Door homofobie verloor schrijver Dries Muus, zelf hetero, de lol in het voetbal

Met De afwijking schreef Dries Muus een treffende coming-of-ageroman over de impact van homofobie in het voetbal. Een plaag die ook hem als heteroseksuele man het plezier in het spel lange tijd ontnam. “Ik zou Johan Derksen een exemplaar moeten sturen.”

In De afwijking volgen we de vijftienjarige Mattias Groen, voor wie een grote carrière in het betaald voetbal in het verschiet ligt. Hij speelt de sterren van de hemel, tot plots een hardnekkig gerucht over hem de ronde doet. In de kleedkamer zou hij een stijve hebben gehad en dat kan maar één ding betekenen... In no time verandert Mattias in een schim van zichzelf.

Schrijver Dries Muus valt, in tegenstelling tot zijn hoofdpersonage, op vrouwen, maar werd als veertienjarige achtervolgd door precies hetzelfde gerucht. Gedurende een halfjaar stevige treiterijen verdween zijn passie voor voetbal en stortte hij zich op zijn andere liefde: boeken. Om de schaamte die hij overhield aan het incident schreef hij een dikke twaalf jaar heen. Twee voltooide manuscripten belandden in de prullenbak voordat hij besloot de confrontatie aan te gaan met zijn verleden. Dat resulteerde in zijn debuutroman De afwijking.   

Wat ontbrak er in je eerste twee manuscripten?
“Het verhaal miste een zekere spanning. Er stond voor mij niet genoeg op het spel. Het voelde achteraf ook verkeerd dat ik de voetbalwereld probeerde te romantiseren. Ik beschreef die als een plek waar jonge jongens gezond kunnen rijpen, terwijl dat niet mijn eigen ervaring was.”

Neem ons eens mee terug naar die tijd.
“Rond mijn veertiende ging op school ineens het gerucht rond dat ik een stijve zou hebben gehad onder de douche. Het achtervolgde me overal. Ik ben blij dat social media in die tijd nog niet zo’n ding waren. Dan waren de pesterijen waarschijnlijk nog verder uit de hand gelopen.”

Was jij net als je hoofdpersoon een profvoetballer in de dop?
“Zeker niet.”

Maar je had er wel plezier in?
“Voetbal was mijn leven; ik was er bijna obsessief mee bezig. Jarenlang trainde ik gericht en ambitieus in de hoop ooit gescout te worden. En toen was daar ineens dat gerucht. Als veertienjarige had ik geen idee hoe daarmee om te gaan; uiteindelijk stopte ik met spelen. In de laatste jaren van de bovenbouw – het gerucht was inmiddels gaan liggen – pakte ik het voetballen weer voorzichtig op, maar er was niets leuks meer aan. De ambitie was weg. In die wereld hoor ik niet thuis, zei ik tegen mezelf. Daar ben ik uitgekotst.”

Waarom schreef je lang om die gebeurtenis heen?
“Er was voor mij een enorme schaamte aan verbonden. Zes maanden lang werd ik zo hard gepest dat ik volledig buiten de groep kwam te staan. Het heeft lang geduurd voor ik daar overheen was – ergens vind ik het nog steeds gênant. Zodra ik vanuit Utrecht naar Amsterdam verhuisde, deed ik er alles aan die tijd achter me te laten. Laat staan dat ik er een boek over zou schrijven.”

In Het Parool las ik dat je uiteindelijk in therapie bent gegaan. Was dat vanwege die ervaring?
“Indirect misschien wel. Ik kamp al jaren met allerlei sociale angsten. Lang dacht ik dat die schuchterheid aangeboren was, maar het kan bijna niet anders of deze ervaring heeft daar een rol in gespeeld. Door die therapie verzamelde ik uiteindelijk de moed mijn goede vrienden, maar ook mijn ouders voor het eerst te vertellen over die tijd en wat het met mij gedaan heeft. Die openheid was denk ik de belangrijkste voorwaarde voor mij om erover te kunnen schrijven.”

"Het was de verdenking die me onderuithaalde. Het maakte niet uit of die op waarheid berustte"

Jij woont samen met je vriendin, maar dit gerucht lijkt op jou nagenoeg dezelfde impact te hebben gehad als wanneer je daadwerkelijk gay was geweest.
“Het was de verdenking dat ik gay was die me onderuithaalde. Het maakte niet uit of die op waarheid berustte. Achteraf heb ik weleens gedacht: ik had gewoon een keer iemand op zijn bek moeten slaan, maar dat zit niet in me. Als het gaat tussen fight, flight of freeze, bevries ik.”

Is De afwijking een afrekening met die tijd?
“Dat niet per se. Ik heb vooral een eerlijk portret willen schetsen van de voetbalwereld. Helaas hoort dit daarbij.”

