Ik kan blijven kijken: A’dam - E.V.A. nu op Videoland

Vanaf nu is de serie A’dam - E.V.A. te zien op Videoland. We spraken scenarist Robert Alberdingk Thijm en regisseur Norbert ter Hall over hun creatie, diversiteit op tv, de Amerikaanse remake én hun relatie.

Jullie hebben al bijna 30 jaar een relatie, en werken regelmatig samen. Zorgt dat niet voor spanning?
Robert: “Het is juist heel leuk. Een creatief proces is heel intiem. Als je met elkaar iets maakt is daar heel veel vertrouwen voor nodig en moet je elkaar goed kennen, ook elkaars zwaktes. Je moet op de ander z’n krachten durven vertrouwen. Maar we zijn geen Victor en Rolf, in de zin dat we áltijd maar met elkaar samenwerken. Je moet natuurlijk ook zorgen dat er een beetje kruisbestuiving is. Dat je nieuwe impulsen krijgt, nieuwe verhalen hebt en nieuwe dingen meemaakt met andere mensen. Dus het is ook heel belangrijk om onze eigen dingen te blijven doen, los van elkaar.”
Norbert: “De kracht van een samenwerking is dat je allebei iets toevoegt. Als je samen teveel één wordt, vervalt het hele effect van elkaar samen naar een hoger niveau tillen.”

Kun je dan wel eerlijk tegen elkaar zijn?
Norbert: “Ik denk dat het in onze situatie juist veiliger is om eerlijk tegen elkaar te zijn. Als je de hele tijd tegen elkaar zegt dat iets supergoed is, heb je daar uiteindelijk alleen maar jezelf mee.”
Robert: “Als ik Norbert iets laat lezen dat nog niet af is, voel ik me natuurlijk heel kwetsbaar. Maar dan moet Norbert juist precies kunnen zeggen wat hij wel en niet goed vindt. Ik moet dan op mijn beurt ook kunnen zeggen waarom ik bepaalde dingen juist wél wil. Daar bakkeleien we dan over. Tijdens het draaien en de montage zit ik Norbert juist weer op de vingers te kijken. We zijn vrij eerlijk tegen elkaar. Het is niet zo dat we tijdens het eten elkaar nog eens gaan complimenteren.”

“Je moet oppassen voor het dankbare cliché van de ‘gay best friend’.”

In ons interview met regisseur Joris van den Berg vertelde hij dat homoseksuele personages op tv vaak wordt geproblematiseerd: het is altijd wel iets met coming-out of hiv. Hebben jullie dat bewust willen voorkomen met Harm-Jan in A’dam - E.V.A.?
Robert: “Het lijkt vaak wel alsof er een excuus nodig is om een homoseksueel personage op te voeren. Terwijl je ook moet kunnen laten zien dat mensen toevallig homo zijn, maar ondertussen last hebben van hun grote teen. In de eerste aflevering van het derde seizoen gaat Harm-Jan trouwen met zijn vriend. Twee mannen die trouwen is inmiddels natuurlijk zó geen issue meer, maar trouwen in het algemeen levert heel veel stress op tussen mensen, wat we in de serie ook laten zien.
Wat frappant is in Nederland: dat één van onze grootste religies, het katholieke christendom, het homohuwelijk nog steeds verbiedt en niet erkent. Een priester die zo’n huwelijk voltrekt wordt zelfs ontslagen, dus moet het stiekem gebeuren. Ook dat komt in de serie aan bod.”
Norbert: “Waar je voor moet oppassen, is dat je gebruik maakt van het dankbare cliché van de ‘gay best friend’. Da’s vaak de beste vriend van de vrouwelijke hoofdpersoon, een leuke homo die alles begrijpt. We wilden er echt voor waken dat Harm-Jan op die manier over zou komen, dus hebben we hem een heel sterke ontwikkeling gegeven, met veel diepere lagen. Naast het huwelijk krijgen Harm-Jan en zijn partner in het nieuwe seizoen ook een kind.”

