Interview

In Kenia werd deze film verboden

Regisseur Wanuri Kahiu over Rafiki

Leestijd: < 1 min

Regisseur Wanuri Kahiu wilde met haar film simpelweg een verhaal vertellen over de liefde tussen twee Keniaanse meiden. Uiteindelijk werd Rafiki echter een keerpunt in een langlopende strijd voor wettelijke erkenning van de LHBTQ-gemeenschap.

De films van Wanuri Kahiu moeten voldoen aan drie eisen: haar personages mogen zich nooit wanhopig, verloren of een slachtoffer voelen. In haar werk hoeft er dus niemand te worden gered en je zult nooit iemand zien verhongeren of sterven aan een ziekte. Haar nieuwste film Rafiki gaat over een ontluikende liefde tussen twee Keniaanse meiden in Nairubi, wier vaders de strijd met elkaar aanbinden tijdens de lokale verkiezingen. Een soort lesbische – en een stuk minder grimmige – interpretatie van het verhaal van Romeo en Julia.

Kahiu noemt haar beweging Afrobubblegum. “Afrobubblegum is fun, fierce en frivool. Het lijkt alsof Afrikaanse kunst altijd een politieke boodschap moet bevatten. Er moet altijd iets worden gezegd over oorlog, hongersnood, ziektes. Afrikaanse kunst is een soort veredelde tool voor humanitaire hulp geworden. Afrobubbelgum bevecht het recht om vrolijke, hoopgevende films, muziek en andere kunst te maken. Ik verzet me tegen het idee dat ongebreidelde fantasie een luxe is die we ons niet kunnen permitteren.”

En toch spreek je je met Rafiki uit over een politieke kwestie, namelijk het bestaan van de LHBTQ-gemeenschap.
“Klopt. Afrobubbelgum kan alsnog een politieke boodschap overbrengen, die twee sluiten elkaar niet uit. Daarbij zijn mensen helaas politieke wezens. Puur door een personage een gender, sociale klasse of oriëntatie toe te wijzen neem ik al een standpunt in. Afhankelijk van je afkomst word je een bepaalde mate van politisering toebedeeld. Puur doordat ik uit Afrika kom, wordt deze film politieker. In een ander land zou dit verhaal misschien veel minder controversieel zijn.”

still uit Rafiki
still uit Rafiki

Hoe ontstond het idee voor deze film?
“Mijn producent, Steven Markowitz, wilde moderne Afrikaanse literatuur naar het witte doek vertalen. Vervolgens ben ik vele liefdesverhalen gaan lezen. Degene die me het meest bijbleef was Jambula Tree door Monica Arac de Nyeko. Het was zo zacht, kwetsbaar en oprecht. Het had alle elementen waar ik naar zoek in een liefdesverhaal. Zo begon het uiteindelijk 7-jarige traject om deze film te maken.”

Had je verwacht dat het zo lang zou duren?
“Geenszins. Ik wil meer maken in het korte leven dat ik heb. Daarbij verander je zoveel in dat tijdsbestek. Ik ben niet meer de persoon die ik was toen ik aan deze film begon. Het is best lastig om je passie en drive voor een project zolang vast te houden.”

Hoe ben je te werk gegaan bij het samenstellen van een cast en crew?
“Ik heb gewerkt met een voornamelijk vrouwelijke crew. Alle afdelingshoofden waren vrouw en veel cast- en crewleden zijn zelf queer. Zo ontstond een veilige ruimte voor de actrices. Ik ben bij deze film heel dicht gebleven bij wat mij opvalt wanneer ik verliefd ben. Ik zocht naar de manier waarop de persoon die van je houdt naar je kijkt. En de manier waarop anderen naar jou kijken als je verliefd bent.”

“Op de set kwam niemand weg met het maken van misogyne of homofobe grappen”

Heb je de Keniaanse LHBTQ-gemeenschap betrokken bij het maken van Rafiki?
“Toen we aan de film begonnen, hebben we gelijk een aantal Keniaanse queer organisaties benaderd, om een klankbord te creëren. We hebben ook uitvoerig gesproken met de makers van een andere Keniaanse queerfilm, Stories of Our Lives, die in Kenia niet mocht worden vertoond. Daarbij waren ook veel leden van de cast en crew zelf queer. Dat hielp mij enorm bij het creëren van een veilige werksfeer. Op de set kwam niemand weg met het maken van misogyne of homofobe grappen.”

