In memoriam: Imam Muhsin Hendricks

Met verdriet hebben we kennis genomen van het overlijden van Muhsin Hendricks, de eerste openlijk homoseksuele imam ter wereld. Zijn werk voor de queer gemeenschap en zijn onvermoeibare inzet voor inclusiviteit blijven een inspiratie voor ons allen. In 2014 interviewde Haroon Ali Mushin Hendricks voor Winq Magazine. Hier het originele interview.

De Islamitische Staat verspreidt zich als een olievlek, of beter gezegd: bloedvlek. Dat zien we althans op de landkaarten van het journaal. En als we de media mogen geloven, staan er overal rabiate moslims te popelen om mee te doen aan de gewapende jihad. Maar in de islamitische wereld wint gelukkig ook een stillere, onbekendere tak steeds meer terrein. Een groep moslims die toe is aan vernieuwing. Die moskeeën wil opengooien voor iedereen: vrouwen, kritische denkers, niet-moslims en zelfs homo’s. Niet zo gek, want deze voorhoede bestaat veelal uit openlijk homoseksuele imams. 

Muhsin Hendricks uit Zuid-Afrika is bevriend met vier van hen. “Volgens mij zijn we nu in totaal met z’n zessen, maar het is lastig bij te houden. Ze schieten als paddenstoelen uit de grond.” Hendricks was de eerste imam die uit de kast kwam. Ook deed hij in 2007 mee aan de documentaire A Jihad for Love. “Muhsin is een pionier”, zegt de Nederlandse homo-imam Hashim Jansen. “We kunnen altijd op hem terugvallen.” Zijn Franse collega Nassr-Eddine Jaafar: “Imam Hendricks doet ontzettend zijn best om minderheden sterker te maken en hij pleit voor een islam waarin compassie centraal staat.”

veel bombarie

“Toen ik uit de kast kwam, wist ik niet dat ik de eerste was”, zegt Hendricks, die in 2013 ook de Bob Angelo-penning van het COC kreeg. “Het was voor mij een individueel proces. Ik werd gedreven door mijn eigen behoefte aan authenticiteit en was niet bezig met het effect van mijn coming-out.” Hij geeft nu leiding aan The Inner Circle, een organisatie die vanuit Kaapstad spirituele begeleiding biedt aan LHBT-moslims en daarnaast trainingen verzorgt voor imams die geïnteresseerd zijn in homo-issues. 

“Omdat we hier wetten hebben die LHBT-ers beschermen, is het handig om Kaapstad als thuisbasis te hebben”, zegt Hendricks. In Zuid-Afrika is ook het homohuwelijk toegestaan, als enige land op het Afrikaanse continent. Veel gay imams reizen daarom geregeld naar Kaapstad om met Hendricks te overleggen. “Dankzij onze organisatie is Kaapstad een knooppunt voor LHBT- en moslimissues.” 

De ogen zijn ook op Zuid-Afrika gericht omdat daar afgelopen september met veel bombarie de Open Mosque werd gesticht, welkom voor vrouwen en homo’s. Het is een initiatief van moslimacademicus Taj Hargey, die overigens niet is gelieerd aan Hendricks of The Inner Circle. Kort na de opening werd de moskee echter doelwit van hevige protesten en zelfs brandstichting. Volgens Hendricks heeft dit vooral te maken met de persoonlijkheid en werkwijze van Hargey, die erom bekend staat zichzelf te overschreeuwen. Hiermee schopt hij veel traditionele moslims tegen het zere been.

