Mark Baanders over baby’s, beeldvorming en extremisten

Terwijl PowNed-verslaggever Mark Baanders een documentaire maakte over zijn kinderwens, verbrak zijn vriend hun relatie. En dat was nog maar het begin van een heftig jaar.

Mark begon zijn carrière bij de Amsterdamse stadszender AT5, nadat hij ooit zelf werd geïnterviewd door een verslaggever in zijn geboortewijk Amsterdam Oud-Zuid. Tien jaar later spreek ik hem precies op dezelfde plek opnieuw, dit keer voor een interview met Winq. “Er was destijds een talentenjacht om verslaggever bij AT5 te worden; dat leek me wel een leuke bijbaan. Ik was zeventien en had, behalve twee weken in een strandtent, nog nooit een baantje gehad. Het leek me wel fijn om wat meer geld te verdienen.” Hij won de talentenjacht en maakte al snel een reeks straatreportages voor de zender, waarin hij mensen op straat filosofische, vaak satirische vragen stelde. Dat viel ook op bij de landelijke omroep PowNed. “Op een borrel ontmoette ik een producer van die omroep. Hij vroeg of ik interesse had om reportages voor hen te maken. Ik was van plan een tussenjaar nemen, voorafgaand aan mijn studie, maar besloot uiteindelijk toch voor hen aan de slag te gaan.”

Hij vroeg zijn ouders om advies. “Zij vonden het een goed idee, ook al moest ik mijn studie daarvoor op een lager pitje zetten. Het leek een kans die ik maar één keer zou krijgen, dus heb ik het gedaan. Zeven jaar later werk ik er nog steeds en daar ben ik heel tevreden over.”

Om meteen met een grote vraag te beginnen: hoe gaat het nu met je? 

“Er komt veel op me af op dit punt in mijn leven. Aan de ene kant is dat leuk, maar het is ook net iets te druk. Ik moet een betere balans vinden tussen werk en privé. Ik ga richting de dertig, en dat brengt veel onzekerheden met zich mee. Het stelt me gerust dat veel mensen van mijn leeftijd het druk hebben, maar dat maakt mijn eigen struggles tegelijkertijd niet makkelijker.”

Je wordt pas over drie jaar dertig. Vind je dat nu al lastig? 

“Ja, ik vind dat wel lastig. Je moet opeens je leven opbouwen. Mijn moeder zei vroeger altijd: ‘Kleine mensen, kleine problemen; grote mensen, grote problemen.’ Ik merk dat dit voor mij precies zo is. Ik zie nu dat mijn werkprivébalans niet goed in elkaar zit, en daar moet ik echt aan werken.”

zwanger voor een ander

Dit jaar maakte Mark de documentaire Baanders wil een baby, waarin hij onderzocht welke mogelijkheden hij had om als single gay man vader te worden. “Ik verwacht niet dat er binnen nu en twee jaar een kind komt, en dat was ook helemaal niet mijn intentie bij het maken van de documentaire. Ik ben gewoon mijn zoektocht naar vaderschap gestart, juist omdat dat voor mij lastiger is dan voor anderen. Ik weet dat ik er zelf nog niet klaar voor ben om vader te worden, maar dat betekent niet dat ik dat over drie of vier jaar nog steeds niet ben.”

Gaf jouw omroep snel groen licht voor het maken van deze serie? 

“Zeker. Ik mag daar maken wat ik graag wil maken, omdat ik in het programmateam voor ontwikkeling zit. Die samenwerking is me veel waard, want ik wil zelf de regie hebben over wat ik maak.”

Om meer te leren over de rechten van queer personen rond een kinderwens, ging je langs bij politicus Rob Jetten, Meer dan Gewenst-oprichter Sara Coster, en ervaringsdeskundige Rick Paul van Mulligen. Welk gesprek is je het meest bijgebleven? 

“Het zijn eigenlijk vooral de gesprekken met draagmoeders die me zijn bijgebleven. Ik vind het jammer dat je in Nederland geen redelijke vergoeding mag geven aan degene die jouw kind draagt, iets wat in Amerika wel is toegestaan. De vrouwen die ik daar sprak, deden dit omdat ze graag nog een keer zwanger wilden zijn, maar zelf geen kinderen meer hoefden. Het hoeft niet commercieel te zijn, maar iemand kan maandenlang niet werken en kan daardoor in de problemen komen. Er zijn vrouwen die nog een keer zwanger willen zijn, maar voor wie dat financieel niet haalbaar is. Dat geldt ook voor degenen die ik het afgelopen jaar in Nederland heb gesproken.”

Die adressen heb je allemaal goed opgeslagen? 

