IDFA 2023: hier een voorselectie met acht queer documentaires

Het is weer zover: op 8 november gaat het grootste documentairefestival van nederland van start: IDFA. Zoals altijd zijn er ook tal van queer documentaires te zien. Hier alvast een voorproefje, met een docu over queer ally en zangeres Cyndi Lauper en een vermakelijke film over vier zwarte transgender sekswerkers in de VS.

Kokomo City

VS – 2023 – D. Smith – 73 min.

Kokomo City is het speelfilmdebuut van de tweevoudig Grammy-genomineerde producer, zanger en songwriter D. Smith. Smith, die geschiedenis schreef als de eerste trans vrouw gecast in een primetime tv-programma zonder script, filmde en monteerde ook deze enorm vermakelijke en verfrissend ongefilterde documentaire.

Vier Zwarte transgender-sekswerkers in Atlanta en New York City – Daniella Carter, Koko Da Doll, Liyah Mitchell en Dominique Silver - worden gevolgd en houden niets achter terwijl ze de muren van hun beroep afbreken. 

Kokomo City is geproduceerd door Lena Waithe, won de NEXT Innovator Award en NEXT Audience Award van het Sundance Film Festival, evenals de Berlinale's Audience Award in de sectie Panorama Documentary. Na IDFA is de film in de bioscopen te zien vanaf 7 december.

Embodied Chorus

Libanon, Duitsland, Luxemburg – 2023 - Mohamad Sabbah, Danielle Davie - 72 min.

Hoe ziet een virus eruit? Voor de een is het een kiwi, voor de ander een vlinder, een wrat of een onbeschrijfelijke substantie. In Embodied Chorus openen filmmakers Danielle Davie en Mohamad Moe Sabbah moedig het gesprek over wat het betekent om te leven met een geslachtsziekte. Geïnspireerd op eigen ervaringen en in samenwerking met vijf acteurs creëren ze uit individuele getuigenissen die ze door heel Beiroet optekenden een ensemble van persoonlijke verhalen en transformaties. 

“Mijn grootste angst is om als persoon te veranderen, ik voel me een buitenstaander in mijzelf”, zegt een van de betrokkenen. Ondanks verschillen – in taal, genderidentiteit en seksuele oriëntatie – horen gevoelens van shock, angst, woede en schaamte tot hun gedeelde ervaringen.

Op sommige momenten wordt het scherm een canvas waarop hun binnenwereld wordt gevisualiseerd: beelden van metamorfose, zoekmachineresultaten, een lichaam dat door het duister wordt opgeslokt. Geleidelijk bewegen de gesprekken zich richting heling en verandering. Ontsteltenis en stigmatisering lossen op, en maken plaats voor innerlijke acceptatie.

They and Them / Genderpoli

Nederland – 2023 - Ingrid Kamerling - 78 min.

Weet je op vijftienjarige leeftijd of je ooit kinderen wilt verwekken of baren? De teamcoördinator van genderpoli Zaandam betwijfelt dat. En toch stelt hij de jongeren die zich aanmelden voor psychologische begeleiding precies die vraag. Een collega-psycholoog vertrouwt erop dat jonge mensen zelf weten wat goed voor hen is. Hij is transman en een van de ervaringsdeskundigen die werkzaam zijn bij deze poli. Hun meerwaarde is evident, maar soms levert het ook frictie op.

Taal, toch al zo’n gevoelig instrument, blijkt nog veel complexer in het gebruik dan gedacht. Er zijn er die de vermelding van voornaamwoorden overbodig vinden, maar een meerderheid is voor. Wanneer iemand vertelt ‘gewoon’ op mannen te vallen, gaan er heel wat wenkbrauwen omhoog.

Ingrid Kamerling schakelt soepel tussen observaties en interviews. Haar onderzoekende blik boort zich in de complexiteit van de organisatie: de eeuwige geldkwesties, de administratieve dwang, de ongezonde werkdruk. Boven alles wordt de noodzaak gevoeld jongeren en hun ouders zo goed mogelijk toe te rusten voor het traject dat hen nog wacht, vol grote emoties en ingrijpende veranderingen.

