Welke rechten en plichten heb je als spermadonor?

Welke rechten en plichten heb je wanneer je besluit om spermadonor te worden? Familiemediator Kim Smienk, specialist in LHBTQ-familierecht, zet de verschillende vormen van donorschap voor ons uiteen.

Stel, je hebt sperma gedoneerd om een vrouw te helpen haar kinderwens te vervullen. Zodra het kind geboren is, klopt deze vrouw bij je aan voor een ontmoeting met het kind. Maar eigenlijk was het helemaal niet je bedoeling om het kind te zien na de geboorte. Tot overmaat van ramp wil de moeder ook ineens kinderalimentatie van je. Oeps, dat was al helemaal niet je bedoeling! Wat nu? Hoe zit het nu eigenlijk met de rechten en plichten van een spermadonor?

Allereerst is het belangrijk om het verschil tussen verschillende ‘soorten’ spermadonoren duidelijk te hebben. Je kunt spermadonoren verdelen in drie categorieën: anonieme spermadonoren, onbekende spermadonoren en bekende spermadonoren.

Anonieme spermadonoren

Een anonieme spermadonor heeft zijn sperma anoniem gedoneerd bij een spermabank. Dit houdt in dat een kind van zo’n donor niet (of heel moeilijk) kan achterhalen wie diens zaaddonor is geweest. In Nederland is het anoniem doneren van sperma bij spermabanken verboden sinds 2004, toen de ‘Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting’ in werking trad.

In Nederland mogen mannen hun sperma niet anoniem doneren.

Dit betekent dat in Nederland mannen niet anoniem hun sperma mogen doneren bij een spermabank en dat in Nederland vrouwen geen gebruik mogen maken van een anonieme spermadonor. Er zijn (Europese) landen, zoals België en Spanje, die het anoniem doneren van sperma bij spermabanken wel toestaan.

Onbekende spermadonoren

Onbekende spermadonoren zijn in Nederland wel toegestaan. Een onbekende donor is een man die zijn sperma doneert bij een spermabank en wel traceerbaar is voor het kind dat van deze spermadonor afstamt. Op het moment dat de onbekende donor sperma doneert bij een spermabank weet hij niet of zijn sperma daadwerkelijk gebruikt gaat worden. En als zijn sperma gebruikt wordt, weet hij niet welke vrouw er zwanger gaat worden van zijn gedoneerde sperma. Ditzelfde geldt voor de vrouw. Op het moment dat een vrouw zwanger wordt met behulp van een onbekende donor weet zij niet wie ‘de man achter het sperma’ is.

Rechten en plichten onbekende spermadonor
In Nederland worden de gegevens van onbekende spermadonoren centraal bewaard door de Stichting donorgegevens kunstmatige bevruchting (hierna ‘de Stichting’ genoemd). De ouders van kinderen die afstammen van een onbekende spermadonor kunnen wanneer hun kind jonger dan twaalf jaar is bepaalde gegevens over de spermadonor opvragen bij de Stichting. Zo kunnen ouders bijvoorbeeld navraag doen over de haarkleur en de opleiding van de onbekende donor.

Vanaf zijn zestiende kan het kind de naam, geboortedatum en het adres van de spermadonor opvragen.

Zodra het kind twaalf jaar is, kunnen kinderen ook zelf gegevens over hun onbekende spermadonor opvragen bij de Stichting. Deze kinderen kunnen dan te weten komen hoe hun spermadonor er ongeveer uitziet en wat voor werk de spermadonor doet. Vanaf zijn zestiende kan het kind de voor- en achternaam, de geboortedatum en het adres van de spermadonor opvragen bij de Stichting. Wel vraagt de Stichting de onbekende donor om toestemming voor het verstrekken van zijn gegevens, voordat deze aan het kind worden doorgegeven.

Wat nu als de onbekende donor geen toestemming geeft aan de Stichting voor het delen van zijn persoonsgegevens? Dit betekent niet per se dat het kind de persoonsgegevens van de onbekende donor niet krijgt. De Stichting doet in dat geval namelijk onderzoek naar de redenen die de donor hiervoor heeft. Daarna maakt de Stichting een afweging tussen de belangen van de spermadonor en die van het kind. Het belang van het kind om te weten van wie die afstamt telt hierbij zwaar.

