De gayscene van San Francisco laat zich niet zomaar uitwissen

Queer capital San Francisco behoort tot de grootste economieën wereldwijd, maar niet alle lagen van de gemeenschap plukken daar de vruchten van. Door gentrificatie en het regressieve beleid van Donald Trump sluit bar na bar en eindigen velen op straat. Maar er is hoop. Het activisme blijkt namelijk allesbehalve verdwenen uit het DNA van de original gay capital.

In 2004 doopte een groepje Australische activisten een eiland in de Koraalzee-eilanden om tot Gay and Lesbian Kingdom. Een originele stunt, gericht tegen de overheid, die weigerde huwelijken tussen koppels van gelijk geslacht te erkennen. Het koninkrijkje werd pas opgeheven toen de kogel in 2017 eindelijk door de kerk was. Of dit ijzersterke staaltje symboolpolitiek ook inwoners had, is mij niet bekend, maar zo ja, dan vermoed ik dat het er ongeveer uit had gezien als The Castro, het nog immer kloppende roze hart van gay capital San Francisco. Van de zebrapaden tot de pinautomaten, zo’n beetje alles is gehuld in regenboogkleuren.

“Today we are going to talk about the three C’s: culture, community en civil rights, which we do not have in America.” Historicus Kathy Amendola, onze gids in The Castro, heeft duidelijk vaker met dit bijltje gehakt. Direct hangen de grotendeels achteloze bezoekers aan haar lippen.

In grote delen van Amerika kan je zo’n beetje alles worden ontzegd: van een baby tot een bakje koffie. Op basis van ‘godsdienstvrijheid’, uiteraard. Tussen neus en lippen door laat Amendola zachtjes vallen afgelopen weekend te zijn getrouwd met haar Hawaïaanse vriendin. Ze lijkt zich er terdege van bewust dat dit nog altijd een privilege is.

Niet alleen is Amendola actief betrokken bij meerdere projecten binnen de scene, ze trakteert toeristen al sinds 2005 op de ins en outs van deze wijk, die barst van de roze geschiedenis. Hier debuteerde de regenboogvlag waar we wereldwijd mee wapperen, hier zagen de eerste queer organisaties het levenslicht en hier deed dragqueen José Sarria in 1961 als eerste Amerikaanse queer persoon ooit een niet geheel onsuccesvolle gooi naar het wethouderschap. Harvey Milk werd in 1977 het eerste openlijk homoseksuele gemeenteraadslid in de staat Californië en ontketende daarmee een sociale revolutie. “Maar hij werd voorafgegaan door een paar lesbische dames in andere staten”, benadrukt Amendola stellig.

Stonewall avant la lettre

Na jaren van politiegeweld, besloot de LHBTQ-gemeenschap in de New Yorkse wijk Greenwich eind juni 1969 terug te vechten. Het gebeurde tijdens de zoveelste onaangekondigde ontruiming van gaybar The Stonewall Inn op Christopher Street. De Stonewall-opstand, dit jaar precies vijftig jaar geleden, kwam uiteindelijk internationaal bekend te staan als het begin van de wereldwijde pride-beweging. Op deze dag vieren wij al sinds 1977 Roze Zaterdag.

Wat velen echter niet weten, is dat Stonewall vooraf werd gegaan door rellen in San Francisco. “Maar blijkbaar is iets pas een ding als het in New York plaatsvindt. Stonewall was niet het startpunt, maar een keerpunt in de gay liberation movement.” Aan het woord is Gerard Koskovich, medeoprichter en senior public history advisor van de GLBT Historical Society. “Toen wij hier destijds oor kregen van die opstand, dachten we: gááp. Hier hadden we in 1964 al een eind aan die geroutineerde politie-invallen afgedwongen bij de gemeente. Dat gebeurde nadat een queer benefietavond in California Hall tijdens oudjaarsavond ruw werd onderbroken door de politie, waarbij de organisatoren werden gearresteerd. De rechter oordeelde uiteindelijk dat zij nergens schuldig aan waren. Het incident veroorzaakte een enorme kentering in de perceptie in de media en de publieke opinie over queers. Deze ‘California Hall Raid’ staat ook wel bekend als San Francisco’s Stonewall. Vanuit de westkust beschouwd krijgt de Stonewallopstand dus een heel andere lading.”

