Een gendervol Rijksmuseum: “In veel opzichten is gender een vraagteken”

In de zomertentoonstelling Point of View laat het Rijksmuseum aan de hand van objecten uit hun eigen collectie zien hoe ideeën over gender continu veranderen. Winq sprak met conservator Charles Kang.

Gender is een zeer rekbaar begrip. Het beïnvloedt onder meer onze banen, meningen en welke kleding we ’s ochtends besluiten aan te trekken. Maar de manieren waarop, die zijn sterk afhankelijk van de plek, tijd en cultuur waarin iemand leeft. Voor hun nieuwe zomertentoonstelling Point of view bekeek het Rijksmuseum hun eigen collectie door een gendervolle bril. Charles Kang, sinds tweeënhalf jaar conservator 18e- en 19e-eeuwse tekeningen bij het Rijksmuseum, is samen met zijn collega’s Maria Holtrop en Marion Anker verantwoordelijk voor de tentoonstelling.

Hoe ziet de expositie eruit? 

“We hebben de tentoonstelling verdeeld in tien verschillende thema’s; in iedere ruimte staat een andere vraag over gender centraal. In de eerste ruimte vind je bijvoorbeeld allemaal portretten van 17e-eeuwse kinderen in rokken. Tot ver in de 18e eeuw droegen alle kinderen een rok tot zij een jaar of 7 waren, ongeacht het geslacht dat hen bij geboorte werd toegeschreven. De reden was heel praktisch: dit was makkelijker bij het plassen. Dat een kind een jurk droeg, zei dus niets over diens gender, terwijl velen daar tegenwoordig heel anders over denken. Door onze collectie op deze manier te bekijken, begonnen we te zien hoe opvattingen over gender alles beïnvloeden, tot de manieren waarop we objecten gebruiken aan toe.”

Kun je daar een voorbeeld van geven? 

“In een van de ruimtes tonen we meubilair waarin ideeën over gender letterlijk ingebouwd zijn. Zo is er een 18e-eeuws bureau bedoeld voor vrouwen, dat veel kleiner is dan de bureaus die destijds aan mannen (zie foto) werden verkocht. Daarin schuilt de aanname dat vrouwen een bureau puur nodig hadden om kleine brieven aan te schrijven, terwijl mannen ruimte moesten hebben om met grote wereldkaarten hele oorlogsstrategieën uit te werken.”

Wat voor soort objecten vinden we allemaal terug in de tentoonstelling?

“Naast usual suspects als sculpturen, schilderijen en tekeningen, zijn er foto’s, kostuums, meubelstukken en sieraden. Daarin zie je onder meer terug hoe de schoonheidsidealen voor mannen sterk veranderen. Zo waren grote, gepoederde pruiken eind 17e, begin 18e eeuw het toonbeeld van mannelijkheid. In die tijd behingen mannen zichzelf ook met edelstenen, broches en kettingen. Nu sterren als Timothée Chalamet parelkettingen dragen, begint dit weer terug in de mode te komen, maar we hebben een lange tijd achter de rug waarin veel sieraden werden beschouwd als exclusief voor vrouwen. Die verschuivende opvattingen zie je bijvoorbeeld ook terug bij kant. Ooit was dat een genderneutraal materiaal, waarmee je macht kon uitstralen, omdat het enorm prijzig was. Vandaag de dag denken de meesten bij kant enkel aan vrouwen – en persoonlijk moet ik vooral denken aan het kleedje onder de theepot van mijn oma.”

In samenwerking met fotograaf Bete van Meeuwen laten jullie ook zien hoe mensen gender tegenwoordig ervaren. Wat was daar het idee achter? 

“We belichten in de tentoonstelling ook historische figuren die zich buiten de traditionele binaire normen bewogen, zoals Koningin Christina van Zweden, die zich niet alleen in traditionele jurken liet portretteren, maar tevens als een Romeinse keizer, met kort haar en een lauwerkrans. Het lastige voor ons als historici is dat we deze figuren niet direct kunnen vragen naar hun genderidentiteit. We hebben nauwelijks bewijs en kunnen ze niet even bellen. Om toch het belang van zelfidentificatie te verwerken in deze tentoonstelling hebben we daarom tien mbo-studenten van over het hele land gevraagd om onder begeleiding van Bete van Meeuwen een tentoonstelling te maken over hun genderexpressie.”

Vermoed je dat Point of view invloed zal hebben op toekomstige tentoonstellingen in het Rijksmuseum? 

“Dat denk ik zeker. Ieder jaar gebruiken we de zomertentoonstelling om onze collectie op een nieuwe manier te bekijken. Het is voor ons als historici, conservatoren en curatoren ook een geweldige manier om context te bieden bij belangrijke sociale thema’s die momenteel spelen in de maatschappij. Zo dragen we op onze manier een steentje bij.”

Wat heeft het maken van deze tentoonstelling jou geleerd over gender? 

“Dat gender in veel opzichten een vraagteken is. Met deze tentoonstelling stellen we ook meer vragen dan dat we sluitende antwoorden hebben. Zo hopen we bezoekers op een speelse manier aan te sporen hun eigen aannames over gender te bevragen.”

Point of View is t/m 1 september 2024 te zien in het Rijksmuseum. Ga voor meer informatie naar Rijksmuseum.nl.

Roze representatie in het Rijksmuseum