Kicken op Kylián: retrospectief van een topchoreograaf

De Tsjechische choreograaf Jiří Kylián bevindt zich al bijna 50 jaar aan de top van de danswereld. Amare en Holland Dance Festival eren hem nu met een retrospectief. “Zijn stukken weerspiegelen de tijd waarin ze zijn gemaakt.”

In juni 2025 is Wings of Time, met daarin de succesvolste werken van Jiří Kylián, in Den Haag te zien. Gepresenteerd door Amare, Kylián Productions en het Holland Dance Festival, uitgevoerd door het Norwegian Opera Ballet en verdeeld in twee  partities: ‘Day after yesterday’ en ‘Day before tomorrow’. Vandaag dus. Alsof het Holland Dance Festival en Amare uitschreeuwen: kijk niet te veel om of vooruit; doe het nú. Principal dancer Silas Henriksen van het NOB loopt alvast met ons door Kyliáns werken heen. Het eerste deel van het programma, ‘Day after yesterday’, bestaat uit vier balletten die Jiří Kylián van 1978 tot aan 1991 maakte.

forgotten land

“Forgotten Land heb ik voor het eerst gedanst met Nederlands Dans Theater, toen ik daar tussen 2010 en 2015 in Den Haag werkzaam was. Deze dans is geïnspireerd op het schilderij ‘Dance of Life’ van de Noorse kunstenaar Edvard Munch, die de meeste mensen vooral zullen kennen van zijn iconische werk ‘De Schreeuw’. In ‘Dance of Life’ zijn de kleuren zwart, wit en rood prominent aanwezig. De vrouw in de rode jurk verbeeldt de liefde, maar er is ook veel jaloezie voelbaar. In Kyliáns dans wordt het rood vertaald naar heel veel energie – toen ik Forgotten Land danste, mocht ik invulling geven aan het rood. Ik was 25 en danste mij vijf minuten lang helemaal kapot – heel explosief maar toch ook nauwkeurig, omdat je anders niet goed uitkomt met de muziek. Ik zou het nu graag weer doen. De casting is nog niet geweest en misschien kiezen ze nu liever een jongere danser, maar ik houd mij aanbevolen.”

no more play

“Dit heb ik zelf nog nooit gedanst, maar wel gezien. Het is typisch een stuk van Jiří Kylián; bijna wiskundig en met veel finesse. Ik bedoel dat de bewegingen heel strak en bijna ijskoud overkomen, maar dat de dansers er, met hun lichamen, zelf juist warmte en menselijkheid aan geven. De dansers moeten de bewegingen heel secuur uitvoeren, op de juiste manier doen. Dat is de basis van de dans. En heel goed op hun houding letten. In die zin is deze dans net zo nauwkeurig als een Zwitsers uurwerk. Op zijn eigen manier is die lichaamstaal ook heel emotioneel, hè?”

petite mort

“Ik heb Petite Mort ook hier in Oslo gedanst, in 2016, nadat ik terug was van mijn jaren bij het NDT. En Petite Mort was het eerste ballet dat ik ooit zag. Ik zat nog op school en mijn dansleraar liet het aan ons zien. Ik wist meteen: dit is hoe ik wil dansen. Het was de eerste keer dat ik met Jiří Kylián te maken kreeg. Er zit heel veel gevoel in Petite Mort, het gaat over seks (de Franse uitdrukking la petite mort wordt gebruikt om een orgasme te omschrijven – red.) en wat daarna volgt is de dood. Dat klinkt een beetje donker en dat is het misschien ook wel. Om dat gevoel van dood extra aan te zetten, is er een floret op het podium – een wapen uit de schermsport. Dansers moeten die balanceren en natuurlijk valt hij dan weleens. Bijvoorbeeld die keer dat ik met choreograaf Paul Lightfoot werkte. Hij was daar toen heel relaxed over: ‘Dan pak je ’m maar gewoon weer op hoor. Soms vliegen de floretten hier door de lucht’. De schoonheid zit erin dat de dansers naar perfectie streven. En dat lukt niet altijd, zo is het leven soms ook.”

symphony of psalms

“Toen Symphony of Psalms een keer door Nationale Opera & Ballet werd opgevoerd, ben ik gaan kijken. Er was een groot orkest bij dat Stravinsky-muziek ten gehore bracht. Heel verheven en hemels allemaal. Kerkelijke muziek, bijna. Er zijn heel veel dansers op het toneel en er hangen grote Perzische kleden tegen de achterwand. Dit is een grootse, klassieke afsluiting van deze avond.”

