Pastoor Notermans over zijn katholieke regenboogdienst

Een bijzonder tafereel in het Limburgse Roermond afgelopen mei: een katholieke dienst die geheel in het teken stond van lhbtqia+-acceptatie binnen de kerk. Een initiatief van onder meer pastoor Harry Notermans, zelf openlijk homoseksueel.

Achter elkaar komen zes parochianen van de rooms-katholieke kerk binnen, ieder een brandende kaars in regenboogkleur in de hand. Verder zijn er hier, in de ECI Cultuurfabriek in Roermond, geen pridevlaggen of andere symboliek zichtbaar die weggeven dat er een pridedienst plaatsvindt. Of het moet de regenboogbroche op de borst van spreker Raymond Hintjes zijn.

Hintjes is een van de leden van de leeskring Een Brug Bouwen, opgezet door Harry Notermans en Helene van Erve. Notermans is pastoor van parochiecluster Ubach over Worms, bij Landgraaf, en zet zich in voor de acceptatie van lhbtqia+’s in de katholieke kerk. Dat doet hij onder meer met deze leeskring, die bestaat uit gelovige queers en ally’s: het echtpaar Wim en Yvonne Clout bijvoorbeeld, dat een lesbische dochter heeft die, in tegenstelling tot henzelf, niet meer actief is in de kerk. Ook Van Erve is niet homoseksueel, maar pastoor Notermans is dat wel.

De dienst opent de eerste Roermond Pride Week. Uniek, zegt Notermans: het komt niet vaak voor dat katholieke vieringen en pride-evenementen hand in hand gaan. Maar de pastoor en de zijnen hebben een duidelijk doel voor ogen, dat uit de naam van de leeskring helder naar voren komt: Een Brug Bouwen. Een brug maakt immers toetreding van twee kanten mogelijk. Voor het project liet hij zich inspireren door het gelijknamige boek van jezuïet James Martin, met de ondertitel: Hoe de katholieke kerk en de LHBT-gemeenschap kunnen bouwen aan een relatie van respect, begrip en fijngevoeligheid. Pastoor Notermans vat samen: “Aan bisschoppen geeft Martin mee: erken dat er lhbtqia+- mensen bestaan binnen de kerk en ga met ze in gesprek. En tegen lhbtqia+’s zegt hij: respecteer dat de bisschoppen niet binnen één dag alles kunnen veranderen en ga de dialoog aan.”

Druk is het niet tijdens de dienst: naast de twaalf leeskringleden zijn er weinig aanwezigen. Dat zal ongetwijfeld ook te maken hebben met de hoosbuien die vlak ervoor losbarstten, maar Notermans voorspelt van tevoren al dat het niet vol zal zitten. “Een groot deel van de lhbtqia+’s binnen de kerk voelt zich zodanig afgewezen dat zij allang zijn vertrokken. Vaak komen zij niet meer terug.” Daar moet verandering in komen – en dus allereerst in de houding van de kerk ten opzichte van de lhbtqia+-community.

'gevaarlijk bezig'

Waarom die houding van de kerk moet veranderen wordt direct na de dienst bevestigd. Drie jongemannen vanuit verderop in Limburg zijn naar Roermond gekomen om pastoor Notermans te spreken. Zij hebben lucht gekregen van de prideviering en vinden dat hij, met zijn inclusie van lhbtqia+’s binnen het geloof, onwaarheden verkondigt en ‘gevaarlijk bezig’ is. ‘Een herder zou zijn schapen naar de kudde moeten leiden, niet naar de afgrond’. Pastoor Notermans is zichtbaar ontdaan door deze uitspraken.

Dat is niet vreemd. Het is lastig om als geestelijke open te zijn over je eigen homoseksualiteit als mensen uit dezelfde religieuze stroming dit zo keihard afkeuren. Om er dan ook nog eens je levensmissie van te maken om de acceptatie binnen het katholicisme te vergroten, moet je stevig in je schoenen staan. Notermans gaat nota bene voorzichtig te werk. De prideviering zou eerst de naam ‘gebedsdienst’ dragen, maar die is aangepast om niet ‘onnodig irritant’ naar andere gelovigen te zijn die dit nog een stap te ver vinden. Om diezelfde reden is de viering op neutraal terrein en niet in de kerk. Notermans en Van Erve benadrukken tijdens de dienst meermaals dat ze geloven in het zetten van kleine stappen. Ze moeten immers van ver komen: als ze te snel te veel willen, roept het wellicht meer weerstand op dan dat het goed doet, denken ze.

