Lukas Dhont over ‘Close’: “Films over mannelijkheid gaan zelden over tederheid”

De Belgische cineast Lukas Dhont maakte in mei in Cannes de hooggespannen verwachting na zijn debuut Girl waar. Zijn even kwetsbare tweede film Close won de Grand Prix, het zilver op het erepodium. “We zijn geconditioneerd om intimiteit tussen twee jongens door een bepaalde bril te bekijken."

Waarschuwing: dit artikel en deze film behandelen heftige thema's, waaronder suïcidaliteit en zelfbeschadiging. Worstel jij met suïcidale gedachten of maak je je zorgen om iemand anders? Praat erover. Bel 113 of ga naar www.113.nl. Stichting Zelfmoordpreventie is 24 uur per dag en zeven dagen per week bereikbaar via 0800-0113.

De spanning was groot bij Dhont en zijn team toen eind mei, twee weken vóór zijn 31ste verjaardag, in Cannes zijn tweede film Close uitkwam. Op vrijwel alle foto’s heeft de regisseur een Mona Lisa-glimlach die de combinatie van nervositeit en geluk samenvat. Zijn meesterwerk gold als favoriet voor de Gouden Palm, maar de jury besloot anders en gaf hem de ‘tweede prijs’. Nog steeds een verdienste van formaat voor een begin-dertiger die zijn debuut maakte in de prestigieuze competitie.

“Het was een rare week”, erkent Dhont eind augustus, vlak voor de Amerikaanse première van Close. “Ik was aan het eind van mijn Latijn: ik had zes intensieve maanden achter de rug van montage, grading, mixing. We hadden oprecht geen idee hoe de film ging vallen.” Inmiddels heeft Dhont een lange vakantie achter de rug en is hij klaar voor een paar maanden promotie. In Nederland gaat de film eind oktober in première in het Eye in Amsterdam; de Vlaming zal daarbij aanwezig zijn.

Welk moment in Cannes zal je nooit meer vergeten?
“Mijn eerste reflex zou zijn om de première te noemen. Dat was een overweldigend moment: de rode loper, het applaus, de camera’s. Maar die vertoning heb ik voor mijn gevoel nauwelijks bewust waargenomen, het lijkt meer een roes. Ik was later die week in de gelegenheid om Isabelle Huppert [Franse acteur en filmproducent – red.] te ontmoeten en daadwerkelijk lange tijd met haar te praten. Zij is een van mijn helden, zij is de queen en de king in één persoon. Ik was best geïntimideerd, maar ze was heel aardig en geïnteresseerd.”

Wat doet zoveel succes met een jongen van 31?
“Het maakt me gelukkig. Ik wéét dat het anders kan aflopen met films die in Cannes worden gelanceerd, gelukkig is dat mij niet overkomen. De films die ik maak, móéten gemaakt worden voor mijn gevoel. Film is voor mij een manier om mijn emoties uit te drukken en vorm te geven. Het is elke keer afwachten of het publiek daarin meegaat, smaak is en blijft subjectief.”

Wat doet zoveel succes met een jongen van 31?
“Het maakt me gelukkig. Ik wéét dat het anders kan aflopen met films die in Cannes worden gelanceerd, gelukkig is dat mij niet overkomen. De films die ik maak, móéten gemaakt worden voor mijn gevoel. Film is voor mij een manier om mijn emoties uit te drukken en vorm te geven. Het is elke keer afwachten of het publiek daarin meegaat, smaak is en blijft subjectief.”

Hoe blijf je nuchter na het winnen van flinke prijzen?
“Ik denk dat het voor een deel met je persoonlijkheid te maken heeft: de ene mens is vatbaarder voor roem dan de ander. En het is ontnuchterend om na het festival gewoon weer naar huis te gaan en achter je schrijftafel te gaan zitten voor een leeg wit papier. Elke keer moet je weer bij nul beginnen. Film maken is een proces van extremen: er is een korte fase van zichtbaarheid bij de première, maar daarna volgen weer jaren van grote eenzaamheid. Ik heb tijdens Cannes nooit de impuls gevoeld te denken: we made it, we zijn er. Zo werkt het niet.”

preseksuele intimiteit

Dhont schetst in Close een beeld van de intense vriendschap tussen de twee jonge tieners Léo en Rémi. Ze voelen een diepe intimiteit met elkaar, op een totaal (nog) niet seksuele manier. Hun ouders zijn blij met de bijzondere band tussen het engelachtige tweetal. Maar op school zijn klasgenoten minder begripvol; scheldpartijen voeren de boventoon. Het kost de jongens steeds meer moeite zich te verhouden tot deze rechtlijnige veroordelingen van het onuitgesproken pure pact dat zij hebben.

De film kent een 'plottwist'. Recensenten in Cannes – ik ook – hadden moeite om deze in artikelen niet te noemen. Hoe raad jij mensen aan over de film te praten zonder spoilers?
“Ik snap je probleem. Ik zie de twist meer als een transformatie die zich gaandenweg het schrijven van het scenario aandiende. Het is eenvoudiger om een diep gesprek over de film te voeren als je weet wat die transformatie is. Maar je kunt wel de sfeer van de film beschrijven: Close geeft een beeld van een intense vriendschap tussen twee jongens die een intimiteit en sensualiteit ervaren waarvoor in onze maatschappij en ook in films nauwelijks ruimte is. Films over mannelijkheid gaan over mannen die samen oorlogen uitvechten, niet over twee vrienden die samen op een niet-seksuele manier in bed liggen. Ze bevinden zich op een leeftijd dat de samenleving je dwingt die onbevangen intimiteit en tederheid los te laten. Dat heeft grote gevolgen voor de jongens.”

