De sensuele schoonheid van de mannelijke vorm

Tijdens het neoclassicisme werden de mannelijke vormen ongegeneerd verheerlijkt. Amsterdams museum de Hermitage stelt zijn nieuwste tentoonstelling vanaf 16 juni in het teken van deze zo bepalende kunststroming.  

De hit-tentoonstelling Hollandse Meesters, die met 340.000 bezoekers een record vestigde in de Hermitage, wordt vanaf 16 juni opgevolgd door Classic Beauties, over de onthullende schoonheid van het neoclassicisme. Deze kunststroming beleefde zijn hoogtijdagen in de tweede helft van de achttiende eeuw. En dan met name in Rome. Hoe zit dat eigenlijk?

Gipsen beeldenrommel

In die periode werd in en rondom Rome de ene na de andere archeologische opgraving uit de oudheid gedaan, zoals de vondst van Pompeï (1748) en de steen van Rosetta (1799). Klassieke bouwwerken en beelden kregen een tweede leven en dienden als inspiratie voor de nieuwe generatie, die een stuk vrijer en onthullender omging met bijvoorbeeld de verbeelding van het vrouwelijk maar ook het mannelijk lichaam. De gipsen beeldenrommel waar sommige homo’s hun tuin mee volplanten, vindt hier zijn oorsprong. Waar in de bouwkunst strakke vormen in de mode raken, maakt in de beeldende kunst een nieuwe sensuele stijl furore: een naakte, goddelijke schoonheid, nog gedurfder dan bij de Grieken en Romeinen.

Grand tour

Zo veel seks – daar moeten wel post-pubers en millennials op afkomen. En dat was ook zo. Rijkelui uit heel Europa stuurden hun kroost graag op gap year naar Rome. Waar je nu in een jaartje de wereld rondreist, duurde het toen nog maanden om vanuit bijvoorbeeld Engeland of Duitsland in Rome te geraken en dus namen deze zogenaamde grand tours vaak meerdere jaren in beslag. In koetsen en met een groot gevolg kwamen de jonge twintigers naar Rome om zich daar te bekwamen in onder andere de muziek, goede manieren en de beeldende kunst. De grand tour was dé gelegenheid om tijdelijk te ontsnappen uit het vaak adellijke keurslijf van de familie. Ouders stimuleerden de grand tour zodat de jongeren op deze manier, ver van huis, hun wilde haren kwijt konden raken.

Italiaanse reis

Bekende figuren die zo’n grand tour ondernamen, waren onder anderen latere Russische tsaar Paul I en zijn vrouw Maria Fjodorovna en Johann Wolfgang von Goethe. Laatstgenoemde bezocht het land tijdens zijn grand tour van 1786 tot 1788 en bracht verslag uit van deze reis in zijn boek Italiaanse Reis. Tijdens zijn trip schilderde Johan Tischbein veel portretten van hem die tegenwoordig vooral in Casa di Goethe in Rome te bewonderen zijn. Een sleutelrol vervulden ook de geschriften van de archeoloog Johann Joachim Winckelmann, een bekende van de beroemde vrouwenversierder en schrijver Giacomo Casanova, die het in zijn memoires over diens homoseksualiteit heeft.

Winckelmann

Voor Johann Winckelmann betekende klassiek ‘edele eenvoud en stille grootsheid’. Hij beschouwde de Griekse kunst – hoewel hij nooit in Griekenland is geweest – als superieur aan alle kunsten en was de eerste die kunstwerken in een historische samenhang plaatste en stelde dat ze samen een historische ontwikkeling vormden. Geschichte der Kunst des Altertums (1764) geldt als zijn belangrijkste werk. De kunstenaars moesten vooral nadenken, vond hij. Er moest waarheid in kunst zitten. De antieke kunst die uit al die opgravingen zo breeduit beschikbaar was, diende volgens hem als inspiratiebron. Maar je moest het niet zomaar na gaan maken. Zoals de jury van The Voice zo graag zegt: “Je hebt er echt je eigen ding van gemaakt.” Op de terugreis van een tripje naar München en Wenen wordt hij in Triëst in 1768 op gruwelijke wijze vermoord, hij is dan vijftig. Sommige wetenschappers denken dat de moordenaar tot zijn daad kwam, omdat hij Winkelmanns seksuele toenaderingen allerminst kon waarderen. Het duurde zes uur voordat Winkelmann stierf en terwijl zijn ingewanden uit zijn buik hingen, dicteerde hij nog wel zijn testament. Maar hij heeft dat echter niet meer kunnen ondertekenen.

Hermitage

Aan de hand van ruim zestig sculpturen, schilderijen en tekeningen van 25 toonaangevende kunstenaars gaat de bezoeker, net als de Grand Touristen, op Italiëreis. En treft daar de kunstenaars van die tijd, onder wie Pompeo Batoni, Anton Raphael Mengs, Angelika Kauffmann, Giovanni Piranesi, en de beroemdste van allemaal, Antonio Canova. Van hem zijn maar liefst acht sculpturen in de tentoonstelling te zien, waaronder de beroemde Drie Gratiën, Amor en Psyche en Hebe. Voor Classic Beauties heeft de Hermitage Amsterdam toegang tot de collectie van Staatsmuseum de Hermitage in Sint-Petersburg. Daarnaast is de tentoonstelling verrijkt met bruiklenen uit andere collecties, particulier, maar ook museaal, zoals Koninklijke Verzamelingen in Den Haag en het Teylers Museum in Haarlem. Bezoekers krijgen ook een speciale audiotour die bestaat uit drie routes: muziek, mythologie en highlights. DJ Von Rosenthal maakt voor Classic Beauties een soundtrack die ook als muziektour op de audioset te horen is. Von Rosenthal deed dat in 2016 al bij de tentoonstelling Spaanse Meesters. De audiotour is inbegrepen in het toegangskaartje.

www.hermitage.nl