PrEP vanaf 1 augustus, maar niet voor iedereen

Vanaf augustus is het eindelijk zo ver: dan wordt PrEP in Nederland op grotere schaal verkrijgbaar. De regeling wordt beschikbaar voor 6.500 deelnemers die zich met PrEP kunnen beschermen tegen hiv. Zij kunnen bij de GGD terecht, dankzij een regeling van de overheid. Maar is die regeling wel voor bedoeld voor iedereen? We spraken met een aantal experts. “We moeten de mensen die het hoogste risico lopen voor laten gaan.”

De World Health Organization meldde al in 2012 dat PrEP (het gebruik van hiv-remmers om nieuwe hiv-infecties te voorkomen) kan leiden tot een daling in nieuwe hiv-infecties. Inmiddels zitten we in het derde kwartaal van 2019 en wordt PrEP in Nederland ein-de-lijk voor meer mensen beschikbaar én betaalbaar.

Maar eigenlijk is PrEP er al een tijdje. Via de huisarts kon je eerst voor ongeveer 100 euro, toen 50 euro en inmiddels rond de 27,50 euro per maand dertig PrEP-pillen krijgen. Als je PrEP gebruikt, heb je ook elke drie maanden een check-up nodig. Daarbij word je onder meer getest op hiv en andere soa’s, en wordt je nierfunctie onderzocht. Die check-up wordt vergoed vanuit je zorgverzekering, maar gaat wel van je eigen risico af.

Beperkt plek
Vanaf 1 augustus wordt PrEP langzaam maar zeker ook beschikbaar gemaakt via de GGD. Noëmi Nijsten, arts Seksuele Gezondheid GGD Gelderland-Zuid vertelt: “Bijna alle 25 vestigingen van de GGD moeten dit jaar PrEP-zorg kunnen leveren. Binnen de regeling van de overheid zijn daarvoor 6.500 plekken. Via de GGD betaal je 7,50 euro per maand als je PrEP dagelijks gaat slikken. Verder is de regeling voor de gebruiker gratis, dus ook de eerste gesprekken en de driemaandelijkse controles.”

Er is dus maar beperkt plek, en niet iedereen komt in aanmerking. “Het aantal mannen dat we per GGD in behandeling kunnen nemen, verschilt per locatie”, vervolgt Nijsten. “Vaststaat dat we streng moeten selecteren. PrEP is vooral voor mannen die seks hebben met mannen, en transgenders. De mensen die het hoogste risico lopen gaan voor. Denk aan mensen die onlangs anale seks zonder condoom hadden of recent een anale soa hebben gehad. De GGD-medewerker bepaalt of je in aanmerking komt.” In andere landen waar een dergelijke regeling beschikbaar kwam, was de vraag steevast hoger dan het aanbod.

“We hopen dat mannen die geïnteresseerd zijn in PrEP zelf inschatten of ze het via de huisarts kunnen betalen”

Kwetsbare minderheden
Sebastiaan Verboeket is voorzitter van PrEPnu, een groep die lobbyt voor beschikbaarheid van PrEP en geïnteresseerden van informatie voorziet. Hij benadrukt hoe belangrijk het is dat de juiste groepen mensen gebruik gaan maken van deze regeling. “PrEPnu vindt dat de goedkope zorg via de GGD vooral gebruikt moet worden door mensen die PrEP via de huisarts niet kunnen betalen. Daarnaast is er een groep mensen die óf niet goed weet wat PrEP inhoudt, óf onterecht denkt dat PrEP niet voor hen bedoeld is. Die mensen zouden ook naar de GGD moeten.”

Kwetsbare minderheden dus. Nijsten: “We proberen GGD’en te stimuleren om voorrang te geven aan de súperkwetsbare mannen. Denk hierbij aan jongeren die vaak minder op de hoogte zijn van hiv, of migranten.” Migranten hebben in Nederland dikwijls meer vrijheden dan in hun land van herkomst. Hier ontdekken ze hun seksualiteit, maar weten niet altijd wat de opties zijn om zich goed te kunnen beschermen tegen hiv en soa. “Of mensen die geen zorgverzekering hebben of van een lage uitkering moeten rondkomen. We hopen dat mannen die geïnteresseerd zijn in PrEP zelf inschatten of ze het via de huisarts kunnen betalen. Op die manier hopen we dat de regeling van de overheid wordt gebruikt door de groepen die deze het hardst nodig hebben.”