“Het incident bij Compton’s Cafeteria maakt deel uit van een belangrijke tijd waarin alle lagen van onze gemeenschap zeiden: we pikken het niet langer”

In 1966 werd in San Francisco voor het eerst stevig geprotesteerd tegen het politiegeweld tegen transvrouwen en de discriminatie van homomannen binnen het leger. Koskovich: “In augustus dat jaar vochten transvrouwen van kleur en dakloze queer jongeren voor het eerst terug tegen de politie, voor Compton’s Cafetaria in de wijk Tenderloin. Cafés die niet werden bezocht door cisgender witte queers hadden namelijk nog wel degelijk te kampen met politiegeweld en -intimidatie. Dat incident, dat onderdeel uitmaakt van een hele reeks van dit soort kleine opstanden in de jaren zestig, kreeg vreemd genoeg nul media-aandacht. Dat had er ongetwijfeld mee te maken dat een opstand tegen de politie voor witte homomannen geen nuttig verhaal was. Zij hadden na veel gelobby reeds een soort verstandhouding bereikt met de politie. Het was voor hen makkelijker om deze lagen van de community af te schilderen als uitzonderingen, die niet wisten hoe ze met de heersende instanties om moesten gaan. Maar die heersende instanties respecteerden deze mensen ook niet, dus ze hadden alle reden tot woede. Het incident bij Compton’s Cafeteria maakt deel uit van een belangrijke tijd waarin alle lagen van onze gemeenschap zeiden: we pikken het niet langer.”

Queer History

Koskovich beschrijft ‘zijn’ museum graag als de zolder van de queer oma die je waarschijnlijk niet hebt. “Het probleem is dat queer cultuur vaak niet goed van generatie op generatie wordt overgedragen. Lange tijd waren we onzichtbaar. Niemand nam ons op in collecties, niemand schreef over ons. Dus besloten we als community het heft in eigen handen te nemen, onze geschiedenis boven water te krijgen en te preserveren. Niemand anders ging het immers doen. Deel uitmaken van de geschiedenis is ontzettend belangrijk voor je gevoel van belonging.”

In plaats daarvan hebben we er in de vaste expositie voor gekozen om mensen te laten proeven van tien verschillende thema’s uit de geschiedenis, van de eerste lesbische organisatie, The Daughters of Bilitis, tot het verhaal van de moord op Harvey Milk. Zo willen we bezoekers op een complexe en genuanceerde manier aan het denken zetten over het queer verleden, zonder te zeggen dat dit de enige manier is om ernaar te kijken. We zien er streng op toe dat we daarbij niet enkel focussen op de overvloed aan materiaal van witte, cisgender homomannen uit de middenklasse, zoals ik. Wij waren de enigen die doorgaans over de middelen beschikten om gegevens te bewaren en onszelf als historisch relevant te zien. We betrekken actief leden uit allerlei lagen van de gemeenschap bij het opzetten van onze regelmatig wisselende exposities, om zo de gaten in onze collectie zichtbaar te maken en in te kleuren. Iedereen uit de gemeenschap moet zich hier thuis voelen, niet een gast.”

Weggesaneerd

Hoewel San Francisco voor een nietsvermoedende buitenstaander nog altijd lijkt te barsten van de queer cultuur, sloten ook hier het afgelopen decennium vele uitgaansgelegenheden de deuren. Enerzijds is die inkrimping en decentralisatie van de scene te wijten aan de alomtegenwoordige datingapps, maar misschien nog wel eerder aan de wild om zich heen grijpende gentrificatie. Met name de bars die zich richten op de gemarginaliseerde lagen van de gemeenschap sloten stuk voor stuk hun deuren. Esta Noche was in 2014 het laatste fort voor de LHBTQ Latinx-community dat de handdoek in de ring moest gooien. Sinds Lexington Club er in 2015 noodgedwongen mee ophield, was er ook geen bar meer voor vrouwen die van vrouwen houden.

“Je ziet dat met name de plekken die zich hoofdzakelijk richten op witte homomannen het overleven”, aldus Jolene Linsangan. Zij opende met zakenpartner Shannon Amitin in december vorig jaar queer café Jolene’s, in de eerste plaats bedoeld voor gemarginaliseerde LHBTQ-personen. Op alle details is gelet: de toiletten zijn uiteraard genderneutraal, het voltallige personeel, inclusief de eigenaren, is queer en bij binnenkomst worden bezoekers verwelkomd met de in neonroze uitgelichte tekst ‘You are safe here’. “December was natuurlijk de domste tijd van het jaar om een bar te openen, maar toch stond er een rij tot om de hoek van het gebouw toen we opengingen. Mensen snakten duidelijk naar een plek als de onze.”

