Recensie

Biopics ‘Charlatan’ en ‘Enfant Terrible’: onderbelichte verhalen uit de lhbtq-geschiedenis

“Een verademing, naast alle films over popsterren en andere helden”

Leestijd: < 1 min

Biopics ‘Charlatan’ en ‘Enfant Terrible’, beide sinds vorige week te zien in de bioscoop, vertellen onderbelichte verhalen uit de lhbtq-geschiedenis. “De waarde van deze films mag niet worden onderschat.”

Biopics zijn een populair genre in filmland. Speelfilms met de dramatische levensverhalen van popartiesten, activisten of andere (anti)helden trekken vaak volle zalen. In toenemende mate zijn ook homoseksuele personages onderwerp van zulke films, al wordt hun seksuele identiteit in de ene film meer verhuld dan in de ander. Zo was Bohemian Rhapsody, over Queen-zanger Freddy Mercury, veilig familie-entertainment, terwijl Rocketman, over het leven van Elton John, diens homoseksualiteit uitgebreider aan bod liet komen.

Afgelopen week gingen twee biopics in première die elk in het leven duiken van een homoseksueel hoofdpersonage, maar die verder enorm van elkaar verschillen: Charlatan, over het leven van de Tsjechische kruidendokter Jan Mikolášek, en Enfant Terrible, over het flamboyante en ruige leven van de Duitse regisseur Rainer Werner Fassbinder.

Charlatan

Een land als Polen staat wat lhbtq-rechten betreft niet bijzonder goed op de kaart, om het zacht uit te drukken. Met de zelf uitgeroepen 'lhbt-vrij zones' en een repressief klimaat is het ook voor Poolse filmmakers steeds lastiger liefdevolle verhalen te vertellen over bijvoorbeeld mannen wier identiteit en seksualiteit buiten de norm vallen. De in Polen geboren filmmaker Agnieszka Holland maakte haar nieuwe film, waarin verborgen homoseksualiteit een belangrijke rol in speelt, dan ook niet in haar geboorteland, maar in het wat vrijere Tsjechië. Toch zijn de thema’s in haar films sterk beïnvloed door haar ervaringen in het naoorlogse, communistische Polen. Charlatan speelt zich af in een Tsjechisch dorp in de jaren vijftig, waar, net als in het huidige Polen, de machthebbers elke vorm van (seksuele) vrijheid met geweld en intimidatie de kop in drukken.

Charlatan gaat over Jan Mikolášek, een kruidendokter die aan niets meer dan de urine van een zieke kan zien wat deze persoon mankeert. Vervolgens schrijft hij zijn patiënten een kruidenmengsel voor dat hen moet genezen. Elke dag wachten honderden mensen geduldig in een lange rij voor zijn praktijk. Vaak zijn ze door de officiële artsen met een kluitje in het riet gestuurd, maar bij de miraculeuze kruidendokter krijgen ze wel hulp. Als de communistische partij ook nog te horen krijgt dat de kruidendokter een meer dan vriendschappelijke relatie heeft met zijn mannelijke assistent, pakken ze beide mannen op.

"Dit soort verhalen maakt je bewust van de onderdrukking, uitsluiting en discriminatie van seksuele minderheden die nog altijd plaatsvindt”

De thema’s dictatuur, machtsmisbruik en autoritaire systemen komen in bijna alle films van Holland terug. Tegelijkertijd benadrukt ze in interviews vaak de link met het heden, waar democratie en vrijheid op veel plekken – ook dicht bij huis – onder druk staan. Het is dan ook niet vreemd dat Holland de link legt tussen het keiharde anti-lhbtq beleid in Polen, waar verhalen van homoseksuele mannen worden weggemoffeld, en het vergeten verhaal van Jan Mikolášek, dat Holland in deze film vertelt. Niet alleen omdat het goed is om in de geschiedenis te duiken, maar vooral omdat dit soort verhalen kijkers bewust maken van de onderdrukking, uitsluiting en discriminatie van seksuele minderheden die op dit moment onder onze ogen plaatsvindt. 

ENFANT TERRIBLE

Datzelfde geldt voor Enfant Terrible, een film die vorig jaar in Cannes in wereldpremière ging. Deze biopic gaat over het leven van de roemruchte en openlijk homoseksuele Duitse filmmaker Rainer Werner Fassbinder. Hij werd in de jaren zestig en zeventig vooral bekend met films vol donkere gayclubs, cruisende leermannen en ruige beelden van mannenseks. Fassbinder was een icoon van de Duitse cinema van die tijd, vooral ook door zijn flamboyante persoonlijke leven, iets waar Oskar Roehler in zijn film niet omheen draait.

Qua vorm is het een totaal andere film dan Charlatan. Laatstgenoemde is een veel conventionelere, traditionele biopic, terwijl Enfant Terrible veel theatraler van opzet is, met geschilderde achtergronden en een gestileerd decor. Maar daarmee wordt het ook een wat saaie film, die nergens echt verrast of je als kijker meeneemt in Fassbinders werk en leven. Het enige wat voor de film pleit, is dat een jongere generatie wordt geïntroduceerd aan deze controversiële regisseur en aan de dampende en duistere mannelijke seksualiteit die in de jaren zestig en zeventig een belangrijke plek had in de Duitse filmcultuur – kom daar in het preutse Duitsland van nu maar eens om.

Tegendraads

Zowel Fassbinder als Mikolášek waren in hun tijd aanvallers van de gevestigde orde. Hun homoseksualiteit vormde een belangrijk onderdeel van hun eigen identiteit én iets waar ze op werden aangevallen. Het is – naast de biopics over bekende popsterren en andere helden – een verademing om dit soort verhalen in de bioscoop te zien. Op beide werken valt genoeg aan te merken, maar de waarde van deze films mag niet worden onderschat: beide vertellen bijna vergeten verhalen uit de kleurrijke en diverse lhbtq-gemeenschap en leggen een link met de hedendaagse repressie en preutsheid. Een beetje tegendraadsheid kan geen kwaad.

Coverbeeld: still uit Charlatan

Powered by Labrador CMS