Let the Canary Sing

Verenigde Staten, Verenigd Koninkrijk – 2023 - Alison Ellwood - 99 min.

Muzikaal, met vaart gemaakt portret van de eigengereide Amerikaanse zangeres Cyndi Lauper. Haar zus Ellen vertelt hoe ze als kinderen al samen dansten en zongen. Bekende artiesten, onder wie Boy George, geven hun kijk op haar muzikale talent en unieke stemgeluid. En op de manier waarop ze aandacht vraagt voor emancipatie, abortus, racisme en genderdiscriminatie.

Wie La Lauper slechts kent als de springerige, meisjesachtige zangeres van ‘Girls Just Want to Have Fun’ (1983), weet na het zien van deze rijke, energieke muziekdocumentaire dat achter deze vrolijke hit een activistisch stemgeluid schuilgaat. Zo bestempelt feminist en journalist Gloria Steinem dit nummer als “anthem voor jonge feministen”. Net zoals wereldhit ‘True Colors’ (1986) tijdens liveconcerten de harten van duizenden mensen uit de queer gemeenschap raakt.

Het chronologische vertelde levensverhaal van de eclectische zangeres – van soul, in een ontroerend duet met Patti LaBelle, tot pop, blues en funk – laat op inspirerende wijze zien dat het loont om trouw te blijven aan je dromen, missie én stemgeluid.

Transition

VS, Colombia - 2023 - Jordan Bryon, Monica Villamizar - 88 min.

Na de machtsovername van de Taliban is de Australische journalist Jordan Bryon vastbesloten om in Afghanistan te blijven, wat als trans man niet eenvoudig is. Een openhartig en vaak verrassend verslag over journalistieke en persoonlijke keuzes.

 De Australische Jordan Bryon, een ervaren journalist en filmmaker, verblijft al vijf jaar in Afghanistan wanneer de Amerikanen zich in 2021 terugtrekken uit het land en de Taliban de macht overnemen. Die transitie valt min of meer samen met zijn eigen fysieke veranderingen: als trans man is hij begonnen met testosteron-injecties en in afwachting van een operatie. 

Voor een verslag voor The New York Times krijgt Bryon toegang tot een Taliban-eenheid. Terwijl hij daar filmt en als man onder de mannen geaccepteerd wordt, worstelt hij met de morele implicaties van zijn keuzes. Wanneer hij zijn trans-identiteit zou onthullen, zou dat hem onherroepelijk in gevaar brengen. Tegelijkertijd voelt het als bedrog om er niet eerlijk voor uit te komen. De acceptatie is bovendien verwarrend, omdat het tot sympathie leidt voor de Taliban, die hij om hun denkbeelden zou moeten haten en vrezen. 

Transition is een verslag vol paradoxen en een kijkje in het uitzonderlijke leven van een trans man, die niet alleen wordt gevolgd in Afghanistan, maar ook terug in Australië bij vrienden en familie.

The Last Year of Darkness – Live Edit Party

China, United States - 2023 - Ben Mullinkosson - 95 min.

In Funky Town, een club in Chengdu die binnenkort verdwijnt voor de oprukkende metro, leven onconventionele jongvolwassenen in hun gedroomde wereld, die aan het eind van de nacht plaatsmaakt voor de harde realiteit.

Funky Town is een van de laatste vrijplaatsen voor alles wat jong en onconventioneel is in Chengdu. Niet lang meer, want omdat het metronet wordt uitgebreid, zal de club, nu al omringd door bouwwerkzaamheden, moeten verdwijnen. In deze bij vlagen lyrische en tegelijk felrealistische documentaire wordt het leven van een handvol vaste bezoekers geschetst. 

De twintigers zijn queer, performancekunstenaars, dj’s, paradijsvogels: overdag overleven ze, in de nacht tonen ze hun ware pracht. Hun gesprekken gaan voornamelijk over hoe zij een plek proberen te vinden ­– of te creëren – in een verstikkende samenleving. 

