Op duurzame reis via Zwitserland naar en door Zuid-Italië

De gemiddelde Nederlander zit minimaal eens per jaar in het vliegtuig. Winq-redacteur Martijn Tulp zit daar normaliter ruim boven, terwijl Europa met bijna 250.000 kilometer aan spoorlijnen ongeëvenaard toegankelijk is voor treinreizigers. Martijn gooide het roer om en pakte de trein in plaats van het vliegtuig naar Zuid-Italië.

Zuid-Italië stond al een tijd hoog op mijn reisverlanglijstje: mooi weer, lekker eten, knappe mannen: de regio biedt alles waar ik tijdens een vakantie naar snak. Zou zo’n reis ook op een duurzame manier kunnen? Manuela Talana, een Italiaans-Nederlandse selfmade woman met een achtergrond in toerisme, bleek de aangewezen persoon om te helpen mijn Italiaanse droomreis werkelijkheid te maken. Via Low Carbon Travels biedt zij al enige tijd ‘duurzame verwenreizen’ aan. Manuela: “In oktober 2018 was ik met mijn beste vriendin op reis naar Sicilië, toen een laadpaal voor een elektrische auto ineens mijn aandacht trok. Dat vond ik voor die tijd zó vooruitstrevend om in Sicilië te zien, dat ik in gesprek raakte met de eigenaar.”

De eigenaar van de accommodatie was benaderd door Sicily by Car, een autoverhuurbedrijf dat initiatiefnemer is van een project om laadpalen te plaatsen bij Italiaanse boetiekhotels. “Ik vond het een innovatief idee en wilde daar iets mee doen.” Binnen twee weken nadat Manuela terugkwam van haar vakantie, stond ze ingeschreven bij de Kamer van Koophandel, had ze een bedrijfsnaam en lanceerde ze haar website lowcarbontravels.nl. Inmiddels kun je bij haar terecht voor duurzame pakketreizen naar heel Italië, waaronder Sicilië, Toscane en Puglia. Manuela ging voor Winq aan de slag met het plannen van een reis naar Puglia. Ze maakte een plan met de benodigde treinverbindingen naar de regio, accommodaties én een elektrische auto waarin we ons ter plekke konden verplaatsen.

Voor de treinreizen maakten we gebruik van een Interrail Pass. Er zijn verschillende opties waarmee je binnen een bepaalde periode een bepaald aantal dagen door Europa mag reizen. Wij kozen de optie waarmee je binnen 1 maand 7 dagen kunt reizen. Kosten: 352 euro per persoon – een eersteklasticket, hogesnelheidstreinen en zitplaatsreserveringen kosten extra. Om de lange treinreis enigszins op te breken, besloten we op de heenweg een overnachting in de Zwitserse stad Bazel toe te voegen.

attenzione pickpocket!

Startpunt voor de reis is Amsterdam. Beladen met een overvloed aan drankjes, broodjes en snacks vertrekken we richting Bazel, met onderweg een korte overstap in Frankfurt. Mijn beste vriendin Floor, die me vergezelt op deze reis, is het direct met me eens: dit is een stuk comfortabeler dan vliegen. Als persoon die het huis niet durft te verlaten met een batterijpercentage van minder dan 70 procent, lucht het me op dat ik – indien nodig – gebruik kan maken van het stopcontact tussen onze stoelen. Ook is er geen gedoe met een maximale hoeveelheid vloeistoffen in je handbagage en heb ik mijn koffer dusdanig opgeborgen dat ik er tijdens de hele rit een oogje op kan houden. Dat is maar goed ook, want de conducteurs komen ons al kort na vertrek wijzen op zakkenrollers.

Na zo’n twee uur in de trein te hebben gezeten, wordt omgeroepen dat iedereen de trein uit moet in Keulen. Ik had al vernomen dat er op het Duitse spoor weinig te merken is van Deutsche Pünktlichkeit: naar verluidt rijdt slechts zo’n 65 procent van de langeafstandstreinen in Duitsland op tijd. We hebben lichte paniek, want hoe kunnen we dan onze overstap in Frankfurt nog halen? Omdat Manuela van Low Carbon Travels ook onze treinreizen heeft geboekt, hebben we een noodnummer voor assistentie tijdens precies dit soort situaties. Binnen tien minuten is er een plan: over een uurtje gaat er vanaf Keulen een andere trein naar Bazel, we hoeven op het station in Keulen alleen even bij de klantenservice onze zitplaatsreserveringen om te boeken. Die avond arriveren we een uurtje later dan gepland in Bazel.

