Transgenderzorg tijdens corona: “Suïcidaliteit neemt toe”

De coronacrisis heeft impact op alle reguliere zorg, maar de transgenderzorg kampte op voorhand al met flinke wachtlijsten. Nu alle geslachtsbevestigende operaties tot nader order zijn uitgesteld, worden die alleen maar langer. “De emotionele impact is heel groot.”

Ze was net begonnen met het laten weglaseren van haar baard. Nu kon Merlijn Jara Terpstra (25) nog meer zichzelf zijn op straat. Ze kleedde zich al helemaal als vrouw, en zonder baardgroei voelde ze zich alleen nog maar meer op haar gemak in het openbaar.

Maar nu wordt die baard weer zichtbaarder. Vanwege de coronacrisis kunnen haar laserbehandelingen niet doorgaan. Ze had er net drie achter de rug, op allerlei plekken, maar dat is niet genoeg om de haargroei helemaal te stoppen. Daar zijn rond de tien behandelingen voor nodig, om de vijf weken één.

Ook haar logopedie stopte. “Eigenlijk moet een logopedist gewoon naast je zitten om iets voor te doen, daar kan een goede internetverbinding niet tegenop.” Haar afspraak met de hormoonarts werd ook gecanceld, alleen lopende hormoonbehandelingen gaan door.

Vóór de coronacrisis kon tussen aanmelding en het intakegesprek wel twee jaar liggen.

De transgenderzorg wordt flink geraakt door het coronavirus. Niet-acute zorg wordt opgeschort, waarmee alle geslachtsbevestigende operaties tot nader order zijn uitgesteld. En dat niet alleen: groepsconsulten zijn afgelast, nieuwe psychologische of hormonale trajecten worden niet opgestart en de meeste aanbieders geven op dit moment geen deskundigenverklaringen af, waarmee iemand het geslacht op het paspoort kan wijzigen.

Alle reguliere zorg krijgt klappen, maar de transgenderzorg kampte al met lange wachtlijsten. Vóór de coronacrisis kon tussen aanmelding en het intakegesprek wel twee jaar liggen. “De wachtlijsten gaan alleen maar langer worden”, zegt Aike Pronk, bestuurslid van belangenvereniging Transgender Netwerk Nederland (TNN). “En we hebben geen idee hoelang het nog duurt voordat de zorg weer wordt opgestart.”

Psychische last

Die onzekerheid legt een grote psychische druk op trans personen. “De emotionele impact is heel groot”, zegt Lisa van Ginneken, voorzitter van belangenorganisatie Transvisie, die veel contact heeft met zorgaanbieders. “In Facebookgroepen lezen we verhalen van mensen die na lang wachten bijna aan de beurt waren, of zelfs al concreet een operatiedatum hadden gepland.”

“Een operatie kan in een transitieproces helpen om de ruimte te ervaren te zijn wie je bent. Het is alsof dat voor je neus wordt weggevist”

Voor iedere patiënt brengt het uitstellen van zorg een psychische last met zich mee, maar voor mensen in transitie is die misschien wel extra zwaar. “Zo’n operatie kan in een transitieproces als een doorbraak voelen,” zegt Van Ginneken, “als een belangrijke stap om de ruimte te ervaren om te zijn wie je bent. Het is alsof dat voor je neus wordt weggevist.”

Bovendien zijn trans personen al een psychisch kwetsbare doelgroep. Depressiviteit en suïcidaliteit komen vaker voor dan gemiddeld. “We horen sinds het begin van de coronacrisis meer signalen dat mensen suïcidaal zijn”, zegt Aike Pronk van TNN. “Dit kan het laatste zetje zijn voor mensen die al depressief waren.”

Opgesloten

Mensen die transgender zijn, hebben ook vaker te maken met huiselijk geweld, omdat ze bijvoorbeeld niet in een omgeving leven waar hun identiteit wordt geaccepteerd. “Huiselijk geweld kan nu extra nijpend zijn,” zegt Pronk, “omdat mensen ook niet makkelijk terecht kunnen op plekken waar ze wél geaccepteerd worden, bijvoorbeeld bij lotgenoten.” Voor een luisterend oor kunnen mensen terecht bij TNN, die hen kan doorverwijzen naar hulpverlening van onder andere Veilig Thuis en de Blijf Groep.

Nu Nederlanders wordt opgedragen om vooral thuis te blijven, is het risico op eenzaamheid groot. “Eenzaamheid komt onder de transgender community iets meer voor dan onder de algemene bevolking”, zegt Van Ginneken van Transvisie. “Nu het aantal ontmoetingsmomenten afneemt, zullen mensen zich opgesloten voelen.”

