Alles over apenpokken

Je hebt er ongetwijfeld over gehoord: apenpokken (ook wel: monkeypox). Iedereen kan het virus krijgen, maar apenpokken gaat momenteel vooral rond onder mannen die seks hebben met mannen. Wij zetten de feiten op een rijtje, zodat je niet in de aap gelogeerd raakt.

Aanvankelijk leek apenpokken qua ziektebeeld mee te vallen: wat jeukerige bultjes, drie weken in quarantaine, en klaar. Toen deelde de ene na de andere man zijn ervaring op social media. Er werd gesproken over de ergste jeuk ooit, niet kunnen slapen van de pijn, en voor sommigen voelde het zelfs “alsof er naalden en glas in mijn anus zaten”. Ondertussen riep de World Health Organization apenpokken uit tot wereldwijd gevaar voor de volksgezondheid, en kwam het vaccineren bij de GGD langzaam maar zeker op gang. 

Hoe herken je het virus?

Hoewel apenpokken vooral voorkomt bij mannen die seks hebben met mannen, is het geen soa. Je kunt het wel krijgen door seks, maar ook door zoenen, knuffelen en zelfs door het gebruiken van kleding of beddengoed van iemand die het virus heeft. Apenpokken is voor de meeste mensen niet gevaarlijk, maar een besmetting kan wel veel pijn doen. Daarom is het goed om te weten hoe je apenpokken herkent.

Je krijgt eerst vlekken, vervolgens veranderen die in blaasjes.

Uitslag kan over je hele lichaam zitten, maar ontstaat bij mannen vaak vooral rond hun kont en penis. Je krijgt eerst vlekken, vervolgens veranderen die in blaasjes. Die blaasjes lijken aanvankelijk op gewone puistjes. Nadat de blaasjes indrogen blijven er korstjes over, die na een tijdje van de huid vallen. Dat kan voor littekens zorgen. Pas nadat de korstjes van de huid zijn gevallen ben je niet meer besmettelijk.

Tushar (32) kreeg een paar maanden geleden apenpokken. Uit zijn verhaal blijkt goed dat niet iedereen dezelfde symptomen ervaart. Tushar: “Sommige mensen hebben pokken over hun hele lichaam, anderen maar een paar. De een krijgt eerst koorts en dan bulten, bij de ander – zoals ik – verloopt het andersom. Bij een enkeling komt de koorts zelfs nooit. Dan zijn er nog mensen bij wie de bultjes blaren worden en vervolgens na korstvorming binnen tien dagen genezen, maar er zijn óók mensen die na drie weken nog onder de uitslag zitten. Sommige vrienden konden niet slapen van de pijn, anderen ervoeren het als de ergste jeuk die ze ooit hadden gehad.”

Omdat apenpokken geen soa is, is geen seks hebben niet voldoende.

Wat als je het hebt?

Als je apenpokken hebt opgelopen, krijg je 5 tot 21 dagen hierna voor het eerst te maken met symptomen als koorts, hoofdpijn, spierpijn, opgezwollen lymfeklieren en vermoeidheid. Een ander mogelijk – en erg pijnlijk – symptoom: endeldarmontsteking. Het lijkt erop dat het vermijden van passieve anale seks, of alleen nog anale seks hebben met een condoom, die endeldarmontsteking in veel gevallen kan voorkomen. Omdat apenpokken geen soa is, is geen seks hebben niet voldoende. Als een vriendin je op straat met een stevige knuffel begroet, loopt ook zij risico. Ook als je in het openbaar vervoer met blote benen of armen tegen iemand aanzit, kun je het virus overdragen. Daarom is het belangrijk dat je gedurende een periode van drie weken in quarantaine gaat. Zo voorkom je dat je anderen infecteert. 

