“Even verklaren dat je homo bent, dat is heel moeilijk”

Sandro Kortekaas is fulltime activist. Hij reist dag in dag uit belangeloos door Nederland om LHBTQ-asielzoekers bij staan, door middel van zijn stichting LGBT Asylum Support. “Sommige situaties zijn zó schrijnend.”

Waar komt je activisme op het gebied van LHBTQ- vluchtelingen uit voort?
“In 2013, het ‘Nederland-Ruslandjaar’, hing in mijn galerie kunst van Alexander Kergaltsev, een homoseksuele Russische kunstenaar, gevlucht vanwege de anti-homowet. Die expositie genereerde nogal wat media-aandacht. Daardoor vroegen Russische asielzoekers die in Nederland vastliepen in hun procedure ons om hulp. Ik vond het apart dat we als homogemeenschap wél in Amsterdam naast het Scheepvaartmuseum protesteerden toen Poetin daar dineerde, maar géén aandacht vroegen voor Russische vluchtelingen.”

Hoe kon je de vluchtelingen helpen?
“Ik vernam dat de IND (de immigratiedienst, red.) Russische homo’s vertelde dat ze in grotere Russische steden wel veilig zouden zijn. Maar dáár hadden we juist voor gedemonstreerd: ook in steden als Moskou kwam de veiligheid van LHBTQ’s in het geding. Toen ik dat aankaartte bij COC Nederland en Amnesty kreeg ik nul op rekest. Ik schreef een boze brief naar de minister van Buitenlandse Zaken. Binnen een week werd ik uitgenodigd om met Tweede Kamerlid Sharon Gesthuizen te komen praten. Toen kwam het in een stroomversnelling terecht.”

Hoe is dat gegaan?
“Sharon gaf me een stoomcursus ‘actievoeren doe je zo’. Dus: maak een groep, geef aan dat er een probleem is en verzin manieren om aandacht te vragen. En natuurlijk moest ik weten hoe het systeem werkte, van asielaanvraag tot verblijfsvergunning.”

“Soms gaan asiel­zoekers weer de kast in, om te overleven”

Dat was vijf jaar geleden. In 2015 richtte je de stichting LGBT Asylum Support op. Hoe gaat het nu?
“Ik ben er fulltime mee bezig. Naast het ondersteunen van asielzoekers die net in Nederland zijn, proberen we problemen in de opvang te signaleren en op te lossen. De asielzoekers hebben zelf vaak geen stem. Ze durven geen vragen te stellen of kritisch te zijn, want ze zijn afhankelijk. In sommige gevallen gaan ze terug de kast in om te overleven. Ik kwam in aanraking met een Afghaanse asielzoeker die heel enthousiast Nederland binnenhuppelde, alsof hij op vakantie ging. Aan het einde van zijn traject was hij depressief én zat hij in het asielzoekerscentrum weer in de kast.”

Hoe komen de asielzoekers met de stichting in aanraking?
“Dat verschilt. Natuurlijk speelt social media een grote rol. Vaak komen mensen onder een schuilnaam bij ons terecht. Pas als er meer vertrouwen is komen we meer over ze te weten. We hebben vaak met mensen te maken waarvan de familie nog in het land van herkomst zit. Ze zijn bijna allemaal bang. We krijgen ook aanvragen uit het buitenland. We kunnen geen visum verstrekken, maar wel informatie geven. Dat biedt mensen vaak een steun in de rug om op eigen kracht naar Nederland te komen.”

Adviseer je mensen ook hoe ze zo’n gesprek bij de IND in moeten gaan?
“Ja. We zitten wekelijks bij het Centraal Orgaan voor Asielzoekers (COA) in Ter Apel. Daar is, mede dankzij onze inzet, een aparte LHBTQ-unit, waar LHBTQ’s bij elkaar zitten. Daar geef ik training. Ik probeer LHBTQ-vluchtelingen vooral te laten nadenken over het ‘proces van bewustwording en zelfacceptatie’. Dat zijn de twee belangrijkste pijlers die de IND hanteert voor interviews met LHBTQ-vluchtelingen. We moedigen ze aan om met elkaar in gesprek te gaan over hun seksualiteit. Daardoor worden ze getraind om erover te praten, maar ook om er überhaupt over durven te vertellen. In Nederland gaat bij wijze van spreken de vlag uit als iemand z’n coming-out beleeft, maar die instelling kun je niet van iedereen verlangen.”