Plots dakloos

De inkrimping van de scene is echter niet het meest prangende probleem voor de queer gemeenschap van San Francisco. Gentrificatie leidt ook tot een steeds verder toenemende dakloosheid onder LHBTQ-personen. Met name in het financieel district kun je eigenlijk niet om de afgepeigerde zwervelingen heen. Nauwelijks bedelen ze nog om een dollar. De meesten lijken verdwenen in een diepe drugsroes, vaak liggen de naalden er nog naast. Volgens cijfers van de gemeente leven in San Francisco, een stad met 864.000 inwoners, momenteel meer dan 7.000 mensen op straat. “Het bizarre is dat de burgemeester een mogelijke oplossing voor deze situatie willens en wetens in de weg zit”, aldus Samuel Gray, community programs coördinator bij het SF LGBT Center. “Een van onze grootste zorgen als centrum is het aantal dakloze LHBTQ’s. De afgelopen twintig jaar is Silicon Valley alleen maar verder uitgebreid. Dat heeft gezorgd voor explosieve huurstijgingen. Daardoor komen velen – jong en oud, van allerlei achtergronden, dus ook jongens als jij – van de een op de andere dag op straat te staan. Het gold op een zeker punt bijna ook voor mij, terwijl ik destijds al dertig jaar in deze stad woonde.”

De gemiddelde koopprijs van een woning in San Francisco lag in 2018 volgens cijfers van Zillow op dik 1,3 miljoen dollar; de gemiddelde huurprijs voor een appartement volgens cijfers van RentCafe op 3.600 dollar. Gray: “Zeker de LBHTQ-gemeenschap, en met name de kwetsbare lagen daarbinnen, wordt hier keihard door getroffen. Velen van hen hebben geen vangnet, geen spaargeld, geen familie die ze opvangt als het misgaat. Van de een op de andere dag wordt de huur verhoogd, omdat huurbazen vermoeden er meer geld uit te kunnen halen door de woning aan een expat aan te bieden, en dan is het einde verhaal. Door de zeer gebrekkige dienstverlening voor daklozen in deze stad komen de meesten niet meer uit die neerwaartse spiraal.”

Een plan is er echter wel degelijk. Eind vorig jaar stemden de inwoners van de stad voor Proposition C. In een notendop houdt dat voorstel in dat bedrijven die in San Francisco gevestigd zijn en meer dan 50 miljoen dollar per jaar omzetten, 0,5 procent ‘daklozenbelasting’ betalen. Per jaar levert dit ongeveer 300 miljoen dollar op.

Grootste tegenstander was Jack Dorsey, CEO van Twitter en financiële dienstverlener Square. Opvallend is dat ook burgemeester London Breed zich heeft uitgesproken tegen het voorstel. Zij gaat ertegen in hoger beroep, omdat de 60 procent voorstemmers volgens haar niet afdoende waren om het besluit rechtsgeldig te maken. Volgens Breed moest er een drievierdemeerderheid zijn. Tegenstanders zijn woedend en menen dat burgemeester Breed de belangen van de grote spelers in Silicon Valley boven die van de inwoners van haar stad plaatst. Gray: “Tot er uitsluitsel is, zit de gemeente nu dus op een bizarre berg geld, waarmee we binnen no-time het probleem drastisch kunnen aanpakken. Het is onvoorstelbaar. Toeristen denken waarschijnlijk ook: deze stad zorgt niet voor haar mensen, wanneer ze al die mensen op straat zien leven. We doen zoveel mogelijk vanuit het centrum om dakloze queers een nieuw huis te bieden, maar tegen deze golf zijn we niet opgewassen.”

Hoop en verzet

In de tussentijd ontstaan binnen de LHBTQ-gemeenschap de nodige initiatieven om de daklozenproblematiek en inkrimping van de scene het hoofd te bieden. “We kunnen de vloedgolf niet stoppen, maar we kunnen in ieder geval een betere boot bouwen”, aldus Koskovich. “Het grootste probleem is duurzaamheid.” Hij doelt hiermee op het feit dat veel queer organisaties – zowel bars als stichtingen – niet de eigenaar zijn van het pand dat ze betrekken. Zodra de eigenaar het pand aan een andere verhuurder verkoopt, stijgt de prijs vaak zo drastisch dat het van het ene op het andere moment einde oefening is. Dat overkwam onder meer Esta Noche en Lexington Club. Club The Stud hing hetzelfde lot boven het hoofd, maar daar besloot de pachter zijn zaak over te dragen aan een collectief van achttien prominenten uit het queer nachtleven. Zij bundelden hun krachten en portemonnees en zo werd de sluiting voorkomen. Die aanpak wordt nu gelukkig ook verkend door andere locaties.

