Nicolaas Veul gaat op oorlogspad

Vanaf donderdag 12 april gaat Nicolaas Veul vier weken lang op oorlogspad. Gewapend met een camera en zijn vizier gericht op het nu gaat de VPRO-presentator een antwoord zoeken op de vraag wat de Tweede Wereldoorlog anno 2018 nog betekent.

Het is meer dan zeventig jaar geleden dat Nederland bevrijd werd van de Duitse bezetters die ons land tussen 1940 en 1945 op een mensonwaardige manier in z’n greep hielden. Nicolaas’ opa zei tegen z’n kleinzoon dat de oorlog verschrikkelijk was en dat die nooit vergeten mocht worden, maar over wát er zo verschrikkelijk was, werd gezwegen.

Tegelijkertijd speelt de presentator populaire games als Wolfenstein en Call of Duty en kijkt hij graag naar films als Saving Private Ryan en Dunkirk. Kan dat dan nog wel en hoe ga je heden ten dage dan met die oorlog om? De spagaat waarin Veul zich bevond, was het vertrekpunt van Nicolaas op oorlogspad.

Propagandaboekjes met ‘Joden zijn ratten’ erin, een poster met Hitler erop en een echte SS-riem. Veul kwam het allemaal tegen op een militariabeurs, waar de verzamelaars en verkopers hem vertelden dat ze er geen kwaad in zagen, omdat het maar geschiedenis was.

Maar die geschiedenis is zó beladen dat mensen er nu nog over dromen of er trauma’s van hebben. “Dat zijn mensen die de oorlog hebben meegemaakt en zich de impact daarvan nu pas realiseren, maar ook jongeren van de zogenaamde derde generatie. De grootouders van die joodse jongeren zijn zo getraumatiseerd door wat ze hebben meegemaakt dat er nooit een woord over gesproken werd, maar het verdriet was er wel altijd. Dat verdriet werd overgedragen op de tweede generatie en uit zich nu bij de kleinkinderen.”

Kun je met goed fatsoen proberen te ontsnappen uit de Anne Frank escape room, of is dat een brug te ver?

De presentator bezocht het Sinai Centrum, waar mensen worden behandeld die psychotraumatische aandoeningen hebben, als gevolg van de Holocaust. Hij sprak daar met iemand die hem vertelde dat er door het altijd aanwezige en onbesproken verdriet weinig ruimte was voor zelfontplooiing. “Die zogenaamde derde generatie is niet bang voor het nazisme, maar zit wel met allerlei angsten die zijn overgedragen in de opvoeding, van generatie op generatie. Dat zijn vragen als: ‘Wie ben ik zelf?’ en ‘Hoe pak ik mijn leven weer op?’.”

Nicolaas geeft je in z’n programma geen saaie en stoffige geschiedenisles, maar richt in zijn persoonlijke zoektocht de blik juist op het nu. Kun je met goed fatsoen proberen te ontsnappen uit de Anne Frank escape room, of is dat een brug te ver? Is er een verschil tussen een escape room en een musical of film over het bekendste joodse meisje ter wereld? Het is allemaal entertainment, toch? En geven grote Hollywood-producties als Saving Private Ryan en Dunkirk, waarin heldendom en broederschap hoogtij vieren, wel een goed beeld van de oorlog, of is het vooral een gladgestreken plaatje dat je te zien krijgt?

“Goed of fout zijn moeilijke begrippen,” aldus Veul, “maar met dit programma wil ik mensen een spiegel voorhouden. Het is belangrijk om te beseffen dat het verleden ook nog door onze aderen stroomt, maar dat het ook ons heden en onze toekomst bepaalt. De invloed op de  hedendaagse politiek bijvoorbeeld is nog steeds enorm, omdat het huidige Europa na de Tweede Wereldoorlog werd vormgegeven.”

“Het verdriet komt vaak pas op latere leeftijd naar buiten”

Voor de presentator was het programma een eye-opener. “Ik kwam erachter dat het verdriet nog steeds erg groot is en vaak pas op latere leeftijd pas naar buiten komt. Iemand van de tweede generatie die zich nu pas ten volle beseft dat hij zijn vader tijdens de razzia van Putten is verloren en daar vaak over droomt, maar ook jongeren die nu nog de vloek van de geschiedenis met zich meedragen. Dit raakt ons allemaal en het is belangrijk dat we blijven herdenken en stilstaan bij de gevoeligheden en pijn die anderen hebben, om de wonden te laten helen.”

Nicolaas op oorlogspad is vanaf donderdag 12 april vier weken lang om 20.55 uur te zien op NPO 3.

Coverbeeld: Joseff Iping