Welwillende huisarts
Maar wat als je huisarts niet meewerkt? Nijsten: “Er zijn nog steeds wat huisartsen die blijven adviseren om ‘gewoon maar een condoom te gebruiken’. Ook zijn er huisartsen die zich nog niet bekwaam genoeg voelen, of vinden dat deze taak niet bij hen thuishoort. In die gevallen vinden we dat de GGD het beste samen met de cliënt op zoek zou moeten gaan naar alternatieven. Bijvoorbeeld door een andere huisarts in de regio te vinden, die wél PrEP-zorg aanbiedt. Het is belangrijk dat je een huisarts hebt die PrEP als onderdeel van zijn aanbod ziet, die up-to-date blijft en snapt dat PrEP-gebruikers elke drie maanden terug moeten komen voor controle.” Dat laatste wordt volgens Nijsten nu nog te weinig door huisartsen gecontroleerd. “Daar hebben ze het ook veel te druk voor. Huisartsen moeten dus goede afspraken kunnen maken met hun patiënten.”

Er zijn ook andere partijen die PrEP aanbieden, maar die kan niet iedereen betalen. Nijsten: “Die zijn ontzéttend duur, omdat je dan én je medicatie én je driemaandelijkse check-ups uit eigen zak moet betalen. Daarnaast is het natuurlijk belangrijk dat je huisarts en apotheker op de hoogte zijn wanneer je PrEP gaat gebruiken, bijvoorbeeld om interactie met andere medicijnen in de gaten te houden.”

“Uit resultaten van de AMPrEP-studie blijkt dat PrEP-gebruik niet tot een verhoging van het aantal soa’s leidt”

Niet alleen voor hoogopgeleide witte mannen
Elske Hoornenborg van de GGD Amsterdam is betrokken bij AMPrEP, een studie waarbij sinds 2015 onder bijna vierhonderd mannen wordt gekeken hoe zij PrEP gebruiken. “Dat zijn over het algemeen hoogopgeleide witte homomannen van rond de veertig. Ik denk dat dat in 2015, toen we met de studie begonnen, logisch was. De meeste wetenschappelijke studies trekken vooral die groep aan. Nu staan we voor de uitdaging om ook andere groepen aan te spreken.”

Haar collega Hanne Zimmermann interviewde de AMPrEP-deelnemers over de kwaliteit van hun seksleven. Zij kreeg verschillende ervaringen te horen: de meesten zijn positief, hebben minder angst voor hiv, kunnen tijdens seks beter ontspannen en halen daardoor meer plezier uit hun seksleven. Er zijn, in mindere mate, ook negatieve ervaringen. Zo geeft een aantal deelnemers aan veel meer met seks bezig te zijn sinds het gebruik van PrEP.

Het blijft belangrijk om de huidige en toekomstige gebruikers te blijven informeren en voorlichten, om onjuist gebruik van PrEP te voorkomen. PrEPnu-voorzitter Verboeket: “We horen nu af en toe dat op seksfeesten naast drugs ook PrEP wordt gedeald. Dus dat mensen zo nu en dan één PrEP-pil gaan slikken. Dat vinden we heel zorgelijk: dat zijn mensen die vaak niet recent getest zijn, niet goed volgens het schema slikken en dus niet beschermd zijn.”

“We horen heel positieve verhalen: mensen zijn heel blij met PrEP en voelen zich er erg prettig bij“

Minder condoomgebruik, geen hoger aantal soa’s
Gelukkig slikt de overgrote meerderheid PrEP wél op een verantwoorde, therapietrouwe manier. Uit resultaten van de AMPrEP-studie blijkt dat PrEP-gebruik niet tot een verhoging van het aantal soa’s leidt. Hoornenborg: “We zien dat het aantal soa’s onder de AMPrEP-deelnemers niet is toegenomen. Dat vinden we een heel positieve bevinding. Vooral omdat we zien dat het aantal sekspartners bij onze deelnemers gelijk  blijft, terwijl het condoomgebruik vaak afneemt.”

Inmiddels zijn er over de hele wereld minder dan tien gevallen bekend van mensen die correct PrEP gebruikten en toch hiv kregen. Als je nagaat dat er wereldwijd inmiddels ruim 400.000 mensen PrEP gebruiken, is dat een erg mooie score. “PrEP is heel veilig”, vertelt Hoornenborg. “We zien geen ernstige complicaties van PrEP, we horen heel positieve verhalen: mensen zijn er heel blij mee en voelen zich er erg prettig bij.”