De volgende dag hebben we een paar uur tot we verder reizen richting Italië. Tijdens een wandeling stuiten we op een vijver met kunstwerken van de Zwitserse kunstenaar Jean Tinguely, vooral bekend om zijn kinetische kunst: kunst die beweegt. Er blijkt in Bazel een Tinguely museum te zijn, en even later bevinden we ons in een Uber op weg naar het museum voor een bliksembezoek

duurzaam deluxe

Tijd om onze reis te vervolgen. Van Bazel rijden we met de trein via Lugano naar Milaan. We geven vooral als we door Zwitserland rijden onze ogen de kost: we passeren prachtige bergen en meren en nemen ons voor om een keer kleine Zwitserse dorpjes per trein te verkennen. Eenmaal aangekomen in Milaan scoren we wat avondeten bij de foodmarket die onder het station gevestigd is. Na zo’n lange dag treinen, kijken we uit naar de ‘deluxe cabine’ in de nachttrein die ons naar Bari zal brengen. Als we de ‘deluxe cabine’ betreden, blijkt die echter nogal aan de kleine kant te zijn. Ik herinner me dat Carrie en Samantha in een aflevering van Sex & the City ook eens met zo’n nachttrein gingen, en daarin hun eigen douchecelletje met toilet hadden. Daarop concludeer ik dat dat de deur aan de zijkant van onze cabine dus de deur van onze douchecel móet zijn, maar niets is minder waar. Na wat rommelen aan de deur, komt de dame die in de cabine naast ons verblijft, vragen wat wij aan het doen zijn: het blijkt een deur naar háár cabine. Die nacht worden we door de bewegingen van de hogesnelheidstrein meermaals wakker geschud en komen niet bepaald uitgeslapen aan in Bari.

In Bari halen we onze elektrische auto op en proberen we ons nieuwe moed in te zingen aan de hand van mijn meest gezellige Songfestivalplaylist. Onze eerste accommodatie is de biologische boerderij Borgo Valle Rita in het zuidwesten van Puglia, zo’n 100km van Bari. De familie Lunati renoveerde de ruïnes van de oude Masseria Girifalco ‘met respect voor authenticiteit en historische charme’. Als we door de poorten van Borgo Valle Rita rijden, langs de grote palmbomen aan weerszijden van de oprijlaan, komen we op slag bij van de lange reis. Het landgoed straalt rust uit en iedereen lijkt te glimlachen.

De receptionist geeft ons een korte rondleiding langs het zwembad, de tennisbaan en het restaurant, terwijl ze ons enthousiast vertelt over deze bijzondere plek. “De huidige eigenaren hebben de boerderij nu zo’n 40 jaar in handen, en sinds 2011 kunnen er gasten verblijven. Op onze boerderij wordt het hele jaar door verschillende groenten en fruit verbouwd. In de zomer worden er watermeloenen, olijven, abrikozen en druiven geoogst, van november tot maart sinaasappels en clementines, en in de winter bonen, gerst en snijbiet.” De boerderij doet ook aan bijenteelt voor de productie van honing, er worden diverse soorten jam gemaakt en kruiden als basilicum, munt en rozemarijn gekweekt. Het restaurant maakt zoveel mogelijk gebruik van eigen geteelde producten. Bovendien worden producten geëxporteerd naar het noorden van Italië, Duitsland, Zwitserland, en zelfs Nederland. Overbodige oogst wordt niet verspild maar verspreid via Too Good to Go. 

Met de druiven van Borgo Valle Rita is dit jaar voor het eerst wijn en prosecco gemaakt. Ook maakt men er al langer olijfolie, maar daar doet de receptionist een tikje blasé over, want “bijna elke boerderij in Italië maakt wel z’n eigen olijfolie”. Zuivel en vlees komen van een andere boerderij op een halfuurtje rijden.Bij Borgo Valle Rita wordt stroom opgewekt met zonne-energie en er is een oplaadplek voor onze elektrische auto. In de badkamer treffen we daarbij biologische shampoo en een waterbesparende douchekop aan. 

Tijdens de drie dagen in Borgo Valle Rita genieten we van het zwembad, het uitzicht over de vallei en smullen we meermaals van de heerlijke gerechten in het restaurant. Ook bezoeken we het nabijgelegen dorpje Matera, waar ik van een queer kunstenaar een authentieke Cuccù koop: een fluitje van keramiek in de vorm van een haan, dat in de oudheid gebruikt werd om boze geesten te verdrijven – je weet maar nooit wanneer dat van pas komt. Ook bezoeken we de Sassi di Matera: prehistorische grotwoningen die op de UNESCO Werelderfgoedlijst staan.