Verwachtte je van meet af aan dat een reguliere release in Kenia lastig zou gaan worden?
“Nee, ik had niet verwacht dat het zo moeilijk zou zijn en dat het zo lang zou duren om de financiering rond te krijgen. Veel van onze fondsaanvragen werden afgewezen omdat organisaties de Afrikaanse overheid niet wilden beledigen. Die reactie kregen we zelfs van mensenrechtenorganisaties. Maar hoe zit het dan met de mensen wiens bestaan systematisch wordt genegeerd? Dat is pas beledigend.”

Wanuri Kahiu Rafiki
Regisseur Wanuri Kahiu - © Bret Hartman

Waar strijdt de Keniaanse LHBTQ-gemeenschap momenteel voor?
“Momenteel lobbyen we voor de decriminalisering van homoseksualiteit. Dat is een grote stap. Toen we aan de film begonnen, werd die strijd nog niet gevoerd. Er is een hoop moed voor nodig om de overheid aan te klagen om je rechten erkend te krijgen. Toen we aan de film begonnen bestonden LHBTQ-personen überhaupt niet voor de wet. Daar hebben we met deze film verandering in gebracht.”

Op welke manier?
"Rafiki werd in eerste instantie verboden door een censuurcommissie. Ik besloot dat aan te vechten en werd uiteindelijk in het gelijk gesteld door het Keniaanse Hooggerechtshof. Daardoor is de LHBTQ-gemeenschap nu wettelijk erkend. Er is nu eindelijk jurisprudentie waarin LHBTQ’s expliciet worden vernoemd.”

De film is dus uiteindelijk toch een soort politieke tool geworden.
“Meer dan mijn intentie was, maar ik ben erg blij dat het zo is gelopen. De wet die werd gebruikt om de film te verbieden stamt uit koloniale tijden. Er is momenteel geen wet die vrijheid van expressie ondersteunt. De wetten die we hanteren stammen nog uit de jaren zestig.”

“De censuurcommissie probeerde mensen te ontmoedigen om de film te bezoeken”

Hoewel je gelijk kreeg van de rechter, draaide Rafiki maar een week in de bioscoop. Hoe zat dat?
“Het verbod werd slechts voor zeven dagen opgeschort. Dat was echter precies genoeg om Rafiki in te kunnen zenden voor de Oscars. De Acadamey eist namelijk dat de film minimaal een week in de bioscoop heeft gedraaid in het land van herkomst.”

Durfden filmhuizen het aan om de film te vertonen?
“De meeste filmhuizen waren erg voorzichtig. Dat lag aan het volgende. Het hoofd van de censuurcommissie heeft politie afgestuurd op de bioscopen die Rafiki vertoonden, om identiteitsbewijzen te checken. Alsof ze niets beters te doen hebben. Zo wilde hij mensen ontmoedigen om de film te bezoeken. Het is hem niet gelukt. Alle vertoningen die er uiteindelijk kwamen verkochten helemaal uit.”

Prettige vent.
“Wat me echt pissig maakte was dat hij tijdens onze gesprekken vroeg om het eind van de film meer berouwvol te maken. Met andere woorden: geef de kijkers niet te veel hoop. Dat verzoek heb ik naast me neer gelegd. Voordat we gingen draaien had ik al besloten: niemand in deze film gaat sterven en er wordt niemand plotseling hetero aan het eind. Ook zou ik nooit een verkrachtingsscène in een film verhaken. Alhoewel, ik gun mezelf altijd het recht om van gedachten te veranderen.”

Wat heeft je het meest gestoord bij het maakproces?
“Mensen die zeggen dat Kenia niet klaar is voor LHBTQ-rechten. Bullshit. Wat bedoel je daarmee, is er een bel die gaat rinkelen wanneer mensen er eindelijk klaar voor zijn? Wanneer zijn we er dan ooit klaar voor? Ik verwerp dat idee; je bent nooit ergens ‘klaar voor’. Ook niet om verliefd te zijn. Het gebeurt gewoon, meestal wanneer je er totaal niet klaar voor bent.”

Rafiki
Regie: Wanuri Kahiu
Met: Samantha Mugatsia, Neville Misati, Nice Githinji
Vanaf 23 mei te zien in de bioscoop.

Powered by Labrador CMS