Zelf hopen Koskovich en zijn collega’s van de GLBT Historical Society op een andere constructie. “De stad begint steeds meer te erkennen hoeveel wij als community hebben bijgedragen aan het succes van deze stad. Een aantal jaar terug schonk de gemeente een stuk grond aan het SF LGBT Center. Een grote happening, want die grond vertegenwoordigt een waarde van zo’n 8 miljoen dollar. De gemeente heeft ons benoemd tot volgende grote queer project. Met de ruimte die we hopelijk binnen de komende jaren krijgen, willen we een full scale museum en archief oprichten, dat het bescheiden formaat van onze huidige locatie ver overstijgt. We hebben zo veel meer te vertellen. Achter iedere historische happening schuilt een queer verhaal, als je maar weet waar je moet zoeken. Het is belangrijk om je bewust te zijn van je geschiedenis en erfgoed. Te zien dat je deel uitmaakt van een geschiedenis en een toekomst. Een gebrek aan historisch besef leidt er mijns inziens ook toe dat sommige lagen van de LHBTQ-gemeenschap zich tegenwoordig schrikbarend makkelijk voor het antimoslimkarretje van extreemrechtse organisaties laten spannen. Ik kan je vertellen dat het queers die in het verleden dat pad kozen, nooit goed is afgegaan. Als zij hun geschiedenis beter zouden kennen, zouden ze zich nooit opnieuw aan die steen stoten.”

Samen met een aantal andere prominenten en organisaties heeft Koskovich onlangs ook een community-based adviesorgaan opgericht, dat officieel wordt erkend door de afdeling stadsplanning van de gemeente. “Met deze werkgroep creëren we beleid en wetsvoorstellen die de stad er actief toe aanzetten om queer erfgoed in stand te houden. Dat betekent niet louter mensen eren die al lang zijn overleden, maar juist erkennen op welke manieren onze geschiedenis voortleeft door belangrijke historische locaties voor onze gemeenschap te benoemen en beschermen. Concrete maatregelen dus.”

Een ander belangrijk deel van hun strategie is het benoemen van LGBTQ Cultural Heritage Districts. “Deze districten zijn een reactie op de atoombom van gentrificatie die unieke culturen in steden wereldwijd vernietigt. Amsterdam lijdt daar ook onder. Toen ik er in de jaren tachtig kwam, was die stad een totaal andere plek. Ik hoorde dat jullie inmiddels zelfs geen queer boekhandel meer hebben. Met dit soort formele, wettelijke en economisch gezonde mechanismen proberen we de complete uitwissing van San Francisco queer cultuur tegen te houden.”

Een van de eerste gebieden die deze beschermde status kreeg, was het Compton’s Transgender Cultural District in Tenderloin, een veilige haven voor gemarginaliseerde lagen van de LHBTQ-gemeenschap, met voorop transpersonen van kleur. Vanuit de stad komen er nu middelen vrij om het queer cultureel erfgoed en non-profits in deze buurt in stand te houden en om te bemiddelen bij de problemen waar queer personen in deze buurt tegenaanlopen. Koskovich: “Een vastgoedontwikkelaar wilde in deze wijk een groot woon- en hotelcomplex openen, maar om dat goedgekeurd te krijgen, moesten ze wel iets terugdoen voor de community die ze ermee dreigden te verdringen. Zo hebben we uiteindelijk deze regeling kunnen treffen. We dwingen bedrijven ertoe om te helpen zoveel mogelijk van onze geschiedenis en community te behouden. We laten ons niet zomaar uitwissen.”

Zelf San Francisco verkennen?
United Airlines biedt sinds 31 maart 2019 een nieuwe dagelijkse vlucht tussen Amsterdam en San Francisco aan. United vliegt meer dan 25 jaar vanuit Nederland, met non-stopvluchten naar Chicago, Houston, New York/Newark en Washington, D.C., met doorverbindingen naar meer dan 230 bestemmingen door heel Amerika.
www.united.com

In de vierdelige serie 'Queer in tijden van Trump' verkennen we in een aantal grote Amerikaanse steden de lusten en lasten van de lokale queer scene. Lees hier andere verhalen.