Had je kortgeleden intiem contact met iemand die nu apenpokken blijkt te hebben, en ben je nog niet gevaccineerd? Dan kun je vaak alsnog een vaccinatie krijgen, het liefst binnen 4 (maar maximaal 14) dagen nadat je risico hebt gelopen. In dat geval kan een vaccinatie ervoor zorgen dat je minder ziek wordt. De GGD maakt een risico-inschatting om te bepalen of je in dit geval direct een vaccinatie krijgt, en neemt indien nodig rechtstreeks contact met je op.

Zelf de GGD of huisarts bellen om een afspraak te maken heeft helaas geen nut.

Prik, ik heb je

Inmiddels worden risicogroepen in meerdere landen gevaccineerd. In Nederland is begonnen met iedereen die in bij de GGD of huisarts geregistreerd staat als PrEP-gebruiker of die hiervoor op de wachtlijst staat. Vervolgens zijn personen met hiv die gescreend worden op hepatitis C aan de beurt. Daarna worden personen uitgenodigd die bekend zijn bij de soapoli en van wie het, op basis van het aantal soa’s en partnerwaarschuwingen in de laatste 6 maanden, aannemelijk is dat zij risico lopen. Zelf de GGD of huisarts bellen om een afspraak te maken heeft helaas geen nut.

Het vaccin dat wordt gebruikt heet Imvanex, in het buitenland ook wel bekend als Jynneos. De vaccinatie bestaat uit twee prikken, met vier weken ertussen. Ongeveer twee weken na je tweede prik ben je beschermd. Ben je voor 1975 geboren? Dan is de kans groot dat je als kind al een pokkenvaccin hebt gehad. Je hoeft in dat geval maar één prik, twee weken daarna ben je beschermd. Heb je al apenpokken gehad? Dan is er (ook) goed nieuws: je kunt het niet opnieuw krijgen.

Door condooms te gebruiken, is de kans op zo’n extreem pijnlijke endeldarmontsteking mogelijk kleiner.

Wat kun je zelf doen?

Ben je nog niet gevaccineerd? Voorlichtingsplatform Man tot Man adviseert dan om condooms te gebruiken bij seks – ook als je die, bijvoorbeeld vanwege PrEP, normaal gesproken achterwege laat. Een condoom kan helpen om plekken te beschermen waar de huid dun en vochtig is, zoals je penis, mond en anus. Op die plekken zijn de klachten vaak erger. Door condooms te gebruiken, is de kans op zo’n extreem pijnlijke endeldarmontsteking mogelijk kleiner. Het niet scheren van je lichaamshaar op dagen dat je seks hebt kan ook helpen: door scheren ontstaan kleine scheurtjes in je huid en daardoor kan het virus makkelijker je lichaam binnendringen. Laat dus liever een paar dagen tussen een scheerbeurt en seks.

Je kunt er daarnaast voor kiezen om je seksueel gedrag aan te passen, bijvoorbeeld door geen seks meer te hebben met onbekenden, of alleen nog seks te hebben met partners waarvan je weet dat ze al gevaccineerd zijn óf die tenminste drie maanden geleden al apenpokken gehad hebben. Het virus kan namelijk nog drie maanden in sperma blijven zitten. 

Seks in donkere ruimtes is af te raden.

Zorg dat je altijd contactgegevens uitwisselt, zodat je elkaar indien nodig kunt inlichten over een mogelijke infectie. Seks in donkere ruimtes is af te raden: zo kun je immers minder goed zien of iemand apenpokken heeft. Hebben jullie allebei al drie weken (of langer) geen seks gehad? Dan zou het veilig moeten zijn om seks te hebben. Verder is het goed om waakzaam te blijven zodat je snel bij jezelf herkent of je apenpokken hebt opgelopen.

Heb je vragen over apenpokken en vaccinatie? Dan kun je bellen met het landelijk informatie­nummer van de GGD: 088-7674020 (ma-vrij van 8.30-17.00 uur). Uiteraard vind je ook meer informatie op www.mantotman.nl/monkeypox.