Hargey kreeg ook nog eens de gemeente op zijn dak, die vond dat hij niet duidelijk had aangegeven dat het gebouw een gebedsruimte was. Opvallend: ook die andere bekende homovriendelijke moskee, in Parijs, heeft problemen. Initiatiefnemer Ludovic-Mohamed Zahed verhuisde naar Zuid-Afrika om bij Hendricks in de leer te gaan. En nu is ook zijn opvolger Nassr-Eddine Jaafar naar Zuid-Afrika vertrokken. “Er is nu dus niemand om leiding te geven aan de moskee”, zegt Jaafar. “We proberen een nieuwe plek te vinden, maar daarvoor moeten we eerst fondsen werven.”

haardvuuravonden

Op één vaste plek een moskee stichten is nogal een gedoe. Het huren van een gebouw kost veel geld – vooral in seculiere landen, waar je subsidies kunt vergeten – en je hebt een vaste organisatie nodig die de tent runt. Ook lok je agressie uit van fanatici, zoals in Kaapstad gebeurde. Daarom wordt er bij projecten voor LHBT-moslims vaak samengewerkt met andere partijen, op wisselende locaties. Veel ‘moskeeën’ zijn in feite dus losse bijeenkomsten van enkele tientallen gelijkgestemden. Zo organiseert homo-imam Daayiee Abdullah om de week een dienst in een bibliotheek in Washington D.C.

In Nederland hebben we nu de Haardvuuravonden. Imam Jansen is ook betrokken bij dit islamitische LHBT-collectief, dat elke maand samenkomt in een ruimte die door het COC beschikbaar wordt gesteld. “Interpretatie is alles”, zegt Jansen. “Dus wij willen een plek creëren waar je de teksten uit de Koran op een vrije manier kunt bespreken en waar je wordt aangespoord om voor jezelf te denken. De perfecte moslim bestaat namelijk niet. Iedereen geeft op zijn eigen manier invulling aan het geloof.”

De gay imams zeggen dat open-minded moskeeën de eerste stap zijn naar een progressievere islam, die andersdenkenden of ‘imperfecte’ moslims niet uitsluit, maar juist omarmt. Die moskeeën moeten fungeren als debatcentra. Maar hoe zo’n vrije moskee inhoudelijk vorm moet krijgen, is een tweede vraag. Museoloog Ilias Zian, bekend als de man achter de Marokkaanse boot van de afgelopen Gay Pride, gaat geregeld naar de Haardvuuravonden. “Ik leer op die manier de Koran beter begrijpen. Daarna doen we vaak een drankje. Maar een moskee is toch anders, daar kom ik echt om te bidden.”

Waar Zian een klein beetje mee zit, is dat homovriendelijke moskeeën vaak ook worden geleid door homoseksuele imams. “Die predikt voor zijn eigen parochie. Begrijp me niet verkeerd, ik ben blij dat deze initiatieven er zijn. Maar ik zou liever zien dat een hetero-imam religieuze teksten interpreteert met betrekking tot homoseksualiteit.” Dat zou een groter effect hebben op de conservatievere moslims, denkt Zian. “Ik zag imam Yassine Elforkani laatst bij een theatervoorstelling over homoliefde. De tranen stonden in zijn ogen, maar toch kaart hij het onderwerp niet aan bij zijn achterban.”

label homovriendelijk

Het is een lastig dilemma. In traditionele moskeeën zijn openlijk homoseksuele gelovigen niet welkom en wordt hen verteld dat ze slechte moslims zijn. Maar noem een moskee homovriendelijk en je haalt je direct de woede van de rest op de hals. “Geen enkele homoseksuele moslim wil naar een moskee waar alleen homo’s welkom zijn”, zegt imam Jansen. “Hij wil het liefst bidden waar zijn familie ook bidt. Maar daar heeft hij niet de vrijheid om zichzelf te zijn. Dus zoekt hij toch naar een plek waar hij zich welkom voelt. Je zou willen dat elke moskee inclusief is, maar dat is nu eenmaal niet de realiteit.”

Labels blijven vervelend, of het nou om mensen of moskeeën gaat. “Ik denk niet dat we meer labels moeten creëren dan we al hebben”, zegt imam Hendricks. “Daarom gebruik ik niet graag de term homovriendelijk en pleit eerder voor het woord inclusief, wat elke moskee in theorie zou moeten zijn.” De Amerikaanse imam Abdullah is stelliger: “Journalisten gebruiken vaak alleen maar het woord homovriendelijk en vergeten dat er nog talloze manieren zijn om progressieve islam te omschrijven.” 