Lacht. “Ja, zeker. Ik vind het niet goed dat de Nederlandse wetgeving het verbiedt om openbaar te zoeken naar een draagmoeder. Als ik daar nu een oproep voor plaats, doe ik namelijk iets strafbaars.”

Waarom vind je dat verkeerd? Er zijn ook risico’s aan verbonden, zoals de kans op misbruik. 

“Het is gewoon een oproep, een vraag stellen. Daar doe ik helemaal niets verkeerds mee.”

Vind je dat de wetgeving in Nederland voldoende mogelijkheden biedt voor single homoseksuele personen om ouder te worden? 

“Ik denk dat er nog heel veel te behalen valt. In een land waar iedereen vrij is om te doen wat hij wil, zouden mensen ook vrij moeten zijn om een gezin te stichten. Nu ontdekken veel mensen wie ze willen zijn, maar komen ze er vervolgens achter dat het erg moeilijk voor hen is om kinderen te krijgen.”

De tekst gaat verder onder de video.

In zijn documentaire laat Baanders de camera’s heel dichtbij komen. Aan de keukentafel bij zijn ouders zien we hem in tranen uitbarsten terwijl hij vertelt over zijn verbroken relatie, en hij gaat langs bij vrienden om zijn kinderwens te bespreken. Hij neemt ons mee naar zijn tennisvereniging, kroegen waar hij komt met zijn hond en op de Amsterdamse grachten.

Hoe was het om op te groeien in Amsterdam Oud-Zuid? 

“Ik ben opgegroeid in een veilige, beschermde omgeving en heb een leuke jeugd gehad. Hoe ouder ik word, hoe meer ik me realiseer dat ik in mijn handen mag knijpen met hoe ik ben opgevoed. Vroeger had ik dat helemaal niet door. Het is een realiteit die voor maar weinig mensen is weggelegd, en dat is soms lastig.”

Waarom vind je dat lastig? 

“De hoge standaarden waar ik in mijn jeugd op kon rekenen, wil ik graag doorgeven aan mijn kinderen. Maar daar moet ik hard voor werken. Ik kom er steeds meer achter dat ik misschien niet hetzelfde pad zal volgen als voor mij altijd vanzelfsprekend is geweest.”

Dat klinkt als een hoge druk die je jezelf oplegt. 

“Ja, dat doe ik helemaal zelf. Ik wil graag in het centrum van Amsterdam wonen. Ik wil een auto waarmee ik leuke tripjes kan maken. Ik wil uit eten. Maar om dat te doen, moet ik ook veel werken. Bij het monteren van items voor mijn werk vind ik het al lastig om fragmenten eruit te halen. Als je dat al niet kunt, hoe ga je dan in het echte leven beslissen wat je wilt houden en wat niet? Je moet zes ballen tegelijkertijd in de lucht houden, en als die dan vallen, geeft dat druk.”

De tekst gaat verder onder de foto.

Je was van plan Baanders wil een baby samen met je vriend te maken, maar toen de relatie uitging, moest je alleen verder. Heb je getwijfeld of je ermee door moest gaan? 

“Ik wilde mensen mee laten kijken naar mijn zoektocht naar het vaderschap en laten zien hoe lastig het is als je een kinderwens hebt die je niet kunt vervullen. Helemaal als je er dan plotseling alleen voor staat.”

Hoe maakte dat het voor jou lastiger?

Baanders laat een korte stilte vallen. “Ik moet even nadenken over hoe ik hierop wil reageren. Het ligt nogal gecompliceerd. Het is zwaar als je eerste grote liefde uitgaat. Ik heb het daar heel moeilijk mee gehad, en ik heb me ook af en toe een beetje geschaamd voor het feit dat ik opeens single was, terwijl ik bezig was met een documentaire over vaderschap.”

Dat klinkt gecompliceerd. 

“Het is best moeilijk om een documentaire als deze te maken, omdat-ie gaat over delen van je leven die normaal gesproken privé blijven. Ik had nog nooit een camera zo dicht bij mijn privéleven laten komen, tot aan mijn vrienden toe.”

Was dit dan wel het juiste moment om dit te doen? 

“Ik wilde dit onderwerp juist behandelen voordat ik echt aan kinderen zou beginnen. De mogelijkheden van vaderschap voor gay mannen onderzoeken, zonder mijn eigen uiteindelijke keuze bloot te leggen. Had ik dat gedaan, dan zouden veel mensen namelijk hun mening geven over het pad dat ik was ingeslagen, en dat wilde ik niet. Een tweede deel gaat er dan ook niet komen.”

omroep zonder filter

Mark werkt inmiddels zeven jaar bij PowNed, een omroep die bekend staat om zijn provocerende stijl. Zo vroeg een verslaggever afgelopen zomer Taylor Swift-fans in Amsterdam om verregaande dingen te doen in ruil voor een ontmoeting met de zangeres. Een van hen liet haar borsten zien, maar een ontmoeting vond nooit plaats. Ook Mark zelf maakte video’s waarmee hij de grenzen van fatsoen opzocht. Zo ging hij tijdens de coronapandemie naar Urk om daar inwoners te ondervragen die massaal een kerkdienst bijwoonden, terwijl dat in Nederland in die tijd verboden was. Nadat hij die mensen probeerde te interviewen, werd hij door een aantal van hen aangevallen. Een automobilist die hem aanreed, kreeg een taakstraf van tachtig uur opgelegd.

