“Wij willen onze verhalen zien”

Donderdag 10 maart start in het Amsterdamse filmtheaters Het Ketelhuis de 25ste editie van de Roze Filmdagen, het grootste LHBTQI+ filmfestival van Nederland.

De trailers in dit artikel zijn allen van films die tijdens de Roze Filmdagen te zien zullen zijn.

Het is weer een festival als vanouds, na de dramatische editie van 2020 waarbij een paar uur voor de opening in een van de eerste coronapersconferenties bekend werd dat bioscopen nog diezelfde avond dicht moesten. En vorig jaar moest het festival noodgedwongen online plaatsvinden. Dit jaar zijn alle restricties opgeheven en kan festivaldirecteur Werner Borkes weer voor volle zalen zijn films vertonen. “Alles kan ineens weer”, zegt Werner lachend als ik hem een week voor de start van het festival spreek. “Het is ook drie jaar geleden dat we voor het laatst een normaal festival hebben gehad, en dat is best wel heel lang. Ook omdat we pas sinds kort zeker wisten wat er allemaal kon.”

Borkes is sinds 2002 als programmeur bij de Roze Filmdagen actief. Sinds 2008 is hij als festivaldirecteur het boegbeeld van het jaarlijkse Amsterdamse lhbtqi+ filmfestival.

Heb je de afgelopen coronajaren gebruikt om na te denken waar het festival nu staat en waar je heen wil?
Ja, en dat heeft wel een aantal dingen opgeleverd. Zo hebben we aan de subtitel LGBTQ het plusje toegevoegd.  'Slechts een plusje toegevoegd' klinkt dan simpel, maar daar zijn veel discussies aan voorafgegaan over wie we zijn, wie we representeren en wat we kunnen bieden. Je hebt bijvoorbeeld heel veel discussies over de ‘i’(intersekse). Het is niet dat we dat niet hebben, maar dat valt dan onder het plusje. Als we de i zo hard in het rijtje zetten, of de A bijvoorbeeld, dan moet je dat ook kunnen bieden. Er worden maar weinig films met een intersekse thema gemaakt. En we pretenderen ook nog dat we kwaliteit tonen, dus dat wil niet zeggen dat alles wat wordt gemaakt ook automatisch op het festival te zien is. We zijn tenslotte een filmfestival, dus we proberen vanuit kwaliteitscinema te programmeren.

Eigenlijk is er in dat opzicht al die jaren niet zo heel veel veranderd. Ja, vroeger was de naam anders: Gay & Lesbian Film Festival. Jarenlang was dit overal een bekende term, niemand die erover viel. Langzaam is dit veranderd, omdat een aantal mensen uit de gemeenschap zich niet gerepresenteerd voelde, terwijl de films [waar ze zich mee identificeerden] wel onder het festival vielen. Alleen was het nog niet gewoon om al die labels te benoemen. Bizar als je nu terugkijkt, maar voor toen kennelijk niet. De Roze Filmdagen staan nu voor representatie van de hele community. Wij willen onze verhalen zien. En het is vooral ook een ons-kent-ons-feestje dat broodnodig is.

Zie je als je terugkijkt op de afgelopen 25 jaar ook een verschuiving in waar je als festival voor staat?
Nee, dat niet. Ik heb wel het idee dat er nu gezocht wordt naar meer inclusie en meer diversiteit binnen de gemeenschap. Er zijn zoveel nieuwe labels ontdekt en het is goed om je daar bewust van te zijn. De Roze Filmdagen is als filmfestival best een lastige, omdat het een paraplu is van verschillende losse onderdeeltjes. Dat zie je ook aan de mensen die in de rij voor een bepaalde film staan. De mannen gaan naar de mannenfilm, de vrouwen naar de vrouwenfilm. Je wil in eerste instantie namelijk vooral jouw verhaal zien.

Is dat geen lastige spagaat waar je als festival in terecht komt? Het festival begon als plek voor experimentele film, maar is nu een groot publieksfestival met grote belangen geworden.
In de beginjaren was het wat meer underground, omdat er geen geld en aandacht was om deze verhalen te vertellen. En met weinig geld werd het al snel experimenteler. Maar er was tenminste wat. Door de jaren heen is er meer aanbod gekomen en de kwaliteit ervan is beter geworden. En er is een professionelere filmindustrie ontstaan binnen de gemeenschap, wat weer belangrijk is voor de representatie.

