De les van 2020

Er waren dit jaar twee mediaverhalen die mij aan het denken zette. Journaliste Katie Couric en influencer Famke Louise hebben helemaal niks met elkaar te maken. Maar toch leerde ik door hun publieke afgang precies dezelfde les. Over grote blunders begaan, én hoe je daar samen van kunt leren.

Ik doe even geen jaaroverzicht met persoonlijke successen van 2020. Je mag dik tevreden zijn als je na dit jaar je nog met twee benen overeind staat. Ben je er nog? Mooi. Goed gedaan. In plaats van ‘wat heb je dit jaar bereikt?’ wil ik liever hebben over: ‘wat heb ik geleerd?’ Mijn inzicht van 2020 is waarom je toch in gesprek moet blijven gaan met iemand die dat in eerste instantie niet verdient.

Eerder dit jaar bracht Netflix de documentaire Disclosure uit: over de beeldvorming van transgender- en non-binaire personen door de (Amerikaanse) media. Onder andere Laverne Cox, Chaz Bono en de cast van Pose, vertelden over hoe universeel hun identiteit is, maar ook hoe beperkt hun representatie is.

Een van de sterkste fragmenten in de film is het talkshow interview dat journaliste Katie Couric in 2014 hield met fotomodel Carmen Carrera en actrice Laverne Cox. Een perfect voorbeeld van hoe iets ondanks goede intenties toch misliep.

Al na de eerste minuut vroeg Katie brutaal: "When you were on Drag Race, and still a man, how did you decide that you wanted to transition and become a woman?" Een veel te directe vraag, die aannam dat Carmen oké is met hierover te praten en tot aan Drag Race daadwerkelijk een man was. Niet veel later: "You still… your private parts are different now, aren’t they?" Carmen gaf direct aan dat dat onderwerp privé blijft. "Shhhh!" Liever praatte ze over haar modellenwerk, haar kinderwens en dat haar leven meer is dan alleen haar geslachtsdelen.

Maar Katie liet niet zomaar los. Zodra actrice Laverne Cox aanschoof probeerde ze de vraag nog eens. Katie: "I think all of us want to be educated and Carmen was sort of, uh, recoiled a little bit when I asked her about her transition." Maar Laverne had er evenmin zin in om iets dat zo privé is zomaar te bespreken. In plaats van te antwoorden vulde ze Carmen haar woorden aan door uit te leggen dat ze het liever over hun levens en uitdagingen hadden, niet telkens over hun transitie.

Katie werd vervolgens online gefileerd om haar ongepaste vragen. En dat was niet geheel onterecht. Maar voor mij, als cis-gender man, was dit eigenlijk ook nieuw. Dit interview was de gebruikelijke manier van vragen stellen als het over trans gender personen ging. Het besef dat je daar niet zo ongepast op kunt doorvragen kwam ook voor mij pas omdat men zo reageerde op Katie Couric's blunder.

Kort na alle ophef nodigde Katie Laverne opnieuw uit. Ze opende niet de discussie om opnieuw Laverne te dwingen om haar te onderwijzen. In plaats daarvan nam ze een interview af over het nieuwe seizoen van Orange is the New Black, over de TIME-cover met Laverne, over de representatie van de trans gemeenschap en een videofragment van Laverne’s werk. Pas na die oprechte interesse, vroeg Katie voorzichtig of ze het gesprek vandaag beter deed dan de vorige keer. Dat leidde tot het kalm bespreken van alle ophef die voorafging.

Katie had ook vol in de tegenaanval kunnen gaan. Ze had kunnen besluiten om Laverne en Carmen nooit meer uit te nodigen. Ze had een lange blogpost kunnen schrijven over haar journalistieke recht om vragen te stellen. Ze had critici kunnen blokkeren op Twitter. Maar gelukkig deed ze dat allemaal niet.

In plaats daarvan besloot ze om te luisteren en zichzelf kritisch te bekijken. Met die nieuwe kennis kon ze zeggen: Vorige keer ging het fout. Mag ik het nu beter doen? En precies die instelling brachten haar en haar kijkers een leerzaam moment. Zelfs Laverne gaf haar direct de credits voor die instelling: "It’s only a mistake if you make it twice."