Abdullah zegt dat zijn werk als imam ook niet alleen om zijn geaardheid draait. Hij trouwt bijvoorbeeld homoseksuele moslims, maar ook hetero’s van verschillende religies. Dat hij homo is, maakt hem wel toegankelijker dan zijn conservatieve collega’s. “Ik heb het gevoel dat mijn plichten verder reiken. Ik wil voorzien in de behoeften van een grotere gemeenschap. Dus niet alleen moslims die homo of lesbisch zijn, maar ook hun vrienden en familie, of ze nou moslim zijn of niet.” Waar hij iedereen toelaat, sluiten conservatieve imams vooral mensen buiten. “Iedereen die niet een bepaalde stroming of traditie volgt.”

De progressieve imams krijgen natuurlijk kritiek van hun stuggere collega’s. “Veel moslims zien het als hun taak om de islam te verdedigen”, zegt imam Hendricks. “Ze worden er defensief van. Iedere connectie tussen gay en moskee is in hun ogen blasfemie.” Imam Jansen werd na zijn coming-out uit zijn functie gezet. Hoewel hij duidelijk vertelde dat hij zijn geaardheid niet praktiseert, besloot een speciale commissie dat Jansen de functie van imam in geen enkele Nederlandse moskee mag uitoefenen. Het was een flinke klap, maar via de Haardvuuravonden blijft hij in contact met zijn volgers.

oogkleppen op

Imam Hendricks heeft een lange weg afgelegd. Als pionier moest hij alle weerstand in zijn eentje incasseren. “Ik heb geleerd dat de orthodoxe islam mij nooit zal accepteren. In plaats van hen te willen veranderen, trek ik me gewoon minder aan van hun kritiek.” Imam Abdullah probeert zijn tegenstanders vaak te wijzen op de verschillen tussen groepen moslims. “Er zijn altijd verschillende scholen in de islam geweest. Zelfs honderden jaren geleden was er enorm veel diversiteit. Vandaag de dag zijn er op zijn minst vijf stromingen te onderscheiden. De islam is dus niet one size fits all.”

Waar veel imams oogkleppen op hebben en vasthouden aan hun dogma’s, beseffen de gay imams dat hun hoogopgeleide, bereisde en verwesterde volgers veel kritischer zijn geworden. Jonge moslims eisen een vrijere omgeving om hun versie van het geloof te belijden en slikken niet meer alles wat de imam predikt. Zo ook Ilias Zian: “De jonge generatie heeft veel meer kennis, voelt zich sterker en jaagt zijn eigen geluk na. Niemand mag over mij oordelen, dat is tussen mij en Allah. Andersom houdt dat in dat je anderen niet veroordeelt en iedereen met respect behandelt.”

Het was vroeger een veel gehoord verhaal. Een jonge moslim kwam uit de kast, werd verstoten door zijn familie en wilde daardoor niks meer te maken hebben met het geloof. De islam werd daardoor een symbool van al het verdriet dat met de coming-out gepaard ging. Het geloof accepteert mij niet, dus waarom zou ik de islam nog een plek in mijn leven geven? Maar de nieuwe generatie LHBT-moslims wil niet kiezen tussen geloof en geaardheid. Dit ziet ook imam Jansen. “Die jongeren denken: ik geloof in Allah, dus ik wil moslim zijn. Het is vervolgens onze taak om te zorgen dat ze niet in een gat vallen.”

Alle imams die ik spreek zijn het erover eens: LHBT- en vrouwvriendelijke moskeeën zijn de opstap naar een progressievere, tolerantere islam. Ilias Zian vergelijkt het met de schuilkerken van de protestanten: klein, verstopt en opstandig. “Ook zij moesten vechten voor hun bestaansrecht.” Open-minded moskeeën als katalysator voor verandering. Met een groeiende gemeenschap van kritische moslims. Gay imams, vrouwelijke imams en zelfs huwelijken tussen homoseksuele moslims. Er is nog een hoop te doen. Of zoals alleen de Zeeuwse imam Jansen het kan verwoorden: “Een deltaplan.”