemd, ondanks dat 58% van de bevolking in een onderzoek aangaf vóór te zijn. 

Beeld: Hedy Tjin