Dat is voor homo’s niet altijd makkelijk, laten jullie dat in de serie ook zien?
Robert: “Ja! Het komt voort uit het feit dat Rick Paul van Mulligen, de acteur die Harm-Jan speelt, met zijn vriend en een vrouw samen een kind hebben. Eigenlijk is het hún verhaal, iets aangepast naar onze situatie.”

De partner van Harm-Jan vertelt op een gegeven moment aan zijn heteroseksuele collega: ‘ik wist ook niet dat ik op jongens kon vallen, maar ik vind hém gewoon leuk’. Een bewuste keuze?
Robert: “Dat wilden we graag laten zien. Dat het om de persoon gaat. Je valt op íemand, niet een geslacht. Het is veel opener dan alleen heteroseksueel en homoseksueel. Het is fijn om dat uit de stiekemheid te halen.”

Het is helaas niet alleen maar rozengeur en maneschijn voor Harm-Jan: in de serie zit een scène waarin hij door twee jongens op een scooter wordt uitgescholden, waarbij Eva hem verdedigt en vervolgens in haar gezicht gespuugd wordt.
Robert: “Ja! Dat komt namelijk ook helaas vaak voor. Ik vind het verschrikkelijk hoe ‘homo’ als scheldwoord is ingeburgerd. Als je altijd maar hoort dat een homo een slap, suf of verwijfd iemand is, is dat heel erg belastend. Maar wij vinden dat in onze samenleving zo normaal. Je leert als homo jezelf ertegen te wapenen, vooral door er zelf als eerste grappen over te maken, maar voor je eigenwaarde is het gewoon niet goed.”

Is het tegenwoordig moeilijker dan vroeger om een homoseksueel personage op te voeren in een serie?
Robert: “Nee. Ik begon met schrijven voor de serie In De Vlaamsche Pot, in 1990. Het was de allereerste serie ter wereld met twee homoseksuele hoofdpersonen, waarbij hun seksuele voorkeur niet geproblematiseerd werd. Het was én heel leuk om te schrijven, én het werd heel populair: er keken miljoenen mensen per week naar! Ik geloof niet dat homoseksuele karakters of het laten zien van seksualiteit bij de publieke omroep een probleem is. Wat me wél opvalt is dat NPO1 heel breed geprogrammeerd wordt. Zo breed dat niemand ook meer ergens aanstoot aan kan nemen. Dus wordt er bij élke vorm van seksualiteit overwogen of tante Truus uit Meppel niet wegzapt.”
Norbert: “Maar volgens mij is dat niet puur gericht tegen homoseksualiteit. Ik denk dat ze bij álle expliciete seksscènes denken: moet dat nou?”
Robert: “De NPO is in zekere zin een commerciële omroep geworden. Ze zijn erg gaan monitoren wat mensen willen zien en hoe je kunt scoren. Alles wat ingewikkeld wordt gaat naar NPO2 en als het mogelijk aanstootgevend is wordt het verbannen naar NPO3. De kijkers mogen kiezen met hun afstandsbediening, en zitten dus met z’n allen op RTL4 of NPO1. A’dam - E.V.A. werd ook uitgezonden op ook op NPO3.”

“We laten niet zien in welk hokje iemand geplaatst kan worden, maar wat iemand zo leuk maakt.”

Krijgen jullie ooit negatieve reacties op de diversiteit die de serie in beeld brengt?
Robert: Op sociale media kwamen in het begin wel eens sporadisch berichten voorbij van mensen die dat ‘politiek correct’ vonden. Die werden overspoeld door reacties van kijkers die de serie juist geweldig vonden en juist helemaal niet politiek correct. Een tv-recensent van het NRC schreef dat onze serie veel open deuren intrapte, zoals de transgenderproblematiek van de vuilnisman uit de eerste aflevering. Daar waren we in Nederland toch allang voorbij? Later was hij wel enorm positief over Transparent. Zo’n open deur was het kennelijk dus toch niet.”
Norbert: “Het grappige is dat The Huffington Post een transgender personage in onze jeugdserie Het Gordijnpaleis van Ollie Hartmoed wél meteen oppikte, en Nederland prees om zijn vooruitstrevendheid.”
Robert: “We laten in de serie zien dat iemand méér is dan hoe iemand overkomt. Wat iemand leuk of grappig vindt, hoe z’n stem klinkt, waar hij opgewonden van raakt, wat hij raar vindt, waar hij bang voor is. We laten niet zien in welk hokje iemand geplaatst kan worden, maar wat iemand zo leuk maakt.”
Norbert: Tijdens een bezoek aan Taiwan hebben daar op de filmacademie de eerste aflevering van A’dam - E.V.A. laten zien. Na afloop kwam er een jongen naar ons toe, en vroeg waarom we in een Nederlandse serie niets deden met homoseksualiteit. Het was hem helemaal niet opgevallen dat Harm-Jan een homoseksueel karakter is, omdat we er geen probleem van maken, en omdat het niet expliciet gezegd wordt. Dat vond ik een compliment.”

