'Het streven naar wij' lijkt actueler dan ooit

Gewapend tegen het individualisme van Instagram, zou choreograaf Bill T. Jones tijdens het Holland Festival op zoek gaan naar ‘het streven naar wij’. Zelfs nu het fysieke festival is afgelast, lijkt dit thema actueler dan ooit.

Hij is dit jaar de associate artist van het Holland Festival. Maar dat festival gaat niet door zoals het gepland was in verband met covid19. Nu is Jones associate artist van een verkleind en merendeels online festival. Van de Amerikaanse choreograaf, regisseur, schrijver en danser Bill T. Jones (68) zou onder meer de nieuwe voorstelling Deep Blue Sea te bezoeken zijn, waarin Jones zelf danst en, bijgestaan door bijna honderd grotendeels lokale dansers, reflecteert op de wisselwerking tussen het individu en de groep. Ook veel andere voorstellingen dit jaar, zoals van Sami Yusuf, zouden in het teken staan van identiteit en verbinding. Het Holland Festival zou op zoek gaan naar het ‘wij’ – en toen veegde covid19 dat ‘wij’ behoorlijk van de kaart.

Bill T. Jones is beslist geen narcistisch individu. Tijdens een vermakelijk gesprek in Amsterdam benadrukt hij op on-Amerikaanse wijze steeds weer de urgentie van de groep en van verbinding. Dat was altijd al zo: keer op keer verzette Jones zich tegen segregatie. Zijn leven laat zich schrijven als een seizoen van Pose: zwarte Amerikaanse danser uit een klein dorp gaat het maken in de grote stad, ondanks zijn hevige strijd tegen racisme, queerfobia en aids, waaraan hij ook nog zijn partner verloor. Maar Jones distantieert zich van dit beeld.

“Ik was meer een verbinder, ik wilde bruggen slaan met mensen die anders waren dan ik”

“Ik heb nooit drag gedaan en nooit in een House geleefd. En denk je dat hiv en aids mij definiëren? Want dat is niet zo. De overdadige verkleedpartijen van de ballrooms hebben me ook nooit aangetrokken. Ik was meer een verbinder, ik wilde bruggen slaan met mensen die anders waren dan ik. Eigenlijk was ik toen al in pursuit of the we. Het duurde even voordat we besloten dat dit het centrale thema van het Holland Festival 2020 had moeten worden. Er is zo veel intolerantie, exclusie en bekrompenheid. Ook bij mezelf. Als kind werd me door de burgerrechtenbeweging beloofd dat we ooit free at last zouden zijn. En dan zouden we elkaars handen vasthouden en samen spirituals zingen. Maar het is allemaal een beetje anders verlopen. Echter: ik geef niet op.”

Vind jij jezelf bekrompen dan?
“Nou, ik ben een liberaal en liberalen weten zelf niet of ze open-minded zijn of niet. We moeten de mensen leren begrijpen die het fundamenteel met ons oneens zijn. Linkse mensen willen altijd maar het gelijk aan hun zijde hebben. Maar efficiëntie is vaak belangrijker. Dingen voor elkaar krijgen. Progressieven in Amerika worden tegenwoordig met de neus op de feiten gedrukt.”

Komt er met Joe Biden weer een democratische president?
“Ik wíl het zo graag geloven. Maar je moet geld hebben om Trump te verslaan. En je moet meedogenloos zijn. Als Biden straks als democratische kandidaat gekozen wordt, móét iedereen hem steunen. En kunnen we echt met z’n allen achter één kandidaat gaan staan? En zijn we dan wel met genoeg electoraat? Ik ken jonge, zwarte mensen die niet gaan stemmen ‘omdat ze toch allemaal hetzelfde zijn’. Ben je niet goed wijs? Denk je dat Hillary Clinton en Donald Trump hetzelfde zijn? Ik wijt het aan sociale media. Ik denk dat de werking ervan onze hersenen heeft aangetast.”

Jonge mensen zitten liever op insta dan in het stemhokje.
“In mijn dansgroep zit Vinson Fraley – een erg knappe jongen. Ik ben niet goed bekend met Instagram, maar ik scrolde laatst door zijn timeline en zag de ene na de andere video van hem waarin hij wat beweegt of stretcht. Hij zal er wel veel likes mee krijgen, maar ik vraag mij dan af: is dit discours? Is dit waar sociale media voor zijn? En is dat erg? Ik weet dat niet, ik ken zijn wereld niet goed genoeg. Jonge mensen hebben een ander sociaal contact dan ik vroeger had. Ook het narcisme is anders – ik weet dat dit een bitchy woord is – maar op Instagram mag de hele wereld nu jouw reflectie komen bewonderen. Begrijp mij goed: jonge mensen hebben alle recht om mij te bekritiseren, om mij te zeggen dat ik niet woke ben.”