Voelde het schrijven als een soort confrontatietherapie?
“Het was een belangrijke stap in het verwerkingsproces. Dat ik nu met jou, in zekere zin een volslagen vreemde, praat over iets waar zelfs mijn beste vrienden tot voor kort geen weet van hadden, is voor mij nog steeds een absurde gewaarwording. Had ik er eerder open over durven zijn, dan was het litteken vast minder groot geweest. Wat niet bespreekbaar is, kan je enorm belemmeren. Het schrijven van dit boek heeft mijn leven niet op magische wijze fantastisch gemaakt, maar wel een stuk fijner.”

Tekst gaat verder onder foto.

Hoe is nu je relatie met het voetbal?
“Jarenlang zwoer ik het volledig af. Ik deed zelfs actief alsof ik het stom vond. Pas in mijn studententijd ben ik weer voetbal gaan kijken en na de therapie ben ik ook weer voorzichtig gaan spelen. Heel laagdrempelig, in een parkvoetbalteam. Een club vind ik nog te eng, die kleedkamer, de douches. Daar zit nog steeds een huiverigheid. Vanaf het eerste moment was de liefde weer terug. Er zijn grotere tragedies dan een paar jaar niet voetballen, maar ik had het enorm gemist. Ik speel nu met een leuke, diverse groep, met mannen van allerlei verschillende leeftijden en nationaliteiten.”

En seksuele oriëntaties?
“Dat volgens mij niet, al weet ik dat niet zeker. Er wordt in elk geval nauwelijks over gesproken – ook niet door mij, overigens. Er worden soms wel homograppen gemaakt. Die lacherigheid zit nog altijd enorm in de cultuur ingebakken."

Hoe reageer jij op die momenten?
“Jezus, denk ik dan, moet dat nou? Maar om er direct iets van te zeggen op zo'n moment, dat zit niet in mijn persoonlijkheid. Op mijn boek hebben ze wel goed gereageerd; een aantal van hen heeft het zelfs gekocht.”

“Van homofobie is in het voetbal geen sprake, reageerde iemand op mijn boek. Een absurde claim”

Hoe zijn de reacties op je boek tot nu toe?
“Ik krijg mooie reacties, maar er zijn ook mensen die brullen dat homo’s niet zulke lange tenen moeten hebben. Eén man, zelf gay, claimde dat er geen sprake was van homofobie in het voetbal, omdat hij daar zelf nooit mee in aanraking was gekomen als ‘normale homo’. Een absurde claim. Soms probeer ik met die mensen in discussie te gaan. Meestal is dat een zinloze exercitie.”

Heb je hoop dat de voetbalwereld op korte termijn een vriendelijkere omgeving wordt voor gay mannen?
“De eerste verbeteringen zijn al zichtbaar. Goed, er zijn nog geen topvoetballers uit de kast, maar sommigen spreken zich inmiddels wel hardop uit voor homorechten. Laatst mocht Thijs Smeenk van de John Blankenstein Foundation [een stichting die zich inzet voor homo-acceptatie in het voetbal – red.] in Voetbal International vertellen over homofobie in het betaald mannenvoetbal. Tien jaar terug was dat ondenkbaar geweest, zei hij daarover op social media.”

“Zodra homoseksualiteit op school bespreekbaar werd, ging de lacherigheid ervan af”

Heb je Johan Derksen al een exemplaar van De afwijking gestuurd?
"Nee, maar dat zou ik wel moeten doen. Verbijsterend vind ik het, hoe mensen als Derksen door blijven drammen wanneer iemand die al gediscrimineerd wordt aangeeft last te hebben van hun uitspraken. Wat levert hun dat op?”

Dit boek leent zich uitstekend als gespreksstarter voor middelbare schoolklassen en voetbalteams. Zetten je uitgever en jij daar actief op in?
“Daar gaan we werk van maken en ik wil daar een actieve rol in spelen, al word ik al misselijk van de gedachte oog in oog te staan met een klas 15-jarigen. Precies de groep die mij ooit afwees.”

Kwam er bij jou op school iemand voorlichting geven over homoseksualiteit?
“Ja, en op dat punt laaide het gerucht over mijn seksualiteit weer in volle hevigheid op, maar achteraf heeft het toch geholpen. Voor het eerst werd het onderwerp op een normale manier bespreekbaar. De lacherigheid en spanning gingen ervan af en daarmee kwam voor mij een eind aan de pesterijen in zicht. Doordat ik heb ervaren hoe waardevol dat kan zijn, zou ik het geweldig vinden nu zelf jongeren bewuster te kunnen maken van de impact van hun woorden.”

De afwijking, Dries Muus
224 pagina’s, Ambo|Anthos
Nu verkrijgbaar in de boekhandel en via Bol.com.

Coverbeeld: Ruud Pos