“Mensen vinden het moeilijk om naar homoseks te kijken”

In 2016 maakte regisseur Joris van den Berg de film Cas, waarin een relatie tussen twee mannen langzaam ten einde komt. We spraken met de regisseur over zijn inspiratie voor de film, zichtbaarheid van homo’s in Nederlandse film, en homoseks op het witte doek.

Een film over een relatie die op de klippen loopt, is dat autobiografisch?
“Ik haalde inspiratie uit Dansen op de vulkaan, de graphic novel van homostriptekenaar Flo de Goede, waarin hij onder andere laat zien hoe zijn relatie veranderde in een driehoeksrelatie. Maar de scenarist en ik vonden dat het vooral moest gaan over een relatie die op z’n einde loopt, terwijl dat voor de geliefden nog niet duidelijk is. Dat is een heel schrijnend gegeven, en voor mij herkenbaar. Één van mijn eigen relaties is ook op zo’n manier stukgelopen.

Het derde karakter in de film is dus meer een middel om de sleur van de relatie bloot te leggen. Ik denk namelijk dat de twee hoofdpersonen ook zonder driehoeksrelatie uit elkaar zouden zijn gegaan. Al had het dan nog twee jaar langer geduurd.”

Hoe ben je op de naam Cas gekomen?
“Als ik namen moet verzinnen voor personages, pak ik vaak m’n telefoon en scroll ik door m’n contacten. Grappige bijkomstigheid: de Cas uit m’n telefoon bleek een heel goede vriend van Wieger, de acteur die uiteindelijk de hoofdrol kreeg.”

Is het moeilijk om anno 2016 een film met homoseksuele personages gemaakt te krijgen?
“De film is onderdeel van de One Night Stands, een ontwikkeltraject waarbij een aantal filmmakers de kans krijgt een film te maken. In de Nederlandse film is een tekort aan homoseksuele personages, en homoseks in het bijzonder. Ik denk dus dat de karakters en de seksscènes tijdens de selectie zeker hebben geholpen. Tegelijkertijd hoop ik dat de selectiecommissie ook heeft gezien dat het juist geen film over homoseksualiteit, homoseks of coming out is. Het verhaal gaat vooral over een relatie. Daarin zullen hetero’s, lesbiennes en andersseksuelen zich ook in kunnen herkennen.”

Maar er zit wel homoseks in. Hoe denk je dat het grotendeels heteroseksuele kijkers van de publieke omroep daarop reageert?
“Mensen vinden het moeilijk om naar homoseks te kijken, heb ik gemerkt. En dan heb ik het niet eens over pornografische homoseks. Dat vond ik heel fascinerend. Een man die mijn film op een festival zag, vertelde dat hij de homoseks heel confronterend vond, en het voor hem tegelijkertijd heel heftig voelde dát hij dat confronterend vond. Volgens mij komt het doordat er niet veel homoseks te zien is op tv. En áls het al een keer voorbij komt, zoals bijvoorbeeld in GTST in 2014, dan wordt er meteen heel erg de nadruk op gelegd. Zo van: kijk ons eens progressief doen met homoseks. Je zou jezelf eigenlijk zou moeten kastijden voor het feit dat je in 2014 trots bent dat je homoseks in beeld brengt. Het zou namelijk al jarenlang vanzelfsprekend moeten zijn, maar dat is het niet.”

Wat vind je daarvan?
“Ik vind het vooral zo typisch dat alles wat niet heteroseksueel is z’n weg nog niet heeft gevonden naar film en tv. De aanwezigheid van een homoseksueel personage is nog steeds geen vanzelfsprekendheid, tenzij er een grote romkom wordt gemaakt en er ruimte is voor een stereotype gay personage. Je ziet bijna nooit een film of serie waarin een personages homo is, zonder dat z’n homoseksualiteit gepaard gaat met bepaalde archetype karaktertrekjes. Mensen hebben naar mijn mening niet zo goed door hoe divers diversiteit is.”