We hebben zeker nog wel wat experiment, maar op een hoger niveau dan vroeger. Het ziet er niet meer zo crappy uit. Als programmeur vind ik dat wel leuk, dat je het publiek niet alleen maar een voorgekauwde hap voorschotelt. Ik vind het heel fijn om films te hebben die gerelateerd zijn aan de doelgroep, maar daar helemaal niet over gaan. Bijvoorbeeld dat de hoofdpersoon zijn partner een kus geeft aan het begin van de dag, waarna het verhaal over heel iets anders gaat.

Zie je de Roze Filmdagen dan nu ook meer als een trendvolgend dan als een trendsettend festival?
Ik denk dat het ergens in het midden ligt. Je hebt als festival ook altijd te maken met wat er überhaupt wordt gemaakt. We kunnen wel een bepaald thema willen, maar als daar geen films over zijn, dan heeft het weinig zin. Een van thema's die we dit jaar hebben, is 'When one door closes'. We zagen namelijk dat er de afgelopen twee jaar heel veel LGBTQI+ films begonnen met iemand die is overleden, waardoor de hoofdpersoon weer terug moet naar het dorp waar hij vandaan komt en daar de confrontatie mee aangaat.

Welke rol zie je dan voor het festival weggelegd?
Ergens zou ik zo graag willen dat het festival niet meer nodig is. Ik wil niet zozeer als community-event worden gezien, maar als filmfestival. Het zou zo fijn zijn als andere festivals of streamingkanalen meer van 'onze' films zouden draaien. Tegelijk zijn de Roze Filmdagen als jaarlijks feestje ook gewoon te leuk.

Hoe probeer jullie de slag te maken om nieuwe doelgroepen de zalen in te krijgen?
De gemiddelde leeftijd is de laatste jaren gelukkig al flink naar beneden gegaan. Jongeren zijn echter een stuk minder zichtbaar. Ze komen naar een film en ze gaan daarna meteen weer weg, omdat er ergens anders nog wat te doen is. Daarom lijken homomannen van middelbare leeftijd ook het meest dominant aanwezig te zijn op het festival. Al begint dat ook wel te verschuiven richting mensen die zich als queer en non-binair identificeren. Je moet haast per film kijken welke sub-sub doelgroep dit interessant vindt en die via doelgroepgerichte samenwerkingen proberen binnen te halen. Maar er zijn zoveel doelgroepen, het is lastig om iedereen te kunnen benaderen.

Kijk je ook kritisch naar je eigen organisatie als het gaat om diversiteit?
Als er vacatures zijn, doen we er alles aan om deze overal uit te zetten, juist om meer diversiteit te krijgen. Maar men moet er wel zijn, en ze moeten het wel willen. We zijn blij dat er überhaupt mensen zijn die veel tijd in het festival willen steken. Als je ook nog heel graag een soort wenslijstje hebt om als organisatie dezelfde diversiteit uit te stralen, is dat lastig.

Heeft dit misschien ook te maken met het beeld dat veel mensen van het festival hebben, waardoor mensen die staan voor deze diversiteit zich niet snel aanmelden?
Ik weet wel dat er soms bepaalde ideeën zijn over de uitstraling, maar uiteindelijk vind ik dat het festival zelf voldoende diversiteit binnen het programma heeft. En welke mensen daar dan achter zitten, zou eigenlijk niet relevant moeten zijn.

Hoe gaat dat nu bij de opvolging van Huib Koeleman, voorzitter van de Roze Filmdagen, die na deze editie vertrekt bij het festival?
Er is zeker een wens om geen kopie van Huib neer te zetten. Maar je kunt wel iemand naar voren schuiven omdat iemand net een andere letter binnen het team toevoegt - heel graag - maar het gaat er ook om dat een festival een voorzitter heeft die de kar kan trekken.

Hoe zie je je eigen toekomst, nu je 14 jaar festivaldirecteur van de Roze Filmdagen bent? Denk je aan een moment om plaats te maken voor een ander iemand die het festival ook weer een andere richting op kan duwen?
Op dit moment niet nee. Het is gewoon nog te leuk om dit elk jaar zo te mogen doen.

Nederlandse films met een lhbtqi-thema zijn meestal dun gezaaid. Hoe is dat dit jaar?
Het blijft een beetje kabbelen. We hebben elk jaar wel Made in Holland, een programma met korte films. Eerder hadden we ook nog wel wat Nederlandse documentaires, daar gebeuren nog wel interessante dingen. Maar lange speelfilms blijven zeldzaam. Er gebeurt gewoon heel weinig. Ik vind dat heel jammer, terwijl tegelijk wel de zoveelste romantische komedie of vage arthousefilm wordt uitgebracht.

De 25ste editie van de Roze Filmdagen vindt plaats van 10 tot 20 maart. Meer info vind je op rozefilmdagen.nl.