Sprekend Nederland-maker John Appel: “Nederland is verdeeld, maar niet hopeloos”

Sprekend Nederland is de naam van een documentaire van John Appel, waarin hij ons land met al zijn verschillende clubjes in beeld brengt. Hij filmde allerlei toespraken en smeedde deze tot één geheel. Vanaf 4 oktober is Sprekend Nederland te zien in de bioscopen. Winq sprak met John Appel, die de première van zijn documentaire nét achter de rug heeft.

Cinema Delicatessen brengt met de documentaire Sprekend Nederland een moderne variant op Bert Haanstra’s klassieker Alleman. Het is een portret van Nederland, waarin aan de hand van toespraken op bruiloften en partijen, maar ook op allerlei openbare manifestaties de tijdgeest wordt gevangen.

De kijker ziet een land dat in allerlei clubjes verdeeld is. Binnen al die clubjes is iedereen verenigd en veilig, maar tegelijkertijd sluit men zo ook de ander uit. Sprekend Nederland opent met de naturalisatieceremonie van nieuwe Nederlanders die hun paspoort krijgen, en eindigt met de diploma-uitreiking van middelbare scholieren. De film laat een land zien waar de vrijheid van meningsuiting een groot goed is, al ben je het als kijker lang niet altijd eens met al die meningen.

John Appel (59) maakte veelbekroonde documentaires zoals Wrong Time Wrong Place, The Player, The Last Victory en de bioscoophits Johnny Meijer en André Hazes - Zij gelooft in mij, de best bezochte documentaire in de Nederlandse bioscopen van de afgelopen zestig jaar. Wij spraken hem vlak na de première van Sprekend Nederland.

Sprekend Nederland noem je een moderne variant op Alleman, van Bert Haanstra. Wat zijn de overeenkomsten?
“In beide films worden mensen geobserveerd. Je ziet geen interviews, er zijn situaties gefilmd zonder dat iemand daar ter plekke heeft gezegd waarom die persoon daar is. Zowel Alleman als Sprekend Nederland zetten een beeld neer van de tijdgeest.”

En waarin onderscheidt Sprekend Nederland zich van die film?
“Om te beginnen heeft Sprekend Nederland geen commentaarstem, terwijl Simon Carmiggelt was te horen in Alleman. En toch werkt het: al kijkend krijg je een portretbeeld van Nederland, de kijker krijgt als het ware een spiegel aangediend. Ik heb telkens voor situaties gekozen waar een spreker en zijn toespraak een rol spelen. Door wat mensen zeggen kun je heel goed merken wie ze zijn en waar ze voor staan. In ons land staat de vrijheid van meningsuiting hoog genoteerd. We mogen en kunnen veel zeggen. Film is een geschikt middel om op allerlei verschillende plekken te komen waar mensen iets zeggen. En dan niet alleen in het openbaar, maar ook in kleinere privésituaties. Zo filmden we de verjaardag van een vrouw die haar honderdste verjaardag vierde met haar familie. Wat we hier zagen was veel geluk en saamhorigheid.”

Je probeert met Sprekend Nederland de tijdgeest van nu te vangen. Hoe is dat gelukt? 
“Ik denk dat ik ons land laat zien zoals de ambtenaar in het begin zegt bij die naturalisatieceremonie: Nederland is een van de welvarendste landen ter wereld. Verworvenheden als de vrijheid van meningsuiting vinden we belangrijk, iedereen mag zeggen wat hij vindt. Of je nou links of rechts bent, wit of zwart, al die verschillende facetten laat ik zien. Echt het Nederland van nu.”

Welk beeld van Nederland wil je met deze documentaire laten zien?
“Wat ik belangrijk vindt om te laten zien is dat er heel veel dingen worden gevierd. Dat is het geluk waar Nederland om bekendstaat. Bij het kampioenschap van Feyenoord heb ik gefilmd hoe de aanhangers binnen de eigen club dat ene moment van het grote geluk vieren om een jaar lang kampioen te zijn. Ik laat ook de andere kant zien: je kunt hier ook je onvrede uiten als je het ergens niet mee eens bent. Dat mensen ergens tegen in protest komen, zoals bij de homodemonstratie in Arnhem. Drag queen Dusty presenteerde deze demonstratie, ik vond het ontzettend mooi hoe ze dat deed. Het gaf de juiste ambiance aan die middag. Ik vond het mooi om de kijker te laten zien dat er achter het personage van Dusty ook een mens schuilgaat. Dus heb ik Willem gevraagd of hij zich nog een keer zou willen opmaken en aankleden zoals hij dat normaal doet voordat hij als drag queen optreedt. Dat is niet even een jurk aantrekken, maar een halve middag werk.”

Wat kun je concluderen na afloop van de film: is Nederland hopeloos verdeeld in clubjes of blijft er nog genoeg hoopgevends over om als Nederlanders samen te kunnen leven?
“Dat laatste. Nederland is misschien verdeeld, maar niet hopeloos. Subculturen kunnen naast elkaar bestaan. Maar ik heb niet de illusie dat al die clubs elkáár bereiken. Wanneer Pegida demonstreert, bereiken ze alleen hun eigen achterban. Dat geldt ook voor een manifestatie van Ieder1 op het Museumplein, mensen zijn het al eens met de sprekers. Het zal niet zo snel gebeuren dat ze mensen die anders denken, op andere gedachten kunnen brengen. Met Sprekend Nederland wil ik laten zien dat er andere geluiden bestaan en dat mensen er wellicht meer begrip voor krijgen. Door het tonen van die homodemonstratie hoop ik de acceptatie groter te maken. Het is dus niet hopeloos, maar juist heel erg hoopvol.”

Dit weekend ging Sprekend Nederland in première op het Filmfestival in Utrecht. Hoe was dat?
“Als maker die alles ondergaat, was het applaus voor mij overweldigend. Dat kende ik van slechts één eerdere ervaring en dat was toen Zij gelooft in mij in première ging. Ik merkte dat Sprekend Nederland ontzettend goed is gevallen bij het publiek.”

En hoe waren de eerste reacties?
“Heel ontroerend. Mensen vonden het een enorme kijkervaring en hadden het gevoel dat Sprekend Nederland als een trein voorbij raast. Ze zeiden dat ze dingen zagen van mensen waar ze zelf niet bij wilden horen, maar ook dat het als geheel erg verrassend was.”

Sprekend Nederland draait vanaf 4 oktober in de Nederlandse bioscopen. Voor meer informatie, kijk op Delicatessen.nl.