Tijdens de drie dagen in Borgo Valle Rita genieten we van het zwembad, het uitzicht over de vallei en smullen we meermaals van de heerlijke gerechten in het restaurant. Ook bezoeken we het nabijgelegen dorpje Matera, waar ik van een queer kunstenaar een authentieke Cuccù koop: een fluitje van keramiek in de vorm van een haan, dat in de oudheid gebruikt werd om boze geesten te verdrijven – je weet maar nooit wanneer dat van pas komt. Ook bezoeken we de Sassi di Matera: prehistorische grotwoningen die op de UNESCO Werelderfgoedlijst staan.

op bezoek bij oma

Met lichte weemoed – we hadden zo nog twee weken aan het zwembad van Borgo Valle Rita kunnen liggen – rijden we naar de volgende accommodatie. Onderweg komen we langs meerdere vers aangelegde fietspaden en rotondes: deze regio zit duidelijk in de infrastructurele lift. Het landgoed Tenuta DonnAnna ligt in de hak van de ‘laars’ van Italië en wordt omringd door vijfentwintig hectare land waar vroeger tabak, druiven, olijven en granen werden geteeld. Dit landgoed is sinds het begin van de twintigste eeuw in de familie en ze heten meer dan vijfentwintig jaar gasten welkom. Dat doen ze bovendien op een zeer gastvrije manier: als we de dame die ons ontvangt vragen naar een wasserette in de buurt, biedt ze direct aan om hoogstpersoonlijk onze kleding te wassen.

De muren van het hoofdgebouw zijn van dik tufsteen, dat in deze regio in de grond zit. Het houdt in de winter warmte binnen en houdt het huis koel in de zomer. Ook hier worden groente en fruit op biologische wijze verbouwd: in de zomer tomaten, aubergine, courgette en meloen, in de winter aardappelen, rapen, kool, graan en erwten. Vlees, zuivel en eieren komen van lokale producenten, op maximaal vijf kilometer van het landgoed. Een groot deel van de stroom wordt opgewekt door zonnepanelen, waarvan de capaciteit binnenkort wordt vergroot om zo volledig zelfvoorzienend te worden.

Sinds een jaar zijn er op het landgoed twee plekken om je elektrische auto op te laden. De vriend van de vrouw des huizes vertelt enthousiast: “Ik zit zelf in de zonnepanelen, en het is ons doel om in de hele regio meer oplaadpunten voor elektrische auto’s te plaatsen. Bij Tenuta DonnAnna willen we op termijn ook volledig van plastic materialen af, maar het valt nog niet mee om dat te implementeren.

Naast de vijf appartementen die aan gasten worden verhuurd, staan er sinds juni ook drie glampingtenten op het landgoed. Die worden, volgens de familie, goed ontvangen door de bezoekers. De tenten zijn inderdaad van alle gemakken voorzien, maar scoren in mijn optiek niet bijzonder hoog op het gebied van duurzaamheid. Het tentzeil houdt de winterkou, noch de zomerhitte buiten, met als gevolg dat de glampingtenten elk werden voorzien van airco.

Oma Donna Anna, die op het landgoed geboren is en waar het naar vernoemd werd, geeft tijdens het hoogseizoen kooklessen. Ze is erg trots op wat er met de plek is gebeurd. “Mijn hart ligt hier. Ik ben niet graag alleen, hou enorm van mensen om me heen en vind het fijn dat hier zoveel mensen op bezoek komen.” Als haar schoonzoon trots aanvult dat het landgoed volgend jaar biologisch gecertificeerd wordt – een proces van drie jaar waarbij de overheid voortdurend controles uitvoert – antwoordt ze: “Ik vond het altijd al belangrijk om op onze boerderij biologisch te werk te gaan, of we nu een certificaat krijgen of niet.” Als ik vertel dat ik voor een queer magazine werk, antwoordt oma Donna Anna enthousiast dat in 2020 een gay stel op het landgoed zou trouwen. “Jammer genoeg ging die bruiloft vanwege covid niet door. Maar het jaar erop hadden we wel een huwelijksaanzoek van twee vrouwen! Erg mooi om mee te maken.”Ook in Tenuta DonnAnna is het goed toeven langs het zwembad en in het nabijgelegen dorpje Gallipoli eet ik mijn eerste pizza frita, oftewel: gefrituurde pizza. Niet per se een hit, maar ‘het is weer eens wat anders’.

