Eigentijdse Pinokkio: theater over queer-zijn in Friesland

Hoe is het om op te groeien of te wonen op het Friese platteland wanneer je anders bent dan de norm? Die vraag leidde bij theatermaker Romke Gabe Draaijer (32) tot de voorstelling Pinokkio lost time. Aan Winq vertelt hij hoe de voorstelling tot stand is gekomen aan de hand van gesprekken met vijftig Friese lhbtq’s.

Pinokkio lost time gaat op 17 februari in première. Met het ‘volwassen coming-of-age-sprookje’ verkent Draaijer hoe je als lhbtq je identiteit ontdekt in een heteronormatieve wereld. Draaijer, die in Utrecht woont, maar in Friesland is geboren en getogen en zelf op zijn 27e uit de kast kwam, interviewde zo’n vijftig Friese lhbtq’s over de zoektocht naar hun seksuele- en/of genderidentiteit.

De interviews inspireerden Draaijer tot Pinokkio lost time, een mix van dans, spel en muziek, uitgevoerd door David Schwarz, Geronimo Chancoso en Tom de Ronde. De voorstelling steekt het klassieke verhaal van Pinokkio in een nieuw jasje: van houten marionet veranderde Pinokkio langzaam en al struikelend in een mens van vlees en bloed. Aan Winq vertelt hij hoe op zijn idee voor de voorstelling is gekomen.

Hoe was het om op te groeien op het Friese platteland terwijl je ontdekte dat je gay bent?

"Soms was dat best lastig. Ik had niet echt mensen in mijn omgeving waarin ik me herkende, of wilde herkennen. Het was een behoorlijk heteronormatieve omgeving, tussen de stoere, toch wel boerse mannen. Ik was omringd door tentfeesten en zuipketen en ik ging daar dan maar in mee. Ook op mijn middelbare school werd er vrijwel geen aandacht aan besteed.

Ik kleedde me anders - hipper zou ik zeggen ;-) - en viel dus ook wel op, wat ertoe leidde dat ik werd gepest - "homo!" - wat me eigenlijk steeds weer terug en dieper de 'kast' in duwde. Om toch mee te kunnen gaan, wierp ik een steeds grotere facade op en ging ik met de mooie meisjes daten, wat ook goed lukte en waar ik mijn erkenning in kreeg - waar je zo naar verlangt als puberjongen. Ik ging steeds meer in die rol geloven, wat dus ook verklaart dat ik pas zo laat uit de kast kwam."

Hoe kwam je op het idee om een voorstelling te maken op basis van de verhalen van anderen?

"Ik maakte al veel community art, iets wat ik fantastisch vind om te doen. Je werkt daarbij heel erg met anderen en hun verhalen, maar ik had ook veel te maken met opdrachtgevers en bepaalde conventies. Dat wilde ik graag anders zien. Anderhalf jaar geleden ben ik begonnen aan mijn master aan de Toneelacademie in Maastricht. Hierin doe ik mijn artistiek onderzoek, om zo toe te werken naar mijn 'master piece' - dus echt maken wat ík wil in de professionele theaterwereld. Werken met communities wilde ik ook nog steeds, maar ik ontdekte dat ik de conventies die daarbij gepaard gaan los wilde laten en totale artistieke vrijheid wilde hebben: de inhoud ophalen bij de gemeenschap.

Mijn onderzoeksvraag werd waarom ik pas op mijn zevenentwintigste uit de kast ben gekomen en door anderen te interviewen hoopte ik voor mezelf te verklaren hoe dat kwam, maar ook om erachter te komen hoe andere queers in Friesland dit hebben ervaren. Ik was benieuwd of er een verhaal is dat wij delen."

Heb je ook gebruik gemaakt van je eigen herinneringen en belevenissen?

"Jazeker, het project is ontstaan vanuit mezelf, mijn eigen zoektocht naar identiteit in de heteronormatieve, Friese omgeving. In Pinokkio, het houten icoon van Collodi, vond ik mijn soulmate in dit traject. De kantelpunten die Pinokkio meemaakt in zijn wens om een mens van vlees en bloed te worden, om mee te tellen en erbij te horen, zijn veelal gebaseerd op mijn eigen ervaringen of de ervaringen van de Friese queers die ik de afgelopen maanden sprak."