The Last Year of Darkness volgt de jongvolwassenen van de grauwe realiteit van de dag – gevuld met geldzorgen, familieruzies en onzekerheden – naar de euforie van de duisternis. Op opzwepende techklanken zien we ze in flitsende, snel gemonteerde beelden opbloeien, dansen, flirten, zoenen, drinken, roken tot het onvermijdelijke moment dat hun gedroomde wereld weer plaatsmaakt voor de ontluisterende werkelijkheid.

Queendom

France, United States - 2023 - Agniia Galdanova - 98 min.

Geboren en getogen in Magadan, een om zijn goelag-verleden beruchte stad in het uiterste oosten van Rusland, paart de 21-jarige non-binaire Gena radicale performancekunst aan activisme. Met gevaar voor eigen leven.

De 21-jarige non-binaire performancekunstenaar Gena maakt met ducttape, afvalmateriaal en make-up uitzinnige creaties voor haar performances en accounts op social media. Op onwaarschijnlijk hoge hakken trekt ze als een buitenaards wezen door de straten en metrostations van Moskou uit protest tegen de op handen zijnde oorlog in Oekraïne en het geweld tegen de lhbtiq+-gemeenschap. In een land waar openlijk anders-zijn algauw als clandestiene homopropaganda wordt beschouwd, is dat levensbedreigend.

In Queendom, winnaar van de NEXT:WAVE Award op CPH:Dox, volgen we Gena van haar geboorteplaats Magadan – een stad in het uiterste oosten van Rusland, berucht om zijn goelag-verleden – naar Moskou en zijn getuige van de moeilijkheden die ze dagelijks ondervindt. We zien haar in drag, of als student aan een ‘Beauty Academy’, en luisteren mee wanneer ze belt met haar grootouders, door wie ze is opgevoed. Uit hun schrijnende gesprekken spreekt zowel onbegrip als onvoorwaardelijke liefde.

Beelden van Gena’s duistere en evocatieve performances doorspekken het verhaal en geven er een extra emotionele laag aan. Soms zijn ze bijna letterlijk adembenemend. 

Orlando, My Political Biography

France - 2023 - Paul B. Preciado - 98 min.

Sprankelende, intelligente en genrefluïde verkenning van de trans ervaring, waarin filosoof en transactivist Paul B. Preciado zich rechtstreeks tot Virginia Woolf richt. Haar beroemde personage Orlando is de inspiratiebron van deze film.

Je kunt een dode schrijver natuurlijk niet vragen wat ze vindt van een brief die postuum aan haar gericht is, maar Virginia Woolf zou vast verguld zijn met Paul B. Preciado’s sprankelende en erudiete filmische betoog. Knipogend naar haar baanbrekende roman uit 1928 noemt de transactivist en filosoof zijn filmdebuut Orlando, My Political Biography. “Ik leef, ik ben voortgekomen uit jouw verbeelding”, zo vertelt hij haar.

In die verbeelding transformeert een adellijke jongeman van de ene op de andere dag in een vrouw. In onze samenleving is dat transitieproces een risicovolle en moeizame onderneming. De pas vijftienjarige Ruben Rizzi noemt zichzelf daarom nadrukkelijk trans jongen, ter erkenning van zijn geschiedenis. Rizzi is een van de twintig hedendaagse Orlando’s die, getooid met een barokke witte kraag, hun verhalen vertellen. Preciado versmelt hun getuigenissen op adembenemende wijze met passages uit Woolfs Orlando. 

Voor zijn visuele en filosofische verkenning van de transgender ervaring weerstreeft hij niet alleen het binaire denken, maar negeert hij ook de grenzen tussen documentaire en fictie.

Meer informatie

Meer weten over het queer aanbod tijdens IDFA 2023? Kijk dan op de website voor een overzicht van alle films met trailers en het bestellen van tickets.