Is een vriendschap de belangrijkste verbintenis die je in het leven kunt aangaan?
“Ja, dat denk ik wel. Vriendschappen zijn wat ons het meest kenmerkt – zonder iets te willen afdoen aan romantische relaties of familieconnecties. Naar vrienden keer je terug in tijden van nood; het zijn mensen die ons advies geven waar we veel waarde aan hechten. En dus komt ook het verlies van vrienden heel hard aan. Het verbaast mij echt dat dat thema in films maar zelden wordt uitgelicht.”

De jongens zijn totaal nog niet met hun seksualiteit bezig. Maar waren ze in jouw hoofd, toen je de film schreef, wel queer?
“Ik denk oprecht dat die vraag niet zo interessant is in relatie tot de personages. Het is een interessante vraag, begrijp me niet verkeerd, maar het maakt voor deze vertelling niet uit. Ze zouden queer kunnen zijn, ze zouden het ook niet kunnen zijn. Close gaat meer over het feit dat we geconditioneerd zijn om de sensualiteit en de intimiteit tussen de twee jongens toch door een bepaalde bril te bekijken, een bril die ons wordt opgelegd door de samenleving. Het feit dat je met deze vraag toch weer een label wilt plakken op hun connectie, is daar onbedoeld het bewijs van.”

fragiliteit en brutaliteit

Dhont debuteerde vier jaar geleden in het ‘bijprogramma’ van Cannes, met het even indringende drama Girl, over een jonge transgender vrouw die graag ballerina wil worden. De film werd aan tientallen landen verkocht en leverde de Vlaamse cineast een kast vol prijzen op. De recensies waren lovend, maar er klonk ook kritiek uit de transgendergemeenschap. Het verhaal zou te veel de focus leggen op de ambivalente relatie die Lara met haar lichaam had, inclusief een scène waarin Lara probeert zichzelf te castreren met een schaar.

Zowel in Girl als Close behandel je delicate thema’s. Na Girl kwam er kritiek vanuit de transgendergemeenschap. Heeft die kritiek geleid tot een andere manier van denken of werken bij Close?
“Ik ben altijd uiterst secuur en voorzichtig als ik een verhaal bedenk en verfilm. Als regisseur ben je vier jaar met één document bezig – je bent het aan jezelf, de personages en je crew verplicht om zorgvuldig te zijn. Maar tegelijkertijd blijven het wel films waarin ík mij uitdruk. Ik snijd thema’s aan die ik belangrijk vind, ik probeer mensen aan te zetten tot nadenken over onderwerpen die mij aan het hart gaan. Het is vervolgens aan de kijker om zich tot die beelden te verhouden. Daar heb ik verder geen enkele invloed op. Maar ik omarm die visies wel. Ik vind het interessant om te horen hoe mensen reageren als ze mijn films zien.”

Trek je je die kritiek aan?
“Het allerslechtste wat je in het leven kunt doen, is niet luisteren naar mensen die oprechte kritiek hebben. Want dat soort commentaren kunnen je helpen te groeien. Ja, ik maak mijn films omdat ik gevoelens of gedachten wil uitdrukken en delen. Maar het verwerken van de reacties die je daarop krijgt maakt voor mij óók onderdeel uit van het proces. Het is weinig zinvol om alleen maar te zenden.”

Zou je nu iets anders doen als je Girl opnieuw maakte, zoals de scène met de schaar?
“Die vraag kan ik oprecht niet beantwoorden, want ik denk nu niet meer zoals toen ik 26 was. Ik zou misschien andere keuzes maken, want ik ben inmiddels ten dele een ander mens, ik ben verder in mijn leven en carrière. Maar ik maak mijn films nog steeds op dezelfde intuïtieve manier. Dat zal vermoedelijk nooit veranderen.”

Beide films gaan over keuzes maken en de gevolgen die dat heeft. Wat fascineert je daar zo aan?
“Omdat we in het leven allemaal keuzes moeten maken. En omdat we daar allemaal de gevolgen van moeten dragen, ook als we ze niet overzien. Ik heb in mijn leven vaak keuzes gemaakt die mijzelf en mijn omgeving niet ten goede zijn gekomen. In mijn puberteit voelde ik altijd het verlangen ergens bij te horen, waardoor ik mij erg heb geconformeerd aan conventies.”

Had dat, net als in Close, grote consequenties?
“Het is niet een-op-een mijn verhaal. Maar net als in de film realiseerde ik mij als puber niet altijd goed wat de gevolgen van dat soort keuzes zijn. Sowieso heb ik in Close geen definitieve antwoorden willen geven. Natuurlijk is er in zekere zin sprake van oorzaak en gevolg, maar de wereld is geen exacte wetenschap. Het is zelden zo dat A plus B leidt tot C. Er spelen altijd andere factoren en nuances mee als je een besluit neemt. Ik snap dat kijkers bepaalde conclusies trekken na het zien van de film. Maar ik heb heel bewust ruimte gelaten om daar ook aan te twijfelen.”

Close is nu te zien in de bioscoop.

Portret Lukas: Mayli Sterkendries