Dus hoe maak je dan nog connectie? Want precies dát zou jouw thema voor het Holland Festival zijn.
“Laten we nu maar eens toegeven dat er geen ‘wij’ bestaat. En laten we proberen in te beelden dat er wel een ‘wij’ bestaat – dan ontstaat er een reflectie op de wisselwerking tussen het individu en groepsidentiteit. Dat ga ik proberen in de voorstelling Deep Blue Sea.”

Onzin. Er is alleen maar ‘wij’. Mensen zijn daar voortdurend naar op zoek en in andere culturen is ‘wij’ gemeengoed. Alleen niet in Amerika of in Nederland.
“Ik dacht dat Nederland een socialistisch land was? Zeg me: waar is het leven prefect? Primitieve landen waar het leven zich afspeelt rondom de familie of de stam – die zijn in balans. Het individu als onderdeel van het collectief: dat zijn we in onze cultuur kwijtgeraakt. Ik ben nooit meer teruggegaan naar het dorp waar ik ben opgegroeid. Zelfs de schoolreünie heb ik overgeslagen omdat ik weet dat mijn oud-klasgenoten echte Trump-stemmers zijn.”

“Ik denk dat de werking van sociale media onze hersenen heeft aangetast”

En zo begint de polarisatie.
“Is dat niet mijn recht? Laten we de kunst erbij betrekken. Kunst gaat altijd over speculatie en verbeelding. Vaak kunnen de beeltenissen in kunst onmogelijk in het werkelijke leven bestaan. Dat maakt kunst ook interessant. Het is het zoeken naar wat mogelijk is. Waarom denk je dat al die verschillende kunstenaars klaarstonden om deel te nemen aan het Holland Festival met dit thema? Omdat zij intrinsiek voelen dat ze ook een onderdeel van dit ‘wij’ willen zijn. Juist nu! Dit is kunst – geen wetenschap en geen religie. In de downtown danswereld van New York dachten we dat we gender en kleur konden ontstijgen. Dat we neutraal konden zijn. Maar dat is natuurlijk niet zo. Ik ben een zwarte danser en ik ken de kracht van mijn lichaam. In mijn leven zijn het vooral witte mensen geweest die ernaar kwamen kijken. Ik sta dan met dat zwarte lijf op een podium en ik heb altijd de hoop gehouden dat dit gelijkheid tussen mensen zou stimuleren. Als je door mij verleid wordt; waarom is dat dan? Ontken je jouw eigen verlangens? Ik ben alleen maar een spiegel. Homo’s begrijpen dat. We hebben het poseren ons eigen gemaakt toen we nog kleine jongetjes waren, die zich schuilhielden in onze eigen fantasiewerelden. Maar we blijven natuurlijk geen jongetjes. Jonge homo’s zijn fris en vaak goede acteurs en dansers. Maar als we ouder worden, vinden we het vaak moeilijk om een nieuwe stap te maken. Om de ‘vader’ te worden. Ik weet nog dat ik begin jaren negentig in San Francisco naar een club ging en daar een leuk, jong dingetje zag. Hij kwam naar me toe, complimenteerde me met mijn werk en noemde mij mr. Jones. Bam: reality check! Dacht ik even die jongen te gaan scoren; maar wat bleek? Het was geen 1975 meer. Voor ons gold toen: lichaam = jeugd = verlangen. Die mechanische rekensom heb ik eindelijk achter mij kunnen laten. Nu gaat mijn leven meer over liefde en hechten. Wel een beetje jammer dat dit zo lang heeft geduurd.”

Is dat jouw persoonlijke pursuit of the we?
“Zeker, maar ik ben er nog niet. Het is voor mij heel gemakkelijk om aan witte mensen te vragen: heb jij zwarte vrienden? Maar heb ik eigenlijk islamitische vrienden? En kan ik trans personen onder mijn echte vrienden scharen? Hoe open sta ik eigenlijk voor andere mensen?”

Misschien kom je die niet tegen?
“Dan moet je maar wat harder zoeken. Misschien worden zij niet meteen vrienden, maar in je werk zouden andersoortige mensen wel tot je netwerk moeten behoren. Vrouwen van een zekere leeftijd voelen zich vaak onzichtbaar. Net als homo’s van een zekere leeftijd. Het is niet gemakkelijk om iedereen te zien. Maar ook voor jou onzichtbare mensen betrekken is pas echt inclusie.”

Het Holland Festival biedt een online alternatief programma aan. Kijk op hollandfestival.nl voor het laatste nieuws.

Meedoen aan een videoproject van Bill? Kijk hier voor meer info en lees hoe je jouw filmpje kunt insturen!