De drempel om naar buiten te gaan, zal voor veel trans personen nog hoger liggen dan normaal, zegt Van Ginneken. “Iemand die het transitietraject al lang achter de rug heeft, redt zich wel, maar diegenen die pas kort als hun genderidentiteit zijn gaan leven zullen het moeilijker hebben. Zij probeerden net een nieuw leven op te bouwen.”

Inmiddels is een internationaal onderzoek opgestart om de impact van de coronacrisis op transgender en non-binaire personen te onderzoeken. De enquête van dat Duits-Belgische onderzoek is recent vertaald in het Nederlands.

Nageroepen

Merlijn Jara Terpstra, die in het dagelijks leven ethiek studeert en muzikant is, vindt het nu vanwege haar baardgroei onprettiger om naar buiten te gaan, zegt ze. “Het is onveiliger, dat verschil voel ik meteen.” Op straat merkt ze al dat ze langer wordt nagekeken en vaker wordt nageroepen. “Eigenlijk doe je dan een stapje terug in je proces.”

Ze is blij dat haar psychologische gesprekken wel doorgaan. Daardoor hoopt ze dat als het ergste van de coronacrisis voorbij is, ze gauw doorkan met de hormoonfase. “Maar die wachtlijsten zullen tegen die tijd weer langer zijn geworden.” Haar psychologische fase volgt ze bij ETZorg, “en die deden gelukkig al veel online”. Ook bij andere ggz-aanbieders gaan de individuele gesprekken gewoon door, zij het via een videoverbinding.

Sommige psychologen die eerst in de transgenderzorg werkten, worden nu ingezet in de coronazorg.

Intakes worden echter uitgesteld, ziet Van Ginneken van Transvisie. “Het is natuurlijk ook fijner om zo’n eerste gesprek face to face te doen. Plus, er zijn richtlijnen rond de vergoeding van zorg die bepalen dat intakes niet via de telefoon mogen worden afgenomen.” Inmiddels zijn die regels versoepeld; de Nederlandse Zorgautoriteit heeft gezegd dat intakes via video ook gedeclareerd mogen worden en dus roept Van Ginneken zorgaanbieders op om die vooral weer op te starten.

Dat zal niet altijd kunnen: sommige psychologen die eerst in de transgenderzorg werkten, worden nu ingezet in de coronazorg, zegt Van Ginneken. De coronazorg kan voor artsen en verpleegkundigen behoorlijk zwaar zijn, omdat er veel overlijdens zijn, patiënten lang op de IC liggen en ze bezoek van familieleden moeten beperken. Zij worden daarom zo veel mogelijk in de gaten gehouden door psychologen, en die moeten ergens vandaan komen.

Toegankelijke transzorg

Over het algemeen ziet Van Ginneken dat zorgaanbieders erg hun best doen om de transgenderzorg zo veel mogelijk te laten doorgaan. Bij het Amsterdam UMC bekijken ze of het multidisciplinaire overleg weer kan worden opgestart, zodat patiënten die net de psychologische fase door waren daarin besproken kunnen worden en alvast groen licht kunnen krijgen voor de hormonale behandeling. Ook wordt er gekeken of kinderen puberteitsremmers kunnen krijgen, omdat daarvan de timing heel belangrijk is.

Wat de uiteindelijke impact is van de coronacrisis op de transgenderzorg, zal de komende tijd duidelijk moeten worden. “Binnenkort gaan we de wachttijden weer uitvragen bij de zorgaanbieders”, zegt Michiel Verkoulen van het bureau Zorgvuldig Advies, dat door het ministerie van Volksgezondheid werd gevraagd om als kwartiermaker de transgenderzorg uit het slop te trekken.

“Het werk om transgenderzorg toegankelijker te maken, gaat door”

Hij had gehoopt vanaf de zomer het effect te zien van de maatregelen die de sector had genomen om het zorgaanbod uit te breiden. Kortere wachttijden bijvoorbeeld. “Maar ik ben bang dat je dat door corona niet goed kunt zien”, zegt Verkoulen. “Het zal nu moeilijk worden om die wachttijden te interpreteren.”

Hij is echter wel positief over de fase daarna: ook niet-academische ziekenhuizen hebben inmiddels bij hem aangegeven meer aan transgenderzorg te willen doen, met name hormoonbehandelingen. “Het werk om transgenderzorg toegankelijker te maken, gaat door.”

Praten over zelfdoding kan via hulplijn 113 Zelfmoordpreventie: 0900-0113 of www.113.nl.

De hulplijn van TNN is iedere dag bereikbaar tussen 16.00 en 17.00 op 06-21392397.

Hoofdfoto: © Zackary Drucker - The Gender Spectrum Collection