Pride in oorlogstijd: dit was KharkivPride

Ondanks de oorlog vond er in het Oost-Oekraïense Charkiv vorig jaar toch een Pride-mars plaats, onder de grond, uit veiligheidsoverwegingen. “We vechten voor de onafhanelijkheid van ons land én voor gelijke rechten.”

Dit verhaal over KharkivPride verscheen eerder in Winq 117.

Oekraïense vlaggen, pride-vlaggen en mensen gekleed in vyshyvanka, Oekraïense klederdracht met kleurrijk borduurwerk. Je kunt niet om de deelnemers van KharkivPride heen, zondag 25 september 2022 in metrostation Kyivska in Charkiv*. Rondom de bankjes in het midden van het perron omhelzen ze elkaar. Sommigen hebben hun vrienden uit de community niet meer gezien sinds 24 februari, de dag van de Russische invasie. Dat er vandaag ondanks de aanhoudende oorlog toch een pride-mars plaatsvindt, is voor de organisatoren van groot belang. De mars is niet te vergelijken met eerdere prides die plaatsvonden in de Oekraïense stad: dit jaar zijn er niet duizenden, maar dertig deelnemers op de been, vergezeld door bijna evenveel politieagenten.

* Sommige nederlandse media hanteren de Russische spelling ‘charkov’, in Winq hanteren we de Oekraïense spelling Charkiv (in het Engels Kharkiv).

De 34-jarige psychotherapeut Liana heeft naast haar witte klederdracht-shirt met blauw borduurwerk een pride-mondkapje op en draagt de pride-vlag als een cape over haar schouders. Het mondkapje draagt ze op het perron niet alleen voor de show: “Op mijn werk draagt niet iedereen de lhbtq-gemeenschap een warm hart toe. Ik vrees voor mijn baan als ik herkend word. Mijn familie en vrienden weten wel dat ik queer ben. Ik vind het belangrijk om hier te zijn vandaag, want ik wil dat iedereen openlijk zijn gevoelens en liefde kan delen. En dat we in de toekomst ook gelijke rechten krijgen.”

Gelijke rechten in oorlogstijd
Dat queers in Oekraïne niet dezelfde rechten hebben als hun heteroseksuele landgenoten, is in tijden van oorlog nog meer zichtbaar. Anna Sharyhina, activist, medeorganisator van KharkivPride en medeoprichter van Sphere, een NGO die opkomt voor lhbtq- en vrouwenrechten in Oekraïne, wil daarom dat de pride-mars hoe dan ook doorgaat. “Het is erg belangrijk voor de community hier in Charkiv en in heel Oekraïne. We zijn in oorlog en moeten vechten, maar we zijn ook lhbtq en dit is ook belangrijk voor ons. We strijden voor volledige, gelijke rechten: het recht om te trouwen en niet slechts een geregistreerd partnerschap aan te gaan. Mijn vriendin en ik zijn al meer dan acht jaar samen. Als er nu iets gebeurt met mijn zoon, dan mag zij daar niet over beslissen. Ondanks dat hij mijn vriendin al zo lang kent en zijn vader helemaal niet.” Het gebrek aan rechten zorgt voor meer moeilijke momenten tijdens de oorlog. Queers mogen nu bijvoorbeeld geen officiële beslissingen nemen als een partner gewond raakt aan het front, slachtoffer wordt van een raketbeschieting, of komt te overlijden.

Liefhebben wie je wilt
Onder politiebegeleiding stapt de groep de eerste metro in. In de bomvolle coupé staan moeder Olga en dochter Olia naast elkaar. “Eigenlijk heet ik ook Olga”, zegt Olia. “Een grapje van mijn vader.” Moeder met pride-mondkapje en dochter met blauw haar en een pride-vlag zijn allebei ally. Olia: “Ik ben kunstenaar en heb veel vrienden uit de queer community. Ik wil dat zij hier in vrijheid kunnen leven, open kunnen zijn over hun gevoelens en kunnen trouwen.” Moeder Olga wil dezelfde vrijheid, voor alles en iedereen. “De mogelijkheid om lief te hebben wie je wilt. En die liefde ook te mogen ontvangen. Ik heb vrienden in de lhbtq-gemeenschap en ik wil dat zij gelukkig zijn.