Ondertussen blijft de markt in beweging. Een onderzoek toonde onlangs aan dat een ander type hiv-medicatie, met nog minder bijwerkingen, ook als PrEP gebruikt kan worden. Daarnaast wordt voorzichtig gekeken naar een andere manier van toedienen, waarbij het in de toekomst misschien mogelijk wordt om eens in de drie maanden een PrEP-injectie te halen, in plaats van dagelijks een pil te slikken.

Hoe regel je PrEP?

Via je huisarts
Een welwillende huisarts kan je aan PrEP helpen. De arts moet je dan eerst laten testen op hiv, soa’s en je nierfunctie laten onderzoeken. Daarna kun je een recept krijgen, waarmee je via de apotheek vanaf 27,50 euro dertig pillen kunt krijgen. Als je PrEP iedere dag slikt is dat genoeg voor een maand.

Daarna is het belangrijk dat je elke drie maanden terugkomt om je opnieuw op hiv, soa’s en hepatitis C te laten testen, en opnieuw je nierfunctie te laten onderzoeken. De tests worden vergoed, maar gaan wel van je eigen risico af.

Een alternatief is om een aantal van de tests via Testlab (testlab.nl) te doen. Bij Testlab word je alleen getest op gonorroe, chlamydia, syfilis en hiv. Deze tests zijn gratis. Let er dan wel op dat je nog wel de nierfunctie- en hepatitis C-testen via de huisarts moet regelen. Breng je huisarts ook op de hoogte van de Testlab-uitslagen.

Op mantotman.nl/prep/huisarts lees je hoe je PrEP het beste met je huisarts kunt bespreken.

Via de GGD
Informeer bij jouw lokale GGD of ze de PrEP-regeling aanbieden. Sommige locaties doen dit misschien al, andere locaties beginnen pas in augustus, en een aantal locaties zal langer nodig hebben voor ze kunnen starten. Er is beperkt plek, dus houd rekening met wachttijden. De GGD bepaalt of je voor de PrEP-regeling in aanmerking komt. Als je kunt starten, betaal je 7,50 euro voor dertig pillen. Goed voor één maand bij dagelijks gebruik. De bijbehorende onderzoeken en tests zijn gratis.

Andere aanbieders
PrEP is ook verkrijgbaar via private aanbieders. Houd hierbij rekening met de mogelijkheid dat je én zelf voor je PrEP-pillen betaalt, én ook zelf de bijbehorende onderzoeken en tests betaalt.

Wat is PrEP?

PrEP (voluit: Pre-Expositie Profylaxe) is bedoeld voor mensen die géén hiv hebben. Bij PrEP gebruik je hiv-remmers om een hiv-infectie te voorkomen. Mensen die PrEP correct gebruiken, lopen vrijwel geen risico op hiv. In landen waar PrEP al wat langer gebruikt wordt, is een daling in nieuwe hiv-infecties gemeld. Naar verwachting kan in augustus eindelijk een regeling starten, waarbij de overheid PrEP voor 6.500 deelnemers beschikbaar stelt via de GGD. Alleen mensen met een verhoogd risico, zoals mannen die seks hebben met mannen (‘MSM’), en transmannen, komen in aanmerking voor deze regeling.

Waar je op moet letten

• Voordat je PrEP gaat gebruiken, moet je eerst worden getest op hiv en hepatitis B en C. Ook moet het functioneren van je nierfunctie onderzocht worden.
  Je kunt PrEP gebruiken door dagelijks één pil te nemen, of rondom seks. Kies je voor die tweede optie, dan neem je minimaal twee uur voordat je seks hebt twee pillen, en de twee dagen erna elke dag één pil.
• PrEP beschermt niet tegen andere soa’s, daarom wordt PrEP aangeraden in combinatie met condoomgebruik.
• Iedereen die PrEP gebruikt, moet iedere drie maanden worden getest op hiv, soa’s, hepatitis C en eventuele bijwerkingen.
• Neem PrEP netjes in. Als je besluit om PrEP dagelijks te gebruiken, slik dan elke dag op ongeveer hetzelfde tijdstip een pil. Het is niet het einde van de wereld als je een enkele keer een pil vergeet, maar onthoud dat als je vaker dan eens per week een pil vergeet, je minder goed beschermd bent. Als je besluit om PrEP om de seks heen te slikken, slik dan minimaal twee uur vóór de seks twee pillen, en slik de daaropvolgende twee dagen elke dag één pil. Je hoeft PrEP niet bij een maaltijd te slikken, maar het is wel raadzaam om tegelijkertijd met je pil een kleine snack te eten.