Moeten ze er dan zo uitgebreid over praten?
“Er wordt van asielzoekers verwacht dat ze, tegenover mensen die ze niet kennen, in een omgeving en cultuur die ze vreemd is, ‘even’ verklaren dat ze homoseksueel zijn, én uitleggen hoe ze zich daar bewust van zijn geworden. Een voorbeeldvraag: ‘Is de dag waarop je accepteerde dat je homo bent ook de dag dat je je er bewust van werd?’ Ze moeten echt hun ziel blootgeven. En dat terwijl ze vaak slechte ervaringen met de autoriteiten en politie hebben. Het is ontzettend moeilijk.”

Heb je het idee dat de mensen bij de IND een beetje een ‘gaydar’ hebben?
“Als iemand een negatieve beoordeling krijgt, wordt er bijvoorbeeld tegen een vluchteling gezegd: ‘U bent vaag en summier’. Maar dat horen ze altijd pas achteraf. Waarom wordt tijdens het gesprek niet gevraagd of ze zich duidelijker kunnen uitdrukken? Geef ze ter plekke de gelegenheid om twijfel weg te nemen. Soms mogen we als organisatie bij zo’n interview met de IND aanwezig zijn. Heel af en toe hoor ik dat de mensen bij de IND heel veel moeite met de gesprekken hebben. Het zijn heel lange interviews: soms wel acht uur op een dag. Als je zelf niet homo bent kan het best moeilijk zijn om je in te leven. Dat zie ik niet alleen bij de IND, maar ook bij advocaten die deze vluchtelingen helpen.”

Hoe zie je dat?
“Bijvoorbeeld: er was een asielzoeker die voor een tweede procedure ging, en binnen twee dagen moest nog overal bewijs vandaan worden getoverd. Ik vroeg hem hoe zijn sociale leven er nu uitziet. Hij bleek Grindr te gebruiken, dus adviseerde ik hem om screenshots van gesprekken te maken en die aan zijn dossier toe te voegen. Niet alle advocaten komen zelf met die suggestie. Ik heb wel respect voor de mensen bij de IND. Ze staan enorm onder druk. Het stellen van al die vragen, het aanhoren van de antwoorden en dat ook nog met de juiste emotie in een rapport zetten: daar is bijna geen beginnen aan.”

Waarom is het zo belangrijk om het gesprek met de IND op de juiste manier in te gaan?
“Als de IND de asielzoeker niet geloofwaardig acht, komen ze met een voornemen. Dan kun je nog in beroep, in hoger beroep, en naar de Raad van State. Maar het tweede interview, het zogenaamde ‘nadergehoor’, is bepalend. Dat is ook waar de rechter naar kijkt. Daarom proberen we mensen al te helpen voor het eerste gehoor. Omdat we een stichting hebben opgericht kunnen we dus soms bij gesprekken aanwezig zijn, en ook een bepaalde visie naar buiten brengen. Dat neemt niet weg dat we nog wekelijks van het COA en de IND te horen krijgen dat we een onofficiële organisatie zijn, en geen experts op dit gebied. Dat is natuurlijk subjectief.”

Is het moeilijk om niet persoonlijk betrokken te raken?
“Ja, dit werk heeft echt impact op m’n privéleven en ik heb geen vrije tijd meer. Ik ben blij dat mijn echtgenoot er zo goed mee omgaat. Je komt aan de lopende band problemen tegen, en íemand moet ze oplossen. Sommige situaties zijn zo schrijnend dat ik ze moeilijk los kan laten. Vorig jaar gaven we een feest voor LHBTQ-vluchtelingen toen ik hoorde dat een jongen naar Jamaica zou worden gestuurd. Hij was nota bene met zijn man naar Nederland gevlucht. Hij zat er helemaal doorheen en was moedeloos. We probeerden hem met raad en daad bij te staan, maar ik voelde me zo machteloos. Je probeert mensen hoop te geven terwijl je soms zelf bijna geen hoop houdt. Even later probeerde ik op dat feestje een inspirerende toespraak te geven. Dat was erg moeilijk.”

