COC gedenkt lesbische en homoseksuele oorlogsslachtoffers

COC Nederland gedenkt aan het begin van Pride Amsterdam slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog die lesbisch of homoseksueel waren met de plaatsing zogenaamde Stolpersteine. Het betreft de eerste Stolpersteine voor openlijk lesbische en homoseksuele personen in Nederland.

De plaatsing is aan de vooravond van het 75-jarig jubileum van COC Nederland. Het COC werd kort na de oorlog opgericht door verzetsmensen.

Opdat we nooit zullen vergeten

“We vieren tijdens Pride dat je in Nederland in vrijheid jezelf kunt zijn en wat het COC de afgelopen 75 jaar heeft bereikt”, aldus COC-voorzitter Astrid Oosenbrug. “Aan de vooravond van ons 75-jarig jubileum staan we ook stil bij waar we vandaan komen, de duistere oorlogsjaren waarna het COC werd opgericht. We brengen een eerbetoon aan de mensen die destijds werden vervolgd en vermoord om wat ze deden en wie ze waren: Joods, verzetsstrijder en lesbisch of homoseksueel. Opdat we nooit zullen vergeten.”

COC Nederland werd in 1946 opgericht door dappere mensen als Jaap van Leeuwen en Niek Engelschman (beter bekend onder zijn alias Bob Angelo), die zich tijdens de oorlog tegen de vijand hadden verzet. Na vijf jaar van onderdrukking richtten ze het COC op, om zich ook te ontdoen van de onderdrukking door hun omgeving en zo eindelijk écht vrij te zijn.

Gedenksteen

Van Leeuwen en Engelschman overleefden de oorlog. Dat gold niet voor de meeste mensen voor wie het COC op dinsdag 3 augustus een gedenksteen plaatst.

Zo werd de homoseksuele verzetsstrijder Karel Pekelharing op 10 juni 1944 gefusilleerd in de duinen bij Overveen. Pekelharing (geb. 1909) was dichter, balletdanser en lid van het Kunstenaarsverzet, net als de lesbische Frieda Belinfante en de homoseksuele Willem Arondéus.

Ondergedoken

Pekelharing behoorde onder meer tot de groep die op 30 april 1944 het huis van bewaring aan de Amsterdamse Weteringsschans overviel om verzetsmensen te bevrijden. Hij werd kort daarna door de bezetter opgepakt en vermoord. Het COC plaatst een Stolperstein voor Pekelharing op de Amsterdamse Rombout Hogerbeetsstraat, waar hij tot kort voor zijn dood ondergedoken zat.

Mina Sluyter (geb. 1916) werd op 30 september 1942 in vernietigingskamp Auschwitz vermoord vanwege haar seksuele oriëntatie en Joodse achtergrond. Ze was naaister en woonde op de Amsterdamse Kerkstraat. Volgens de bezetter had ze een ‘arische vrouw’ bezocht met wie ze een relatie zou hebben. In haar dossier staat: ‘in bewaring voor homosexualiteit (…), ook Jodin’. We plaatsen een Stolperstein bij Mina’s voormalige woning op de Kerkstraat.

Gevaarlijk

Samuel Hoepelman (geb. 1896) werd op 23 april 1943 in vernietigingskamp Sobibor vermoord. Hij was kantoorbediende, ongehuwd en woonde bij zijn ouders op de Amsterdamse Valckenierstraat. Volgens de bezetter was Hoepelman een Jood en gevaarlijk homoseksueel, die werd opgepakt omdat hij ‘meermaals tegennatuurlijke ontucht’ zou hebben bedreven. 

Behalve voor Pekelharing, Sluyter en Hoepelman, plaatst het COC in totaal nog zes andere gedenkstenen voor mensen die lesbisch of homoseksueel waren en Joods of verzetsstrijder.

Het gaat om Samuel Lam (in 1942 in Auschwitz vermoord omdat hij Joods, homo, en communist was), Isaäc Walvisch (in 1942 in Auschwitz vermoord omdat hij Joods en homoseksueel was), Isaäc Metzelaar (in 1942 in Auschwitz vermoord omdat hij Joods en homoseksueel was), Sjoerd Bakker (in 1943 in de duinen bij Overveen gefusilleerd als homoseksueel verzetsman).

Aanslag

Ook plaatsen we stenen voor de bekende homoseksuele verzetsstrijders Willem Arondéus (in juli 1943 in de duinen bij Overveen gefusilleerd) en Frida Belinfante. Belinfante dook onder na de aanslag op het bevolkingsregister waarbij ze betrokken was, en vluchtte naar Zwitserland. Als enige van de personen die het COC met Stolpersteine gedenkt, wist Belinfante de oorlog te overleven.

De stenen voor Pekelharing, Sluyter, Hoepelman en Arondéus worden op 3 augustus geplaatst, de andere vijf stenen op een later tijdstip.

Eerste stenen voor lhbtq's

Het gaat om de eerste Stolpersteine in Nederland voor personen waarvan bekend is dat zij, behalve Joods of verzetsstrijder, ook lesbisch of homoseksueel waren. Stolpersteine, sinds 1992 gemaakt door de kunstenaar Gunter Demnig, zijn messing steentjes waarmee slachtoffers van het nationaal-socialisme rond en tijdens de Tweede Wereldoorlog worden herdacht.

Er zijn tot nu toe in Nederland in totaal ongeveer 8500 Stolpersteine geplaatst. De messing Stolpersteine worden in de stoep geplaatst voor de laatste (vrij gekozen) woning van de slachtoffers. Op het messing steentje staan onder meer de naam van het slachtoffer en de plaats en datum waar het slachtoffer werd vermoord of is overleden. 

Bedankt

Het COC bedankt Judith Schuyf, historica en winnaar van COC’s Bob Angelo Penning, voor haar initiatief en inzet voor de plaatsing van de negen Stolpersteine.

Coverbeeld: voorbeeld van eerder geplaatse Stolpersteine, via UnSplash.