runaway groom 

Na twee nachtjes bij Tenuta DonnAnna rijden we met een volgeladen accu door naar Masseria Grieco, gelegen in de Itria vallei. Deze zestiende-eeuwse boerderij had vroeger een sociale functie: er was een waterput, een klein kerkje om te bidden en in een grote oven kon brood worden afgebakken. Enige jaren geleden werd de boerderij verbouwd en deze is nu zes jaar open als hotel. De buitenmuren zijn gebouwd met een zogenaamde “droge-muurtechniek”, waarbij geen cement wordt gebruikt. Ze zijn bekleed met kalksteen en maken een tijdloze indruk. Zowel de verblijven als het restaurant laten veel daglicht binnen en zijn ingericht met aardekleuren. Ook hier worden kruiden en groenten verbouwd, en zelf olijfolie, wijn en jams gemaakt. Het menu in het restaurant wisselt dagelijks, op basis van oogst en beschikbaarheid van verse ingrediënten. Zonnepanelen wekken een groot deel van de elektriciteit op, en er zijn twee laadpalen voor elektrische auto’s. General manager Patrizia Chieco vertelt dat ook Masseria Grieco duurzaamheid hoog in het vaandel draagt: “We gebruiken vrijwel geen plastic, in de minibar op je kamer zul je dan ook alleen blikjes vinden. Om onze struiken te desinfecteren worden geen chemicaliën gebruikt, maar 100 procent biologische bestrijdingsmiddelen, zodat het ecosysteem niet wordt beschadigd. Daarnaast worden alleen Ecolabproducten gebruikt voor het reinigen van de kamers.”

Als we – na een heerlijke lunch in het restaurant van Masseria Grieco – aan het immense zwembad liggen, vestigt zich even later een groepje Zwitserse toeristen aan de andere kant van het water. “Volgens mij zit er eentje van jouw doelgroep bij”, fluistert Floor. Als ik die middag op Grindr kijk, zie ik de Zwitser inderdaad op enkele meters afstand. Hij spreekt me aan en op mijn laatste avond nodigt hij me uit ‘om zijn suite te komen bekijken’. Onder het genot van een wijntje – uiteraard gemaakt met druiven van de Masseria – vraag ik hem hoe hij erop kwam om bij Masseria Grieco zijn vakantie door te brengen. Na een korte stilte vertelt hij dat hij vorig jaar de hele Masseria had afgehuurd om er met zijn verloofde te trouwen, maar vier weken voor de bruiloft ging z’n verloofde bij hem weg. Hij zette een deel van z’n aanbetaling om in een groepsvakantie voor hem en z’n vrienden. Ik weet even niet wat ik moet zeggen, maar dat blijkt niet erg, want al snel vinden zijn lippen de mijne.

killer pasta

De volgende dag rijden Floor en ik terug naar Bari om onze elektrische auto in te leveren én om een workshop Italiaanse patisserie te volgen. Loliv is een jonge duurzame startup, gerund door Claudio en Elise. Claudio vertelt dat ze zich met Loliv willen inzetten voor ‘verantwoord toerisme’. “We organiseren inspirerende workshops en rondleidingen door plaatselijke vakmensen. We geloven er sterk in dat toerisme op die manier kan bijdragen aan het behouden van de culturele identiteit van een gebied en tegelijkertijd de lokale economie kan steunen. Toeristen kunnen zo ook de plaatselijke tradities te ontdekken.” Workshops die door Loliv worden aangeboden, variëren van zelf mozzarella maken, tot Italiaans volksdansen (‘pizzica’), of een rondleiding door een olijfgaard. Tijdens een workshop van twee uur leren we hoe je heerlijke pasticciotto en vegan amandelkoekjes maakt. Low Carbon Travels biedt in alle pakketten in Puglia aan om workshops van Loliv te boeken.

Na een etentje in Bari, waar Floor authentieke Spaghetti all’Assassina – oftewel: killer pasta – probeert, is het tijd om weer de ‘luxe’ nachttrein terug naar Milaan te pakken. Zelfs een slaappil biedt geen soelaas en de volgende ochtend in Milaan moet ik mezelf met wallen tot op m’n knieën naar de volgende trein slepen. Uiteindelijk zijn we, inclusief wat overstaptijd en vertragingen, van half tien ’s avonds tot half twaalf ’s ochtends onderweg. Conclusie: reizen met de trein heeft veel pluspunten. Het is uiterst comfortabel, je ziet nog eens iets van je omgeving, het biedt meer vrijheid, je hebt gewoon bereik met je mobiele telefoon én je hoeft niet bij te betalen voor je koffer. Maar nachttreinen zijn niet aan mij besteed en het totaal aantal uren dat ik op een dag in een trein wil zitten, kan ik beter ook beperken. Toch heeft de treinreis me geïnspireerd: inmiddels ben ik al twee keer per trein op en neer naar Berlijn (zesenhalf uur) gereisd en staat een treinreis naar Londen (vier uur en een kwartier) op de planning. Ineens heb je het: je stapt op de trein!