En dat was vast niet het enige moeilijke geval…
“Nee. Een Nigeriaanse vrouw had bijvoorbeeld een ‘Dublinclaim’. Dat houdt in dat ze al in een ander Europees land asiel had aangevraagd, en daardoor niet meer in een Nederland terechtkon. Dat kun je alleen omzeilen door anderhalf jaar in Nederland onder de radar te leven. In die tijd heb je helemaal niks meer, ook geen medische zorg. Een maand voor de anderhalf jaar voorbij was overleed ze aan een toeval. Bij haar uitvaart heb ik echt staan janken. Diep tragisch.”

“De inter­views zijn lang: soms duren ze acht uur op een dag”

Hoe is de situatie nu?
“Ik schiet nog dagelijks van de ene verbazing in de andere. In februari werd tot twee keer toe een vluchteling een overnachting in een AZC geweigerd, terwijl het buiten vroor. En het gebeurt regelmatig dat een LHBTQ-vluchteling wordt overgeplaatst naar een AZC waar geen speciale unit is. Die komt daar dus weer tussen hetero’s terecht, wat steevast problemen oplevert. We proberen bij staatssecretaris Mark Harbers duidelijk te maken dat dat moet veranderen. Waarom hebben niet alle AZC’s een LHBTQ-unit? Verder zijn we bezig met een zware lobby voor vluchtelingen uit Oekraïne en Cuba.”

Cuba? Die dochter van Fidel Castro was toch zo enorm LHBTQ-vriendelijk?
“Dat schijnt volledig fake te zijn. Tot voor kort waren in Nederland geen signalen dat het in Cuba onveilig was voor LHBTQ’s, maar de situatie lijkt daar vrij slecht te zijn. We proberen van onder andere Cuba en Oekraïne te zorgen dat het ambtsbericht wordt nagelopen en bijgewerkt. Het ambtsbericht is het document waarmee bepaald wordt of een land veilig is voor LHBTQ’s. In Turkije is onlangs een activist opgepakt en de situatie voor LHBTQ’s wordt steeds grimmiger. Toch worden Turkse LHBTQ-asielzoekers afgewezen, omdat het ambtsbericht stamt uit 2013. Dat is dus dringend aan een update toe. Op ons aandringen zijn er destijds door de SP en de PvdA kamervragen gesteld omtrent de situatie in Tsjetsjenië. Op basis daarvan is dat ambtsbericht aangepast.”

Hoe kunnen onze lezers helpen?
“Ik zou ze aanraden om contact op te nemen met lokale vestigingen van het COC, en zich op te geven voor het Cocktailproject. Dat is het maatjesproject voor LHBTQ-asielzoekers.”

En wat zou de stichting naar een hoger niveau tillen?
“Toevallig hebben we nét subsidie gekregen van het Oranjefonds, maar verder was het tot nu toe moeilijk om subsidie te regelen. We bezoeken AZC’s door het hele land, dus onze reiskosten zijn torenhoog. Natuurlijk proberen we asielzoekers ook naar ons kantoor te laten komen, maar het lukt ons niet om hun reiskosten te vergoeden. We zijn verder afhankelijk van giften. We signaleren veel problemen, en hebben ruime belangstelling van bijna alle partijen in de Tweede Kamer. Maar zelfs als het bijvoorbeeld lukt om de werkinstructie voor de werknemers van het IND te veranderen, kunnen er altijd dingen verbeteren. Als uiteindelijk maar de helft van onze punten worden aangepakt hebben we al heel wat voor elkaar gekregen.”

Meer weten? Kijk op: lgbtasylumsupport.nl