Veilig in de metro
De metro is niet zomaar uitgekozen als locatie voor de pride- mars. Tijdens de hevigste beschietingen, eerder dit jaar, leefden er duizenden mensen wekenlang in de metrostations. “Het is de veiligste plek in de stad tijdens raketaanvallen, die nog steeds plaatsvinden”, vertelt Olia. “De metro is een symbool geworden voor Charkiv. En dat er zo veel politie is, is voor mij een teken dat ze ons serieus nemen. Dat we allemaal Oekraïners zijn.” De metro komt aan in het volgende station en de groep stapt uit. In stilte lopen ze door het ondergrondse gangenstelsel, op weg naar een ander perron om over te stappen op de volgende metro. Ondanks de stilte trekt de groep veel bekijks.

De verwachte tegenstand vanuit rechts-extremistische en orthodoxe hoek blijft uit, mede door het lang geheimhouden van de afgesproken tijd en locatie van de mars. De paar mannen met donkere jassen en ‘gewone’ covid-mondkapjes die zich in dezelfde coupé hebben weten te mengen, worden een station later door de politie naar buiten geëscorteerd. Ook al is het misschien wel de rustigste KharkivPride ooit, het geeft de groep toch heel even een vleugje van het normale leven, tijdens hun samenzijn op de in totaal drie metrolijnen, tien bezochte stations en twee overstappen.

Gevlucht of aan het front
De 33-jarige Anton houdt zich vast aan de handgreep boven zijn hoofd. Hij en zijn 25-jarige partner Yuliia zijn polyamoreus. Hij draagt de bi-vlag op zijn rug en zij de Oekraïense. “We vechten voor de onafhankelijkheid van ons land, en ook voor onze rechten. Er vechten vrienden van ons uit de community mee aan het front. We willen hen meer zichtbaar maken en laten zien dat zij er zijn.” Het stel loopt elk jaar mee tijdens KharkivPride, vertelt Yuliia, terwijl ze uit de metro stapt. “Het is zo klein dit jaar, de meeste mensen zijn naar het buitenland gevlucht, wonen nu in het veiligere westen van Oekraïne of vechten aan het front.”

Het schreeuwen van leuzen is dit jaar niet toegestaan door de politie en de gemeente. Toch scanderen de demonstranten tijdens het maken van de groepsfoto op de roltrap er eentje door het metrostation. Het is de leus waarvoor momenteel niemand in Oekraïne wordt opgepakt: Slava Ukraini, Glorie aan Oekraïne. Voor op de foto staat de 20-jarige Kit Valery. Deze openlijke gay vlogger (je vindt hem op YouTube onder de naam oftewel Stoute Kat) en mensenrechtenactivist wil zoveel mogelijk laten zien dat hij er is, dat hij bestaat. “Out zijn geeft mij gelukkig geen problemen, maar ik heb vrienden voor wie dat wel het geval is”, vertelt de jonge vlogger net voordat iedereen in de groep z’n eigen weg gaat. Hij draait nog even zijn tas goed voor de foto: Russia is a terrorist state, heeft hij met viltstift op de zijkant geschreven. Een eventuele bezetting door Rusland zou meer problemen betekenen voor Kit en de andere demonstranten. Dat land perkt de vrijheden van de queer community steeds verder in.

Zichtbaar zijn
Aangekomen op metrostation Maidan Konstytutsii doen de deelnemers de pride-mondkapjes af en stoppen ze de vlaggen weer in hun tas. Nu de mars is afgelopen en iedereen weer bovengronds gaat, zonder politiebegeleiding, kan het gevaarlijk zijn om zo over straat te lopen. Medeorganisator Anna Sharyhina heeft haar pride-ketting nog om haar nek. In het zonnetje op het Grondwetplein in het centrum van Charkiv kijkt ze terug op een geslaagde mars. “We waren erg bang en maakten ons zorgen om de veiligheid van onze deelnemers. Maar het is gelukt. Er was naar mijn mening te veel politie, daar hebben we zelf niet om gevraagd. Ze maken zich altijd zo druk, bij al onze publieke evenementen. Het was een kans voor ons om weer zichtbaar te zijn in de stad. En die hebben we gegrepen.

Charkiv was op 24 februari de eerste stad die onder vuur kwam te liggen na de Russische invasie. De Russen naderden tot op een paar kilometer. Vanaf het front werd de stad weken ­ lang dagelijks beschoten. Een groot deel van de inwoners trok weg. Het noordoostelijke deel van de stad werd grotendeels verwoest. Zeven maan ­ den na de invasie wordt de stad nog regelmatig vanaf grote afstand met raketten bestookt.

Hoofdbeeld: Anna Sharyhina gaat voorop het metrostation uit.

Instagram: @kharkivpride / Switch Bar ondersteunen
kan via switch.baby/en