Hoe komt de diversiteit in A’dam - E.V.A. tot stand? Begint dat al bij het scenario, of pas bij de casting?
Norbert: “Het is goed om in het script iemands afkomst niet te vermelden, omdat het er voor het verhaal meestal niet toe doet. Een derde van de Amsterdammers  is niet van West-Europese origine, dus vind ik dat je dit in de serie ook moet zien. Soms valt ons op dat een aflevering een wel heel witte aflevering is geworden. Dan betrap je jezelf erop dat je van een arts een oude witte man hebt gemaakt. Terwijl die arts net zo goed een Surinaamse vrouw kan zijn. Ik denk dat we allemaal van nature een beetje racistisch zijn, maar dat wil niet zeggen dat je je er niet tegen kunt verzetten. In de laatste aflevering van dit seizoen zit een leraar Nederlands, die wordt gespeeld door Mano Bouzamour (schrijver met Marokkaanse achtergrond, red.). Dat vind ik geinig.’

Welke boodschap geven jullie het einde van A’dam-E.V.A. mee?
Robert: “Dat het leven groter is dan jijzelf. Het leven heeft zo’n grote dynamiek, het is mooi om dat te ondergaan. Je moet niet proberen om alles te sturen, te plannen en te controleren. Als je je overgeeft kun je er heel erg van genieten.”

Er wordt ook gewerkt aan een Amerikaanse versie van de serie. Zijn jullie daar zelf ook bij betrokken?
Norbert: “Nee, de voorwaarde van de Amerikanen is dat zij het geheel naar eigen inzicht mogen doen. Dat is de deal. Maar vervolgens willen ze wel dat wij alles lezen en van commentaar voorzien. Dus officieel hebben we geen enkele invloed, maar ze willen wel graag dat we er wat van vinden. Ik heb ook liever dat ze het op hun eigen manier doen, ik zou het heel gênant vinden als ze in Amerika een exacte kopie van origineel zouden maken. Zend dan het origineel uit. Maar de Amerikaanse producent is juist heel erg enthousiast over de serie en de verhalen die we vertellen. Ze zijn in Nederland ook op de set geweest. Ze vonden het heel fascinerend om te zien hoe wij al die scènes op straat filmen, tussen al die mensen. Zo stonden we met de Amerikaanse producente bij mensen thuis op drie hoog op de Albert Cuyp uit een raam te filmen, zonder dat er dingen afgezet waren. Ze vond het erg leuk.”

Wat moet er allemaal gebeuren om de remake überhaupt gerealiseerd te krijgen?
Robert: “Ze ontwikkelen eerst een script voor een pilot en dat gaan ze verkopen. Er is best veel belangstelling vanuit al die relatief nieuwe streamingdiensten, zoals Netflix, Hulu en Amazon Prime. Ze hopen dat één van die spelers de serie gaaf vindt en ze de gelegenheid geeft om het verder te ontwikkelen. Dan gaan ze kijken of zo’n pilot überhaupt werkt. Kijk, bij ons werkte het met al die acteurs allemaal steengoed, maar voor hetzelfde geld doen zij iets dat totaal de plank misslaat bij een testpubliek. Er zijn veel afvalkansen, maar het is wel al superleuk om in zo’n traject te zitten. Fingers crossed dus!”

Alledrie de seizoenen van A’dam - E.V.A. zijn nu te streamen op Videoland.