Kijken we naar die verhalen, zijn er dan dingen die je zijn opgevallen? Zoals: is er iets gemeenschappelijks uit op te tekenen?

"Ik vond het interessant om te merken dat bij veel gedachten over hokjes, zichtbaarheid en uit de kast komen, veel dualiteit zit. Een coming-out is voor velen nodig voor zichtbaarheid en acceptatie, maar anderzijds vroegen velen zich ook af waarom we dat eigenlijk nog doen, sommigen ervaren dat als een tegemoetkoming richting de 'heterowereld'. Anderen hadden het juist ook weer nodig in hun eigen proces. Geen eenduidigheid dus, maar wel fascinerend om die tweedeling te ontdekken.

Heel veel mensen die ik sprak hebben geen nare reacties gekregen op hun coming-out. Je hoort weleens de afschuwelijke verhalen van mensen die worden verstoten door hun familie of omgeving, maar het viel me op dat van alle mensen die ik sprak, die acceptatie heel goed ging en het dus heel erg mee viel. 

Waar wel iedereen het over eens was: er wordt in Friesland te weinig georganiseerd voor de community. De Reguliers wordt door velen gezien als dichtstbijzijnde plek waar je écht je zelf kunt zijn. Dat ligt natuurlijk niet om de hoek, dus er is een grote wens een soortgelijke plek te hebben. De wens om gelijkgestemden - live - te ontmoeten is er namelijk volop."

En welk verhaal of welke herinnering die je hebt gehoord is je het meest bijgebleven?

"Het verhaal van Fenna is mij het meest bijgebleven, een trans vrouw die anderhalf jaar geleden haar sociale transitie is aangegaan. Daarvoor was ze twintig jaar getrouwd. Iedere zondag, als haar vrouw naar de kerk ging met de kinderen, ging Fenna naar zolder, naar een koffer met een dubbele bodem. Anderhalf uur had ze, om met de inhoud van die koffer de ware Fenna te kunnen zijn. Dat verhaal maakte diepe indruk. Ze vertelde het zó beeldend. Het was shocking, treurig, maar tegelijkertijd ook zo mooi. Mooi, omdat ik nu die echte Fenna voor me had zitten, met die koffer nu leeg op zolder."

Tot slot: waarom moet iedereen deze voorstelling gaan zien?

"Ik denk dat Pinokkio lost time een verhaal uitbeeldt dat verder gaat dan enkel 'ik ben toen en toen uit de kast gekomen'. We laten juist het proces zien, van houten marionet naar mens van vlees en bloed, in een omgeving waarin dat niet vanzelfsprekend is. Een transformatie die denk ik heel universeel is.

Iedereen is op zoek naar zichzelf en krijgt te maken met bepaalde, beperkende patronen. Met Pinokkio bevragen we het publiek of je zelf ook bijdraagt aan het in stand houden van normen waardoor anderen - of jezelf - niet ten volste zichzelf kunnen zijn. We hopen dus een klein beetje een spiegel voor te houden. Niet door met vingers te wijzen, wel met mooie beelden, waanzinnige muziek en fantastische spelers."

Pinokkio lost time

Pinokkio lost time is op 16, 17, 18 en 19 februari te zien bij Tryater in Leeuwarden. Kaarten zijn vanaf 20 januari verkrijgbaar via www.firmadraaijerendevries.nl. De beeldende voorstelling vormt het eerste onderdeel van zijn artistieke onderzoek naar hoe het gesteld is met de emancipatie van de lhbtq-gemeenschap in Friesland. 

Over de maker 

Romke Gabe Draaijer is een theatermaker met zijn roots in Friesland. In september 2021 begon Draaijer met de Master in Theatre aan de Toneelacademie in Maastricht. Tijdens de master bevraagt en ontwikkelt hij zijn autonome kunstenaarschap aan de hand van een artistiek onderzoek.

Met support van BIS-theatergezelschap Tryater duikt hij de komende twee jaar in het thema lhbtq zijn in Fryslân, waarbij meerdere kunstprojecten zullen toewerken naar een eindproductie in de zomer van 2024. 

Pinokkio lost time is het eerste project uit die reeks. In oktober 2023 volgt de lecture-performance WILDE, gebaseerd op de bloemrijke en (homo-)erotisch geladen teksten van Oscar Wilde – uitgevoerd op plekken die betekenisvol zijn voor de lhbtq-emancipatie in Fryslân.