Katie maakte een lompe fout, maar kon zich herpakken omdat Laverne haar die ruimte bood.

Diezelfde ontwikkeling zag ik dit jaar bij Famke Louise en de #freethepeople-campagne. Een groep BN’ers die zich op Instagram tegen de lockdownmaatregelen afkeerden kregen, terecht, bergen kritiek. Want het lukraak in twijfel trekken van de medische wetenschap en het tamelijk zelfzuchtige 'ik doe niet meer mee', verdiende ook wel wat tegengas.

Net als vele anderen, lachte ik om hun wereldbeeld, het slecht uitgesproken Engels en hoe ze met hun mond vol tanden staan als ze ter verantwoording worden geroepen. Maar was onze spottende publieke verontwaardiging wel zo zinvol?

Famke Louise schoof kort daarna aan bij Jinek. Kort gezegd: het was geen briljant optreden waarin ze vooral met haar mond vol tanden geen goed weerwoord bood. Tegenover haar zat intensive care-arts Diederik Gommers, die kalm kon uitleggen hoe het virus zich verspreidt en waarom de lockdown balen is en toch ook onvermijdelijk blijft. Maar in plaats van boos op haar te worden of haar weg te zetten wegens gebrek aan kennis, luisterde hij naar haar kant van het verhaal. Famke Louise was gefrustreerd, merkte hij op. En laten we eerlijk zijn: wie was dat de afgelopen maanden nou niet?

Toen ze niet veel later haar protest introk en excuses aanbood, viel mij iets op. In die excuses benoemde ze dat zij meer wilde leren over de virusbestrijding en op zoek was naar een expert die bereid was haar te onderwijzen. En juist Diederik Gommers was het, die haar die kans gaf. Slim, want daarmee bereikte hij een enorm nieuw publiek om de maatregelen aan uit te kunnen leggen. Sindsdien kunnen we online zien hoe Famke Louise een bezoek brengt aan het ziekenhuis, in gesprek gaat, informatie deelt en de arts zelfs hielp met het openen van zijn eigen Insta-account.

Onze mediaconsumptie draait vaak om verontwaardiging. We klikken allemaal het snelst op nieuws dat je het gevoel geeft dat je gelukkig zelf niet zó hebt gehandeld. Het bespreken van een slechte film, een belabberde uitspraak of beschamende video, scoort vaak beter dan de dingen die gelukkig wel goed gingen. Maar wat doe je vervolgens met die mensen die de fout in gingen?

Mediacriticus Madeleijn van den Nieuwenhuizen duidde de situatie. Hoe kun je om gaan met complotdenkers en critici die door hun tunnelvisie en media-algoritmen niet meer tot rede vatbaar lijken? Hoe verleidelijk ook, met uitlachen of boos worden raken deze mensen alleen maar verder geïsoleerd in hun eigen waarheid. "Nodig ze maar uit, maar doe dat wel op een manier dat je daar goede mensen tegenover zet en dat je ze ook niet wegzet als ridicuul. Houd ze er bij. Duw elkaar niet nog verder weg dan al het geval is. Sta elkaar ook toe om fouten te maken of om van gedachten te veranderen."

En precies dat is mijn eigen les voor dit jaar. Ik stoor mij soms jaren later nog aan mensen die vroeger homofobe dingen tegen mij zeiden. Of aan iemand die dit jaar 'Black Lives Matter' riep, maar eerder nog zwarte Piet verdedigde. Je verdient dan soms een verbale veeg uit de pan, maar je verdient het óók om daarvan te leren en nieuwe inzichten te ontwikkelen. Want kritiek krijgen is zwaar. Maar kritiek omzetten in een wijze les is nog veel moeilijker.

Laten we met mensen als Katie Couric en Famke Louise ook in 2021 in gesprek blijven. Vooral wanneer ze oprecht zeggen: "Dat ging mis, sorry. Ik luister, want ik wil het nu beter doen." Iedereen heeft soms een wijze les nodig, met daarna de kans om het beter te doen. Alleen zo komen we samen vooruit.

Coverbeeld: Peter van der Wal