Bekende spermadonoren

In de praktijk kom ik veel bekende spermadonoren tegen. Bekende spermadonoren zijn mannen die sperma doneren aan een vrouw in hun omgeving. Bijvoorbeeld aan een bevriend vrouwenstel of aan een collega. Bekende spermadonoren en vrouwen ontmoeten elkaar ook steeds vaker via de website OneWish.nl of via een bijeenkomst van de Stichting Meer dan Gewenst.

Vaak doneren bekende spermadonoren hun sperma in een potje, waarna de vrouw het bij haarzelf inbrengt.

De bekende spermadonor en de vrouw die zwanger wordt zijn dus bekend met elkaar. Vaak doneren bekende spermadonoren voor kunstmatige zelfinseminatie bij de vrouw. Dit houdt in dat de bekende spermadonor zijn sperma in een potje doneert, en de vrouw daarna -met een spuitje- het sperma bij haarzelf inbrengt. Ook kunnen bekende spermadonoren en vrouwen samen naar een vruchtbaarheidskliniek gaan om de zwangerschap tot stand te brengen.

Rechten en plichten bekende spermadonoren
De rechten en plichten van de onbekende spermadonoren zoals hierboven beschreven zijn duidelijk. Deze rechten en plichten zijn in de wet vastgelegd en zijn voor iedere onbekende spermadonor hetzelfde. Maar wat zijn de rechten en plichten van bekende spermadonoren? Het antwoord hierop is minder eenvoudig te geven. Dit hangt er namelijk vanaf wat de bekende spermadonor afspreekt met de vrouw die zwanger wordt met behulp van zijn sperma.

In de praktijk zie ik allerlei afspraken tussen bekende donoren en vrouwen. Er zijn bekende donoren die pas contact met het kind hebben zodra het kind naar hem gaat vragen. Maar er zijn ook bekende donoren die vanaf de geboorte van het kind iedere maand contact met het kind hebben.

De bekende spermadonor is niet in alle gevallen verplicht om kinderalimentatie te betalen.

Vaak krijg ik de vraag of de bekende spermadonor verplicht is om kinderalimentatie te betalen. Ook deze vraag kan ik niet zo makkelijk beantwoorden. Dit hangt namelijk van de omstandigheden af. Wordt de donor ‘juridische ouder’ van het kind of heeft het kind bijvoorbeeld twee juridische moeders? Wordt de bekende donor juridisch gezien wel als ‘donor’ gezien? En wat hebben de bekende donor en de vrouw afgesproken? Dit soort vragen zijn nodig om te stellen voordat ik een antwoord kan geven op de vraag of de bekende donor verplicht is om kinderalimentatie te betalen.

Advies aan bekende spermadonoren
Voordat je sperma gaat doneren moet je goed op een rijtje hebben wat je bedoelingen zijn met je spermadonatie. Wil je bijvoorbeeld een rol spelen in de opvoeding van het kind? Bespreek je intenties over het donorschap met de vrouw aan wie je je sperma doneert. Zitten jullie wel op dezelfde lijn en zien jullie de rol van jou als bekende spermadonor in het leven van het kind hetzelfde? Als mediator begeleid ik veel van deze gesprekken.

Laat als bekende donor de afspraken over jouw rol in het leven van het kind altijd contractueel vastleggen.

Conclusie

Wil je spermadonor worden? Weet dan dat anoniem sperma doneren in Nederland niet mag. Je kunt wel sperma doneren aan een spermabank als onbekende donor. Het kind zal dan vanaf z’n zestiende contact met je kunnen opnemen. In de praktijk zie ik veel bekende spermadonoren die sperma doneren aan een vrouw in hun omgeving. Wanneer je spermadonor wordt voor een vrouw in je omgeving, zorg er dan voor dat je in gesprek gaat met elkaar en bespreek elkaars intenties met betrekking tot jouw rol als spermadonor in het leven van het kind.

Tot slot wil ik je op het hart drukken om de afspraken tussen jou als bekende spermadonor en de vrouw die zwanger gaat worden van jouw sperma vast te laten leggen in een donorcontract. Het opstellen van een donorcontract voorkomt een hoop onenigheid en onduidelijkheid in de toekomst.

Kim Smienk is jurist en familiemediator met een specialisatie in LHBTQ-familierecht. Ze werkt met familievormen die als ‘minder standaard’ worden gezien. Dit doet ze vanuit haar kantoor Kim Smienk Mediation in Utrecht.