Grâce à Dieu geeft genuanceerd beeld van misbruik in de kerk

Het vorige week verschenen Grâce à Dieu van regisseur François Ozon stelt op genuanceerde wijze het grootschalige kindermisbruik in de Rooms-Katholieke Kerk aan de kaak, zonder de kerk meteen als duivels af te schilderen. "Opmerkelijk", aldus filmjournalist Nico van den Berg.

“Ik voel me nu eenmaal aangetrokken tot jongens”, zegt priester Bernard Preynat tegen een van zijn vele slachtoffers in een ongemakkelijk verzoeningsgesprek, decennia na het misbruik. “En wat is er eigenlijk verkeerd aan,” vervolgt hij, “in de bijbel staat immers: laat de kinderen tot mij komen.” Het is een cruciaal moment in de op ware feiten gebaseerde film Grâce à Dieu van François Ozon, die vorige week hier in première ging. De Franse regisseur stelt op genuanceerde wijze het grootschalige kindermisbruik in de Rooms-Katholieke Kerk aan de kaak, zonder de kerk meteen als duivels af te schilderen. Dat mag opmerkelijk worden genoemd in een tijd waar polarisatie en zwart-witdenken de norm lijken te zijn.

Geen misverstand, het misbruik wordt door Ozon absoluut niet gerelativeerd. Maar het is hem niet te doen om lekker uit te pakken met sappige details of expliciete scènes. Nee, het gaat hem in Grâce à Dieu in de eerste plaats om de mentale klap die de mannen op latere leeftijd krijgen als de herinneringen aan het misbruik in de kerk na lang opkroppen eindelijk een weg naar buiten vinden.

Ozon is helemaal niet geïnteresseerd in de stinkende krochten van de Rooms-Katholieke Kerk.

Grâce à Dieu speelt zich af in het heden en volgt de veertiger Alexandre, wiens leven niet alleen in het teken staat van een succesvolle carrière bij een bank, maar ook van zijn gezin met twee puberende zoons. In een reeks voice-overs horen we Alexandre worstelen met een periode uit zijn jeugd waarin hij door priester Preynat in Lyon werd betast en hem aan zijn seksuele gerief moest helpen. Wanneer hij na veel aandringen een gesprek met Preynat heeft, waarin de priester erkent pedoseksueel te zijn, blijft het bij deze bekentenis. De kerk doet niets, ondanks de oprechte bezorgdheid van de kardinaal hierover. Ook hij zit gevangen in het systeem, zo lijkt Ozon te willen zeggen.

Sterker, Ozon is helemaal niet geïnteresseerd in de stinkende krochten van de Rooms-Katholieke Kerk. Na het volgen van Alexandre verspringt de camera naar twee andere mannen die door dezelfde priester zijn misbruikt. Maar waar Alexandre nog altijd een diepgelovig katholiek is, is de ander van zijn geloof afgestapt en heeft de derde zelfs nooit in de reli-poppenkast geloofd. En waar de een in zijn schulp kruipt, voelt de ander juist een activistisch vuur in zich branden. Het zijn kortom totaal verschillende mannen, enkel aan elkaar verbonden door het misbruik. De actiegroep die ze samen oprichten om ervoor te zorgen dat de pedoseksuele priester uit de Rooms-Katholieke Kerk wordt gegooid, is dan ook een bijna continu strijdtoneel van uiteenlopende meningen en emoties.

Wel komt de vraag naar boven in hoeverre zulke seksuele ervaringen iemands leven volledig kapot hebben gemaakt, of dat er ook genoeg mannen zijn voor wie het gefriemel onder de misdienaarkleding slechts een verkenningsfase in de seksuele ontwikkeling is geweest. Zo sprak ik laatst iemand die als tiener door zijn judoleraar soms in zijn kruis werd betast. Voor hem was het niet meer dan een spannende en fijne ervaring die hem bewust maakte van zijn eigen seksualiteit.

Zeker in de heterowereld is het ideaal van een monogaam koppel van ongeveer dezelfde leeftijd nog steeds leidend. Maar in delen van de gayscene is het afwijken van een soortgelijke norm al een stuk normaler. Legale pornosites als missionaryboys.com of mormonboyz.info zijn bijvoorbeeld populaire plekken voor het bevredigen van seksuele fantasieën over onderdanige jongens en dominante volwassen mannen. En pedofilie was in progressieve kringen in de jaren zeventig een geaccepteerd verschijnsel. Alles wat afwijkt van de norm wordt, afhankelijk van de tijd waarin je leeft en de groep waar je deel van uitmaakt, veroordeeld of juist omarmd.

Misschien kan de Paus voor alle priesters een grootverbruikabonnement op missionaryboys.com afsluiten.

Natuurlijk is het een goede zaak dat films als Grâce à Dieu kunnen helpen bij het bespreekbaar maken van ernstig seksueel wangedrag, waarbij alles draait om machtsmisbruik en onvrijwilligheid. De hoofdrol die Ozon aan de slachtoffers geeft, is ook begrijpelijk. Maar dat neemt niet weg dat er in de Rooms-Katholieke Kerk een enorme roze olifant rondloopt. Uit recent onderzoek bleek dat minstens de helft van de priesters en kardinalen homoseksueel zou zijn. Het klinkt ook logisch: het is de enige plek waar je als man nooit gevraagd wordt waarom je nog geen vriendin hebt. Zo'n mannengemeenschap kan iets bijzonder erotiserends hebben, al zal hier zelden over worden gepraat. Daarom was Ontkleed niet naakt staan, het vorige maand verschenen boek van de Amsterdamse priester Pierre Valkering, zo opmerkelijk. Daarin beschreef hij zijn zeer wilde, verborgen seksleven in sauna's en cruise area's, waar zelfs de doorgewinterde homo-uitgaander even van op zal kijken. Meteen nadat het boek de media bereikte, werd Valkering – niet verrassend – geschorst als priester.

De kerk wil goede sier maken door – volkomen terecht, overigens – harde maatregelen af te kondigen tegen seksueel misbruik. Maar tegelijk blijven onderwerpen als ‘seks’ en ‘seksualiteit’ volstrekt taboe. Lekker alles wegmoffelen onder het kopje ‘celibaat’, terwijl iedereen weet dat geen mens zonder een uitlaatklep kan. Misschien kan de Paus voor alle priesters een grootverbruikabonnement op missionaryboys.com afsluiten, of met alle kardinalen elke maand een homosauna afhuren waar ze compleet los op elkaar mogen gaan. En wie weet kan Ozon daar wel zijn volgende film over maken.

Grâce à Dieu
Met: Melvil Poupaud, Denis Ménochet, Swann Arlaud
Regie: François Ozon
Nu in de bioscoop