Homofobe Bolsonaro verkozen tot president Brazilië

Zondag vonden in Brazilië verkiezingen plaats. Nieuwe president Jair Bolsonaro wordt in een uitgebreid artikel in De Groene Amsterdammer een 'anti-democratische, racistische, misogene ophitser' genoemd. Wat betekent dit voor de plaatselijke LHBTQ-gemeenschap? We spraken met Gabriel Alves de Faria, een mensenrechtenadvocaat en LHBTQ-activist afkomstig uit Brazilië.

Update: De extreemrechtse Bolsonaro heeft zondag de verkiezing gewonnen. Met 55% van de stemmen liet hij tegenstander Haddad achter zich. Bolsonaro, die ook wel wordt omschreven als de Braziliaanse Trump, deed in het verleden flink wat homofobe uitspraken. Zo zei hij onlangs in TIME dat als hij twee mannen zou zien zoenen op straat, hij het stel aan zou vallen. In 2015 was hij van mening dat het mogelijk moet zijn om bij bloedtransfusies het bloed van homo’s te weigeren. In een interview met Playboy zei hij dat hij niet van zijn zoon zou kunnen houden als deze homo was, en dat hij dan liever zou zien dat zijn zoon zou verongelukken. Hij meent ook dat homofobie niet aan de orde is in Brazilië, en dat het hoge aantal doden onder de LHBTQ-gemeenschap o.a. komt door drugs en prostitutie. Verder is hij tegen LHBTQ-voorlichting op school, want dat soort lesmateriaal zou homoseksualiteit bij kinderen stimuleren.

Het artikel in De Groene Amsterdammer meldt dat Bolsonaro in zijn plannen voor het onderwijs terug wil naar lesprogramma’s ‘gebaseerd op God en gezinswaarden’. Hoe ziet zijn verkiezingsprogramma er eigenlijk uit, als je kijkt naar homorechten?
“Er staat niets in over de LHBTQ-gemeenschap of andere minderheden. Dat is zorgelijk. Er staat niets in over toegang tot gezondheidszorg en scholing voor minderheden, geen actiepunten om diversiteit te bevorderen of op te nemen in het onderwijs, niets. Hij vindt dat de discussie over genderrollen aan banden moet worden gelegd. Dat heeft een enorme impact: het zal zorgen voor meer heteronormativiteit en ongelijkheid.”

Hoe komt het toch dat iemand als Bolsonaro zo’n groot draagvlak heeft in Brazilië?
“Een groot deel van de mensen die op Bolsonaro stemmen, doet dat volgens mij vooral uit protest tegen de huidige regering, en de volkspartij die van 2003 tot 2016 het land regeerde, tot toenmalige presidente Dilma Rousseff werd afgezet. Ze hopen dat Bolsonaro een einde zal maken aan corruptie. Brazilië is een land van contrasten, met veel ongelijkheid tussen de sociale klassen. Er heerst een machocultuur, en dingen die als een bedreiging voor de traditionele normen en waarden worden gezien, stuiten vaak op tegenstand. Vooral de lagere klassen hebben te maken met geweld. Mensen die anders zijn lopen het risico om buitengesloten te worden van hun familie. Dat beïnvloedt ook hun mogelijkheden om scholing te krijgen, en hun kansen op de arbeidsmarkt. Het maakt ze kwetsbaarder.
Het lijkt een beetje op wat er met Trump gebeurde in Amerika. Bolsonaro heeft zich openlijk uitgesproken tegen mensenrechtenactivisme. Hij vindt dat iedereen al gelijk is, en dat er dus bijvoorbeeld geen expliciete bescherming hoeft worden geboden aan de LHBTQ-gemeenschap. Groeperingen die zich daarover uitspreken doet hij af als populistisch gewauwel. Hij heeft in het verleden ook verschrikkelijke dingen gezegd: dat als zijn zoon homo zou zijn, hij er niet van zou kunnen houden, maar dat hij zich daar geen zorgen om maakt want ‘hij weet wel hoe hij een echte man op de wereld moet zetten’. Met dat soort uitspraken lijkt hij homofobie te willen goedpraten. Hij heeft zich ook positief uitgesproken over de tijd dat Brazilië een dictatuur was, in het bijzonder over een militair leider die verantwoordelijk was voor het martelen van politieke tegenstanders.”