Over stereotypes gesproken: er bestaan hardnekkige ideëen over homorelaties. Ze zouden bijvoorbeeld vooral open zijn, of driehoeksrelaties. Denk je dat Cas die vooroordelen bevestigt, of misschien zelfs aanwakkert?
“Nee, omdat de jongens in de film voor mijn gevoel helemaal geen open relatie hebben. Ik ben wel bang dat mensen het binnen dat cliché zullen zien. Dat kijkers door onbewuste vooroordelen de film aanzetten, en meteen besluiten weg te zappen omdat ze denken: het zijn twee gays, dús kan ik me er niet mee identificeren.”

Een seksscène in de film is als volgt in beeld gebracht: drie jongens liggen met elkaar in bed, maar er zijn maar twee met elkaar bezig. De derde ligt er een beetje bij. Was dat bewust?
“We wilden geen loze seksscènes in de film. We vonden dat het van belang moest zijn voor het verhaal. Bij dat trio was het een bewuste keuze om geen expliciete pikkenparade met towerbridgen te laten zien. We wilden juist laten zien wat er gebeurde: de twee hoofdpersonen zijn helemaal niet met elkáár bezig, maar met de derde. Zo wordt de kijker bewust van het feit dat er iets niet klopt in de relatie: ze lijken heel gelukkig met elkaar, maar ondertussen zijn ze niet bezig met het versterken van hun relatie.”

Is dat ook hoe je zelf over trio’s en open relaties denkt?
“Nee hoor, ik denk dat volwassen mensen in een relatie alles met elkaar kunnen afspreken, als ze maar open en eerlijk zijn, én met elkaar praten. Dat is precies wat deze twee personages niet doen. Volgens mij is dat de valkuil.”

Je komt zelf ook nog even in de film voorbij, als een soort M. Night Shyamalan. Was dat expres?
“Neuh, In die clubscène wilde ik acteur Wieger Windhorst verrassen, om te voorkomen dat hij alles heel gerepeteerd zou spelen. Ik dacht dat ik een authentieke reactie zou ontlokken als ik onaangekondigd voor zijn neus zou staan. En het had gelukkig het beoogde effect. Maar het was dus niet omdat ik mezelf zo graag op film zie, of omdat ik vind dat een regisseur altijd in z’n eigen film voorbij moet komen.”

Wilde je per sé dat Cas door een Vlaamse acteur gespeeld zou worden?
“Nee, in het scenario is Cas niet Vlaams, maar gewoon een Nederlandse jongen. De casting director opperde een Vlaamse acteur te kiezen. Los van het feit dat we Vlaamse accenten allemaal wel geil vonden, was het ook voor het verhaal goed. Het personage is net in Amsterdam komen wonen en kent nog niemand. Dat hij Vlaams is draagt bij aan de geloofwaardigheid.”

Denk je dat de kijker erg bezig zal zijn met inschatten wie van de acteurs zelf ook gay is?
“Dat denk ik wel. Dat is trouwens ook wel gek: bij een actrice die een moeder speelt zul ook niemand zich heel snel afvragen of ze in het echt ook moeder is.”

Misschien omdat traditiegetrouw hetero’s niet zo snel een gay personage zullen spelen?
“Klopt. We zijn opgevoed met het idee dat het superbijzonder en nieuwswaardig is wanneer een heteroseksuele acteur een gay personage speelt. Want wat treedt zo’n acteur dan énorm buiten z’n comfort zone. Zolang er geen expliciete anale seks in beeld komt, vraag ik me af hoeveel zoiets daadwerkelijk buiten iemands comfort zone is. Als regisseur was ik vooral op zoek naar de beste acteurs voor de rollen, homo of niet.”

Ga je nog meer gay films maken?
“Weet ik niet. Ik had zelf nooit zo sterk het gevoel dat ik specifiek films met gay personages wilde regisseren. Misschien door het vooroordeel dat álle homofilms moeten gaan over coming out, depressie en hiv. Maar door Cas, én het feit dat er nog zo weinig genderdiversiteit in Nederlandse films zit, heb ik besloten: wat ik ook maak, er moet gayseks in zitten. En minder preutse seks dan naar mijn mening in Cas zit. Geen idee wat het concreet zal zijn, maar ik zou graag een langere speelfilm willen ontwikkelen. En dan dus iets met gays. En pikken.”

Cas is nú te streamen via de website van de NPO en op NPO Start.