De transgenderwet bestaat tien jaar, maar is ‘nog niet goed genoeg’

Sinds 1 juli 2014 hoeven transgender en intersekse mensen die hun geslachtsregistratie willen aanpassen geen verplichte operaties en sterilisatie meer te ondergaan. “Een spectaculaire vooruitgang, maar niet genoeg.” 

“Het was een feestelijke dag,” zegt Petra van Dijk, die als een van de eersten op 1 juli 2014 haar geslacht wijzigde. “Ik tekende in een klein hokje met een ambtenaar, maar achter mij stonden wel twaalf fotografen en cameramensen. Ik was zo nerveus en blij die dag, ik heb nog weken lopen stralen.” 

verplichte operaties

Tot 1 juli 2014 moest je verplichte operaties ondergaan, waaronder een onomkeerbare sterilisatie, als je je geslachtsregistratie wilde wijzigen. Veel mensen hadden, net als Van Dijk, op de nieuwe wet gewacht. Tot 2014 wijzigden jaarlijks nog zo’n 80 transgender personen hun geslachtsregistratie. In 2015 waren dat er bijna tien keer zoveel: 770 personen. De jaren daarna was het aantal telkens rond de 700 volgens cijfers van het SCP. 

Op 1 juli 2014 kwam er, mede dankzij de inzet van Transgender Netwerk en COC Nederland, een einde aan de allereerste transgenderwet uit 1985. Hoewel die eerste wet het voor mensen mogelijk heeft gemaakt om überhaupt hun geslachtsregistratie te veranderen, was de prijs hoog. Mensen konden nooit meer kinderen krijgen of moesten operaties ondergaan waar zij zonder de wet niet zelf voor hadden gekozen.

publiekelijke excuses

De voorwaarden die de oude wet stelde, waren dan ook in strijd met fundamentele mensenrechten, zoals onder meer vastgelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. De Nederlandse overheid maakte in 2021 publiekelijk excuses voor de eisen van de oude transgenderwet tijdens een ceremonie in de Ridderzaal in Den Haag. 

Willemijn van Kempen, initiatiefnemer van deze excuses, zei destijds: “De overheid heeft transgender en intersekse mensen bijna dertig jaar structureel achtergesteld en beschadigd. Het is belangrijk dat ze daarvoor haar excuses aanbiedt.” 

vernederend gesprek

Tien jaar later kijkt Petra van Dijk met veel blijdschap terug op de dag dat ze haar registratie kon wijzigen zonder de verregaande eisen. Toch vindt Van Dijk de huidige wet niet goed genoeg. “Voordat je je wijziging mag aanvragen moet je op gesprek bij een psycholoog die onderzoekt of je wel echt bent wie je zegt dat je bent. Het is vernederend dat je niet op je woord geloofd wordt. De overheid laat mensen nog steeds niet zelf bepalen wie zij zijn.” 

Transgender Netwerk, COC Nederland en de Nederlandse organisatie voor seksediversiteit NNID pleiten al jaren voor vernieuwing van de wet. In 2017 bleek uit een evaluatie in opdracht van de overheid dat de deskundigenverklaring volgens de deskundigen zelf onnodig is. 

Sinds 2019 ligt er een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer waarin onder andere de deskundigenverklaring vervalt. Hoewel het voorstel in september 2022 in een Kamerdebat al deels is behandeld, is er geen vervolg gekomen. In april 2024 heeft de Kamer via een motie aan de minister gevraagd om de wet in te trekken. 

in gesprek

Het is aan de nieuwe staatssecretaris rechtsbescherming om een vervolg te geven aan de wet. Van Dijk hoopt dat de nieuwe staatssecretaris met de transgender- en intersekse gemeenschap in gesprek wil. “De vernieuwing van 2014 was een spectaculaire vooruitgang,” zegt Petra, “maar niet genoeg. Voor de toekomstige generaties hoop ik dat er naar ze geluisterd wordt zodat zij eindelijk écht zelf over de letter op hun ID-bewijs gaan.”

“De verschrikkingen die transgender mensen zijn aangedaan onder de oude wet lijken bijzonder snel weer te zijn vergeten,” zegt Remke Verdegem, voorzitter van Transgender Netwerk. “Schuldgevoel over het feit dat trans mensen, die als ongewenst werden gezien, verplicht werden zich te laten steriliseren, lijkt niet meer te worden gevoeld. In plaats daarvan worden trans mensen vandaag de dag wéér een schuldrol ingeduwd door middel van desinformatie en verdachtmakingen. Maar trans mensen zijn niet eng, of fraudeurs zoals deze spookbeelden doen denken, maar een normaal en mooi onderdeel van onze maatschappij.”