Nadat Trump aan de macht kwam, leek het alsof zijn aanhangers ineens voelden alsof ze een vrijbrief hadden gekregen om hun racistische, vrouwonvriendelijke en homofobe meningen openlijker uit te dragen. Verwacht je zo’n situatie ook in Brazilië?
“Wanneer leiders als Trump of Bolsonaro aan de macht komen, voelt hun achterban zich inderdaad gesterkt in hun opvattingen en spreken ze zich daar ook makkelijker over uit. Soms gaat dat helaas gepaard met geweld.”

"Het lijkt steeds meer geaccepteerd om haat te verkondigen, al dan niet door middel van geweld"

Is dat nu al merkbaar?
“Ja, in de laatste weken zijn er veel meer gevallen van geweld gemeld. Tenminste drie transpersonen zijn om het leven gebracht terwijl de daders Bolsonaro’s naam scandeerden. Het lijkt steeds meer geaccepteerd om haat te verkondigen, al dan niet door middel van geweld. Bolsano bedreigt onze democratie. Als hij verkozen wordt, zal hij in alle lagen van de regering veel invloed krijgen, ook in het Nationaal Congres.”

Bolsonaro heeft gezegd dat zijn politieke tegenstanders twee opties hebben: het land uit, of de bak in. Verwacht je een grote uitloop als hij verkozen wordt?
“Nee, niet op massale schaal. Maar als ik met mijn LHBTQ-vrienden in Brazilië praat, voel ik wel duidelijk hun angst. Ze zien hoe geweld en haat zich steeds meer verspreiden, en worden genormaliseerd. Er zijn mensen die niet openlijk durven te zeggen dat ze op Bolsonaro's tegenstander gaan stemmen: ze aarzelen om pro-Haddad [Bolsonaro's tegenstander – red.] stickers of buttons op straat te dragen. Sommigen zeggen dat ze Brazilië willen verlaten zodra ze daar de kans toe krijgen. Het is moeilijk om te voorspellen wat er zal gebeuren.”

Vorig jaar werd nog gemeld dat de acceptatie van homoseksuelen onder de Braziliaanse bevolking was gestegen van 64% naar 74%. Blijkt de bevolking dan toch meer homofoob te zijn dan aanvankelijk gedacht?
“Ik geloof oprecht niet dat alle mensen die op Bolsonaro stemmen homofoob en misogeen zijn. Bolsonaro heeft zelf ook geprobeerd een aantal van zijn foute uitspraken uit het verleden iets af te zwakken. Er is nu ook geen wetgeving die zorgt dat paren van gelijk geslacht mogen trouwen, of die discriminatie vanwege seksuele voorkeur strafbaar stelt. Desondanks zijn huwelijken tussen paren van gelijk geslacht door rechters wel rechtsgeldig verklaard. Als Bolsonaro aan de macht komt, zal het nog moeilijker worden om wetgeving in te voeren. Toch is er ook veel zichtbaarheid. Er woont een relatief hoog aantal transpersonen in Brazilië.
Ik denk ook dat het belangrijk is om, waar mogelijk, de nuance te blijven zien. Het is verleidelijk om alleen te focussen op het negatieve. En ja, er is een politieke beweging die zorgelijk is. Veel leden van de LHBTQ-gemeenschap in Brazilië zijn bang. Maar er is ook een tegenbeweging gaande. Mensen durven zich meer uit te spreken tegen homofobie. Tijdens een eerdere ronde van deze verkiezing zijn drie transvrouwen verkozen om in de regeringen van deelstaten São Paulo en Pernambuco plaats te nemen. Het is dus niet alleen maar kommer en kwel.”

Meer lezen? Lees het artikel van De Groene Amsterdammer.

Gabriel Alves de Faria [31] is een mensenrechtenadvocaat en LHBTQ-activist afkomstig uit Brazilië.

Foto: Henri Verhoef