Begrijp je dat sommige mensen kritisch zijn op PowNed? 

“Wat we bij de omroep gemeen hebben, is dat we grenzen opzoeken en tot het uiterste gaan om te maken wat we zelf willen. Dan krijg je soms ook video’s zoals die met de Taylor Swift-fans, waarvoor, volgens mij, excuses zijn aangeboden.”

En wat is jouw persoonlijke mening over dat soort video’s? 

“Ik ben het persoonlijk niet eens met dat soort video’s; dat is een fout die gemaakt is, en daarvan kun je als omroep alleen maar leren. We hebben echt wel vaker dingen gemaakt waar ik niet trots op ben of waarbij ik me ongemakkelijk voel.”

Waarom zoeken jullie bij PowNed zo de grenzen op? 

“We hebben geen blad voor de mond, zijn een omroep zonder filter. En daar valt wat voor te zeggen. Het draait om echte verhalen van echte mensen. We komen op plekken waar iets aan de hand is en gaan daar zo dicht mogelijk naartoe om items te maken. De programma’s onderscheiden zich door het stellen van vragen die anderen niet durven te stellen. We staan voor de vrijheid van mensen om te doen en laten wat ze willen. Die vrijheid neem ik ook.”

trots op ter apel

Een andere PowNed-documentaire waar Mark Baanders momenteel aan werkt, is de vijfdelige serie Groeten uit Ter Apel. Voor dit project ruilde hij zijn Amsterdamse woning drie maanden in voor een tijdelijk verblijf in het Groningse dorp, samen met zijn hond Chupa. Hij dompelde zich onder in het dagelijks leven van deze gemeenschap, die vaak onderwerp is van nationaal debat. Ter Apel komt vrijwel uitsluitend in het nieuws vanwege spanningen rond het aanmeldcentrum voor asielzoekers. Volgens Baanders laat de berichtgeving over het dorp veel te wensen over. “De media leggen vaak de focus op problemen die vluchtelingen zouden veroorzaken”, vertelt hij. De koppen in kranten zoals de Volkskrant en nieuwsuitzendingen van de NOS schilderen een beeld van chaos, overlast en spanningen. Het dorp wordt daarmee in de publieke perceptie gereduceerd tot een plek vol conflicten. “Dit zorgt voor een negatief en ongenuanceerd beeld, terwijl de werkelijkheid veel complexer is.”

Naast de beeldvorming rondom de lokale gemeenschap is er veel kritiek op het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA), dat verantwoordelijk is voor het beheer van de opvanglocaties. Critici wijzen onder meer slechte sanitaire voorzieningen, overvolle locaties en een gebrek aan regie aan als oorzaken van de spanningen in Ter Apel. Daarnaast is de aanwezigheid van zogenoemde ‘veiligelanders’ – mensen uit landen die als veilig worden aangemerkt, maar toch asiel aanvragen – een veelbesproken onderwerp. Zij worden in de media vaak bestempeld als veroorzakers van overlast, wat de polarisatie verder voedt.

Wat is het eerste dat je ontdekte toen jij in Ter Apel aankwam?

“Bijna iedere dag komt dat dorp in het nieuws, en iedereen heeft er een mening over. Toen ik erheen ging, waarschuwden mensen me dat ik moest oppassen voor mijn veiligheid. Ik ben naar Ter Apel gegaan om zelf te ervaren hoe het leven daar is. Wat ik ontdekte, was dat de lokale bevolking trots is op hun gemeenschap, ondanks de negatieve beeldvorming. Zij voelen zich onterecht weggezet als een probleemgebied. Ik merkte dat de mensen daar best wel ontdaan zijn over hoe de media over hen schrijven.”

Hoe merkte je dat? 

“Het beeld dat over Ter Apel wordt geschetst, maakt mensen angstig om vluchtelingen op te vangen die hulp nodig hebben. Er is een groot verschil tussen hoe de inwoners van Ter Apel zelf over het aanmeldcentrum denken en hoe dit in de media wordt gepresenteerd. In de media ligt de focus vaak op misstanden bij het COA en verhalen over ‘veiligelanders’ die spullen uit supermarkten stelen. Ondertussen leiden de mensen in Ter Apel gewoon hun dagelijkse leven. Ze organiseren buurtfestivals en lopen gewoon achterom bij elkaar naar binnen, in plaats van aan te bellen. Dat alledaagse, sociale leven wil ik laten zien in de afleveringen die binnenkort op tv komen.”

