Lydia la Rivière-Zijdel maakte de Gay Games van 1998 de meest inclusieve tot dan toe

Wij staan als regenbooggemeenschap op de schouders van Roze Reuzen. In deze nieuwe rubriek delen we in samenwerking IHLIA LGBTI Heritage verhalen van mensen die een belangrijke rol speelden in de emancipatie van onze community. We beginnen met vechtsporter Lydia la Rivière-Zijdel, die een belangrijke stempel drukte op de Gay Games van 1998.

Ondanks discriminatie vanwege haar geaardheid, gender en beperking wist Lydia Zijdel (1951) internationaal succes te behalen als docent vechtsport en weerbaarheid. Als kind was ze al dol op sporten. “Ik was zo’n meisje dat liever in een trainingspak dan in een jurk rondliep.”

Ambitie om topsporter te worden had ze toen nog niet. Ze belandde als twintigjarige zendeling in Tanzania. Hier ontmoette ze haar toekomstige echtgenoot, maar het duurde niet lang voordat ze erachter kwam dat ze eigenlijk op vrouwen valt.

Een andere grote omwenteling was een ernstig auto-ongeluk in 1982. De 31-jarige Lydia belandde in een rolstoel. “Als ik naar dat ongeluk kijk, denk ik: het heeft zo moeten zijn.” Ze ging niet bij de pakken neerzitten en ontwikkelde tijdens haar revalidatieproces een interesse in vechtsport.

“Vroeger was alles echt niet beter. Anders misschien”

In 1984 deed Zijdel mee aan een zelfverdedigingsweekend voor vrouwen met een beperking, waar haar liefde voor vechtsport echt begon. Vlak daarna ontmoette ze op een vrouwenvechtkamp een Amerikaanse trainer en docent die haar alles over karate leerde. Uiteindelijk wist Zijdel drie zwarte banden in aikido en drie zwarte banden in karate te behalen. Een uitzonderlijke prestatie, want ze moest hiervoor aan dezelfde eisen voldoen als mensen zonder beperking.

Zijdel werd docent aikido en bouwde in Nederland haar carrière als zelfverdedigings- en weerbaarheidstrainer voor mensen met een beperking op. Het werd een internationaal succes. Zelfs zonder promotiemateriaal te sturen, kreeg ze uitnodigingen vanuit alle continenten om les te komen geven. Ze werkte uiteindelijk vooral buiten Nederland, zo leerde ze over de hele wereld vele honderden weerbaarheids- en vechtsportdocenten de kneepjes van het vak. 

Een absoluut hoogtepunt in haar carrière waren de Gay Games van Amsterdam in 1998. Vier jaar eerder was ze als scheidsrechter aanwezig tijdens de Gay Games in New York en zag dat niet elke sporter daar welkom was. Vooral lhbtq personen met hiv en aids werden door de Amerikanen met argwaan bekeken. Lydia nam tijdens de vijfde editie in Amsterdam de verantwoordelijkheid op zich om als toegankelijkheidscoördinator het een feest voor iedereen te maken, en juist voor de gemarginaliseerde groepen, zoals mensen met een (auditieve) beperking. 

De stad hulde zich acht dagen lang in alle kleuren van de regenboog voor het grootste lhbtq sport-evenement ter wereld. “We waren voor een week de norm”, memoreerde ze later, maar voor Lydia was het op meerdere vlakken een onvergetelijke en zelfs levensveranderende ervaring. Ze weet nog goed dat ze met haar rolstoel de Amsterdam Arena binnen reed. “Ik voel meteen weer de emotie. (...) Dat wij de eerste Gay Games waren met zoveel openlijk gehandicapten, doven, mensen met hiv/aids en dergelijke en dat wij ons onderdeel voelden van de gay movement!”

Lydia Zijdel is anno 2023 nog steeds actief bezig met vechtsport en tot twee jaar terug adviseerde ze over zaken rond rechten voor mensen met een beperking op Europees niveau en bij de Verenigde Naties. Als ze naar de huidige tijd kijkt blijft ze hameren op verbinding: “Vroeger was alles echt niet beter. Anders misschien, maar verdiep je ook in de leefwereld van jongeren van nu. En vertel je eerlijke verhaal.” 

Het hele verhaal, geschreven door auteur Kiki Ernst, lees je op withpride.ihlia.nl. Deze rubriek is een samenwerking tussen Winq en platform With Pride — verhalen uit het queer-archief.

Tekst: Kiki Ernst & Mark Bergsma / Beeld: Avalon Nuovo