Toch kondigde Notermans afgelopen najaar op landelijke televisie aan op mannen te vallen. Hij was te zien in een aflevering van KRO-NCRV-programma Kruispunt rond het thema ‘Geloven onder de regenboog’. Eigenlijk had hij nooit verwacht hiermee naar buiten te zullen treden. “Een klein kringetje in mijn directe familie wist het. In 2005 heb ik het aan mijn moeder verteld, na een homofoob statement van paus Bene- dictus XVI. Ik dacht: ik ben er klaar mee, nu ga ik het zeggen ook.” Glim- lachend: “Heeft Benedictus dus toch iets goeds veroorzaakt. Mijn moeder zei, zoals veel moeders dat zeggen: ‘Ik heb het altijd van je geweten’.” 

Lees ook:

Terugkijktip: Geloven onder de regenboog

Notermans kreeg pakweg 250 reacties op de uitzending, waarvan welgeteld drie negatief: van een priester, een bejaarde diaken en een vrouwelijk kerklid. Bij koffietafels na begrafenissen wordt hij nog geregeld aangesproken: “Ik vind het sjiek dat u dat gedurfd heeft.” Notermans heeft naar eigen zeggen weinig tegenwerking gehad van kerkelijke collega’s. Sterker nog, hij voelt zich bekrachtigd door de huidige paus Franciscus, die eind 2023 de mogelijkheid om koppels van gelijk geslacht te zegenen opende en ‘verrassend liberale’ uitspraken over homoseksualiteit deed. “Dat de paus hier zo in staat, heeft voor mij enorm veel betekend. Zonder hem zou ik nooit openlijk hebben verkondigd gay te zijn.”

intrinsieke ongeordendheid 

De Kruispunt-uitzending wierp ook de vraag op: waarom zou je willen horen bij een instantie die jou niet volledig erkent? Notermans kan die haarscherp beantwoorden. “Ik zit ook bij een koor. Als de andere leden zouden zeggen: ‘Harry, jij bent homo, wij willen jou niet’, zou ik denken: bekijk het, ik zoek een ander koor. Maar bij de kerk kan ik dat niet zeggen, omdat die voor mij heilig is. Ik geloof in de sacramenten die ik als priester mag uitdelen.”

Het vertrouwen in het geloof heeft nooit gewankeld, zegt hij. Wel zijn er momenten van ‘ongemakkelijkheid’ geweest. “Dan dacht ik: als God mij tot het priesterschap heeft geroepen, waarom heeft hij dan niet voorkomen dat dit ‘foutje’ in mij zit? Zo zag ik het: als een foutje. De kerk noemt homoseksualiteit in de officiële leer namelijk ‘intrinsieke ongeordendheid’.” Tegen die benaming trekt Notermans ten strijde. De moeizaamheid ervan benoemt hij tijdens de dienst. “We brengen hier twee gezichten samen”, zegt hij voor het spreekgestoelte. “Het eerste is de teleurstelling dat we nog niet mogen zijn wie wij zijn binnen de kerk. Het tweede is de blijmoedigheid dat God ons een roeping heeft gegeven om te zijn wie we zijn.”

Als niet veel later zijn medeorganisator Helene van Erve het woord neemt, legt zij op bevlogen wijze uit waarom zij zich als heteroseksuele vrouw hiervoor inzet. “In mijn jeugd werd er over christelijke naastenliefde gesproken, maar over een buurjongen zeiden ze dat hij van de verkeerde kant was.” Voor haar waren die twee dingen onverenigbaar. Sinds 1994 zette zij zich bij Buddyzorg Limburg in voor mensen met hiv en aids. Velen van hen waren lhbtqia+ en verbaasd dat Van Erve zich, ondanks haar geloof, over hen ontfermde. “Je kunt katholiek zijn én zien dat diezelfde kerk mensen de deur wijst”, zegt ze erover.

Na Notermans’ televisieoptreden kreeg de leeskring enkele nieuwe leden. Nu is het doorpakken. Wat hem betreft, is deze avond de eerste van vele. Een regen- boogvlag zul je er ook bij een volgende editie niet gauw aantreffen. “Je hebt die vlag helemaal niet nodig, als mensen maar merken dat je wilt werken aan een verwelkomende kerk.”