Vinger aan de cultuurpols

Twee dagen na die openingsserie is iedereen welkom in theater Amare in Den Haag voor het vervolg: Day before tomorrow, met drie balletten die Jiří Kylián van 1995 tot 2008 creëerde.

Henriksen: “Kylián heeft het vermogen om haarfijn aan te voelen wat er in de hedendaagse cultuur leeft, wat de dansers meebrengen en om dat te gebruiken in zijn werk, zoals breakdance en hip-hop. Zijn stukken weerspiegelen de tijd waarin ze zijn gemaakt en dat zie je ook goed terug in dit tweede deel van het programma, waarin dansers nog meer explosieve energie en nieuwe bewegingen durven mee te brengen.”

bella figura

Wat is echt en wat is nep? Wat is een leugen en wat is de waarheid? Deze tegenstelling is couranter dan Kylián zich waarschijnlijk had kunnen bedenken toen hij Bella Figura maakte. Want de politici en leiders van de wereld jokken alles bij elkaar en als je goed kijkt, zie je dat terug in deze dans. “Nou, hier moeten ze mij ook maar voor casten hoor! Het is een van mijn favorieten van Kylián, het spreekt mij op zo veel verschillende niveaus aan. Neem het begin: het publiek ziet twee zakken hangen met lichamen erin. In eerste instantie een beetje morbide. En dan beginnen de lichamen te bewegen. En je weet ook niet precies wanneer het begint: de dansers maken zich óp het podium warm. Is dit al een echt onderdeel van Bella Figura? Doen we echt hun warming-up of spelen ze het maar? Wat is de waarheid? Later in de dans proberen twee vrouwen in felrode rokken elkaar aan te raken, te verbinden met elkaar. Maar dat lukt niet. Uiteindelijk zijn we toch allemaal alleen.”

wings of wax

“Natuurlijk is hier sprake van een directe verwijzing naar Icarus, de tragische, mythische held met zijn zelfgemaakte vleugels, die sterft door zijn overmatige trots en ongehoorzaamheid – hij vliegt te hoog naar de zon, waardoor de was smelt die zijn veren bij elkaar houdt. Hij valt in zee en verdrinkt. In deze dans zit dan ook veel springen en vliegen. En dus zeker ook het tarten van de zwaartekracht. Er hangt een boom op zijn kop, boven het podium. Alleen dat al is natuurlijk open voor interpretatie. Voor mij gaat dit stuk over het overwinnen van het donkere en het bereiken van wat licht is; naar een hoger niveau komen, ook al weet je niet altijd wat dat is. Mensen zijn veelal ambitieus en willen vaak niet alleen maar met twee benen op de grond staan. Net als Icarus, eigenlijk.”

gods & dogs

“Vlak voor Covid heb ik Gods & Dogs gerepeteerd om het te gaan spelen, maar het virus gooide roet in het eten. Deze dans kán je niet onberoerd laten. Het gaat over de dunne scheidslijn tussen de gezonde geest en de waanzin. En wie bepaalt wie waaronder valt? De muziek van Dirk Haubrich, gebaseerd op een strijkkwartet van Beethoven, neemt je helemaal mee in de geestesgekte en ook de scenografie met de hangende en bewegende draden draagt eraan bij. Gods & Dogs creëert onrust, is ongemakkelijk en moet dat ook zijn.”

Niet op het podium: Ballroom

Silas Henriksen is gefascineerd door culturele veranderingen onder jonge mensen en vooral wat dit betekent voor dans en beweging, al of niet als podiumkunst. “Ineens is ballroom hot. Mensen gaan er helemaal in kopje onder. Het lijkt wel of iedereen Paris is Burning heeft herontdekt en natuurlijk speelt de populariteit van RuPaul’s Drag Race hier ook bij mee. Ballroom is ook heel prominent in de Noorse popcultuur, op het moment. Dat heeft weer invloed op jonge kinderen en hoe die zich bijvoorbeeld op school manifesteren. Zij leren zo om hun creativiteit te ontwikkelen, om hun persoonlijke interpretatie te geven aan wat ze allemaal zien. Dat vind ik heel leuk.”

Klik hier voor meer over Wings of Time.