Wat heb je van je tijd in Ter Apel geleerd? 

“Ik heb geprobeerd een zo duidelijk mogelijk beeld te schetsen van hoe de mensen in Ter Apel zijn. De inwoners zijn overwegend trots op hun dorp en zouden het voor geen goud willen missen.”

Hoe ziet de documentaire er inhoudelijk uit? 

“In de documentaire ligt de focus niet op het AZC zelf, maar op de bewoners. Daarom heb ik een woning gehuurd om op dezelfde manier te leven als zij. Ik ga met de mensen uit de buurt kickboksen, bezoek verenigingen en ga met hen uit eten.”

anti-extreem

Baanders krijgt vaak homofobe reacties onder zijn video’s, iets waar hij over vertelde in Baanders wil een baby, waarin hij enkele haatdragende berichten voorleest. Aan de talkshowtafel bij Jinek deelde hij in september 2024 dat hij eerder dit jaar op straat zwaar mishandeld is; hij werd uitgescholden voor ‘kankerhomo’ en liep daarbij een gekneusde kaak en een hersenschudding op. Ook een vriendin van hem raakte gewond. “Met de haatberichten heb ik geen probleem, het zijn vaak domme mensen, en in bijna alle reacties die ik krijg zitten spelfouten. De meeste haatreacties komen helaas van mensen met een religieuze achtergrond. Die zijn het vaak niet eens met hoe open ik ben over mijn geaardheid.”

Hoe concludeer je dat? 

“Ik heb het bijvoorbeeld ervaren in een taxi; toen ik een jongen op de achterbank een zoen gaf, kreeg ik een slechte recensie van de chauffeur. Na onderzoek door de taximaatschappij, bleek dat zijn geloofsovertuiging zoiets niet toestond. Zijn geloof stond daarmee dus mijn vrijheid in de weg. Streng-religieuze mensen dragen waarheden uit duizenden jaren oude boeken soms hoger in het vaandel dan ons eigen wetboek.”

De tekst gaat verder onder de foto.

Op een website waar je jou kunt boeken als spreker, word je omschreven als ‘gezellig rechts’. Hoe definieer je dat? 

“Constructief rechts. Ik vind dat je altijd met links door een deur moet kunnen. Bij mij staat vrijheid hoog in het vaandel. En ik sta voor zelfredzaamheid. Mijn oma is gevlucht uit Rusland en heeft veel meegemaakt ten tijde van het communisme. Ze heeft mijn vader altijd uitgelegd hoe belangrijk het is om je eigen boontjes te doppen. Ik ben zowel tegen extreemlinks als tegen extreemrechts. Ik zie mezelf meer in het midden. En dat midden is steeds meer aan het verdwijnen. Je bent óf rechts, óf links. Misschien bedoel ik met gezellig rechts wel dat ik stevig in het midden sta. Ik heb veel respect voor andere culturen, totdat jouw cultuur mijn vrijheden in de weg staat. Ik vind dus dat alle religies bestaansrecht hebben, maar niet in extremen.”

En wat is dan ‘ongezellig rechts’, volgens jou? 

“Dan ga je niet meer in gesprek met links. Dan luister je niet meer naar anderen. Alle nuance verdwijnt dan. Je moet altijd blijven twijfelen aan jezelf en luisteren naar anderen. Je moet altijd het gesprek aangaan. Daar leer je heel veel van. En als jij je eigen extremistische weg inslaat – of dat nu extreemlinks, extreemrechts, of extreem anderszins is – dan zet je naar mijn mening oogkleppen op. Zodra je niet meer met elkaar kunt discussiëren, drijf je nog verder van elkaar vandaan.”

Wat zijn jouw wensen voor de toekomst? 

“Ik wil nog heel lang mooie dingen maken voor televisie. En waar ik dat doe of hoe, dat maakt mij eigenlijk niet zoveel uit. Ik ben nu blij en tevreden, al moet ik wel echt werk maken van mijn werk-privébalans. Ik hoop dat ik leer om nee te zeggen. Door nee te zeggen, kan ik de dingen waar ik ja tegen zeg ook echt goed doen. Dat is niet alleen beter voor mezelf, maar ook voor de mensen om me heen. Eigenlijk is dat een beetje mijn weg naar volwassenheid.”

Baanders wil een baby is te zien op NPO Start. Groeten uit Ter Apel is te zien op npo 3.

Styling: Olivier Jehee | muahL jan Fuite