Queer films 'Tár' en 'The Inspection' zijn wars van clichés

In The Inspection volgen we een rekruut die zijn coming-out beleeft tijdens zijn mariniersopleiding, in Tár een lesbische topdirigent die haar seksuele oriëntatie als iets onbelangrijks beschouwt. “Twee films met een mooi contrast: het ‘anders-zijn’ als schreeuw naar buiten of juist compleet naar binnen gekeerd.”

In 2014 deed het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS) onderzoek naar de acceptatie van lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgender personen binnen het leger. In de ranglijst eindigde Nederland op een gedeelde tweede plek met het Verenigd Koninkrijk, net achter Nieuw-Zeeland. De Verenigde Staten moesten het destijds doen met plaats 33. Nog maar een paar jaar eerder was daar onder president Obama het ‘Don’t ask, don’t tell’-beleid afgeschaft, wat inhield dat je als niet-heteroseksueel persoon wel het leger in mocht, zolang je maar zweeg over je seksuele oriëntatie.

“De waardigheid die regisseur Bratton laat zien is na zoveel vernedering moeilijk voorstelbaar”

De Amerikaanse film The Inspection van de debuterende filmmaker Elegance Bratton speelt zich af in 2005: de tijd van de Irak-oorlog én de tijd waarin onder Bush ‘Don’t ask, don’t tell’ nog recht overeind stond. Ellis French (indrukwekkend gespeeld door Jeremy Pope) is een Afro-Amerikaanse jongeman die met zichzelf en zijn moeder overhoopligt en volkomen vastzit in het leven. Het leger lijkt dé manier om zich te bewijzen, naar zichzelf en zijn omgeving. Maar de homofobie komt vanaf dag één als een vloedgolf op hem af. Nog voordat hij er zelf mee naar buiten komt, wordt hij door zijn mederekruten getreiterd vanwege zijn homoseksualiteit – ook de leidinggevenden doen er fanatiek aan mee.

Toch is dit niet de kern van het verhaal. Regisseur Bratton, die het scenario voor een groot deel baseerde op zijn eigen leven, voegt er een nog veel interessantere laag aan toe: de gecompliceerde verhouding tussen Ellis en zijn moeder, die hem niet kan accepteren zoals hij is en wil zijn. In het leger lukt het hem op den duur wel zijn plek te verwerven, zelfs met respect van de voormalige treiteraars. Liefdevol droeg Bratton de film op aan zijn eigen moeder. De waardigheid die hij zowel in de film als in het echte leven laat zien, is na zoveel vernedering moeilijk voorstelbaar. Maar er is trots, en een opgeheven hoofd.

Tár

Deze trots heeft ook Cate Blanchett als topdirigent Lydia Tár in Todd Fields veelgeprezen film Tár. Blanchett speelt een vrouw die als dirigent van het Berlijns symfonieorkest en winnaar van alle grote prijzen op de piek van haar carrière zit en zich ver boven iedereen verheven voelt. Ze is openlijk lesbisch en getrouwd met Sharon (gespeeld door Nina Hoss), de concertmeester van het orkest.

Waar rekruut Ellis met alle tegenkracht probeert zichzelf te zijn, hoeft Lydia daar geen enkele moeite voor te doen. Sterker: onder haar leiding heerst er een ware angstcultuur. Haar assistente heeft ze volledig in de tang en als een ware dictator denkt ze ook iedereen in en om het orkest naar haar hand te kunnen zetten. Daarbij vindt ze niet dat vrouwen of queer personen extra hard moeten vechten. Alle aandacht hiervoor is volgens haar maar onzin, net als de focus op gender en seksuele identiteit. Als een jonge donkere student die zichzelf als ‘BIPOC pangender’ omschrijft weigert Bach te spelen vanwege diens vermeende vrouwenhaat, loopt de irritatie bij Lydia hierover snel op. “Dirigeren heeft niets met democratie te maken”, roept ze ook als het orkest om inspraak vraagt. Via een aantal ingenieuze plottwists dendert Lydia richting de afgrond, met als enige conclusie dat haar houding alleen maar verliezers op heeft geleverd. Een misrekening voor Lydia, voor wie elke relatie iets op moet leveren. Dit in tegenstelling tot Ellis, die puur vanuit zijn emotie en gevoel voor eigenwaarde handelt.

“Beide films houden je een spiegel voor”

Beide films zijn indrukwekkende karakterstudies van personen die een volstrekt andere kant opgaan. Waar Ellis de kracht vindt om openlijk gay te zijn binnen een omgeving waar homoseksualiteit niet wordt getolereerd, verloochent Lydia zichzelf binnen een omgeving waar vrouw en gay zijn veel minder een probleem vormen. Daarbij gaan de clichés van het macholeger en het zachte moederhart aan de ene kant en van alleen maar tolerante mensen in de cultuurhoek aan de andere kant allemaal de prullenbak in.

Omslagbeeld: Paradiso Films (The Inspection), Focus Features (Tár)