Queer vluchtelingenhulp: “Met kleine daden maken we een groot verschil”

Met hun maatjesproject helpt Stichting Prisma Groep queer vluchtelingen op weg in Nederland. Een van hen is de 30-jarige Alara, een transgender activist die vluchtte uit Istanbul. ­“Toen het levenloze lichaam van een van mijn vriendinnen werd gevonden in een koffer wist ik: ik moet hier weg, anders ben ik misschien de volgende.”

Vijf jaar geleden bezocht de Turks-Nederlandse Melda* voor het eerst een ontmoetingsavond van Stichting Prisma Groep, een organisatie die zich sinds 2017 met verschillende projecten inzet voor biculturele queer personen. “Ik was doodsbang herkend te worden. Op dat punt had ik een relatie met een meisje, maar mijn familie en mijn Turkse vrienden wisten van niets. Achteraf gezien was mijn angst natuurlijk ongegrond: al was ik een bekende tegengekomen, dan was die hoogstwaarschijnlijk zelf ook queer geweest. Ik weet niet precies wat ik die avond zocht, maar wat ik vond was een veilige plek waar twee delen van mijn identiteit, mijn Turkse roots en mijn liefde voor vrouwen, tegelijk mochten bestaan. Er ging een wereld voor me open.”

Zelfredzaamheid

Inmiddels is Melda bestuurslid bij Stichting Prisma Groep, waar ze in het kader van het landelijke Buddy Project de 30-jarige Alara begeleidt, een Turkse transgender activist die al bijna twee jaar in een azc leeft, hopend op een verblijfsvergunning. Ik spreek Melda op een terras in Amsterdam op een warme nazomerse dag. Ze wordt vergezeld door Isjed Hussain, die de stichting in 2017 oprichtte. Isjed: “Ons Buddy Project werd vier jaar geleden bedacht door een Afghaanse, lesbische vriendin van mij. Zij constateerde dat veel queer vluchtelingen meer hulp en sturing nodig hadden. Ze zijn een minderheid binnen een minderheid, gevlucht omdat hun seksuele oriëntatie en/of genderidentiteit in het land van herkomst niet wordt geaccepteerd, vaak met levensbedreigende gevolgen.”

“Onze meest ingewikkelde taak: mensen leren hoe Nederland werkt"

Isjed en Melda vertellen hoe queer vluchtelingen vaak kampen met psychische stoornissen, depressies en verslavingen die mogelijk kunnen leiden tot een verhoogd risico op zelfdodingsgedachten. Melda: “Dat gezegd hebbende: veel van hen zoeken ook hulp bij basale zaken zoals het afsluiten van een treinabonnement. Het is echt maatwerk.” Isjed: “De Nederlandse bureaucratie is voor buitenstaanders ondoorgrondelijk. Onze meest ingewikkelde taak is mensen leren hoe Nederland werkt. Ons hoofddoel is queer vluchtelingen zelfredzamer maken in onze maatschappij.”

Grenzen afbakenen

Stichting Prisma Groep helpt queer vluchtelingen voor zover ze kunnen en verwijst hen anders door naar gespecialiseerde hulpverleners of advocaten. Isjed: “We zijn van mening dat iedere vluchteling een keer een psycholoog zou moeten bezoeken, maar daarbij lopen we tegen de bureaucratie aan. Zonder status kunnen mensen geen zorgverzekering afsluiten, waardoor een psycholoog minder makkelijk te regelen is. Ik vind dat erg. We hebben te maken met zeer getraumatiseerde mensen, die soms jarenlang vastzitten in een azc.”

Ieder jaar koppelt de stichting tussen de 75 en 100 vluchtelingen aan een buddy. Van buddy's wordt verwacht dat zij vier tot zes uur per maand beschikbaar zijn, deels fysiek, deels digitaal. Daarbij worden ze uitgebreid ondersteund. Isjed: "Nazorg voor de buddy's zelf is bijvoorbeeld belangrijk. Het zijn toch heftige verhalen waar ze mee in aanraking komen." Melda: “Het blijft vrijwilligerswerk, dus ik probeer als buddy zo goed mogelijk mijn eigen grenzen af te bakenen, wat bij dit werk soms knap lastig is.”

“We koppelen vluchtelingen aan buddy's die dezelfde taal spreken, zowel letterlijk als figuurlijk”

Het Buddy Project van Stichting Prisma Groep onderscheidt zich van andere roze maatjesprojecten door queer vluchtelingen te koppelen aan een buddy met een soortgelijke culturele achtergrond, iemand die dezelfde taal spreekt, zowel letterlijk als figuurlijk. Isjed: “Op die manier kunnen we op een sensitieve manier tegemoetkomen aan hun behoeftes. Iedere vluchteling is bij ons welkom, maar een groot deel van onze doelgroep bestaat uit mensen met een islamitische achtergrond.”

Schijt aan alles

“Nou, daar ben ik hoor.” Na een halfuur voegt Alara Kucukkurt zich bij ons op het terras, de Turkse activiste die sinds een jaar begeleid wordt door Melda. Ze heeft iets weg van een filmster met haar elegante postuur, felgekleurde bontjas en haar gezicht vol in de makeup. Isjed vertelt me dat ze ooit de Miss Transgender-verkiezing won in Turkije. Het bleek voor Alara een hele opgave toestemming te krijgen van haar azc om vandaag aanwezig te zijn bij dit interview. “Ik ben nogal assertief, daar houden ze bij het COA niet zo van.”

Alara vertelde haar ouders al in haar tienertijd zich als transgender te identificeren. Die ondersteunden haar en zijn dat altijd blijven doen. Toch ging ze al op jonge leeftijd uit huis en zocht ze contact met de transgendergemeenschap van Istanbul, die ze beschrijft als haar nieuwe familie. “Ik zag hen vaker dan mijn biologische familie. De gemeenschap is in Istanbul ontzettend hecht en heeft schijt aan alles. Je identiteit verbergen is als trans persoon vaak niet mogelijk. Dat maakt ons kwetsbaar, maar we dragen onze queerness met trots."

Op de vlucht voor moord

Sinds 2007 was Alara actief bij verschillende organisaties die zich inzetten voor de Turkse lhbtq-gemeenschap, waaronder Istanbul Pride. "Tot 2013 kon ik als trans vrouw in Istanbul normaal over straat, maar na de Gezipark-demonstraties, waarbij werd geprotesteerd tegen het autoritaire beleid van premier Erdoğan, veranderde het klimaat voor de lhbtq-gemeenschap. Sinds 2015 zijn alle pogingen tot een Pride met grof geweld neergeslagen door de politie. Transgender vrouwen als ik worden met grote regelmaat misbruikt of vermoord."

Alara vertelt hoe de lhbtq-gemeenschap in haar thuisland steeds verder in de onzichtbaarheid is gedwongen. "Aan het begin van deze eeuw stelde Erdoğan nog dat queer personen bestaansrecht hebben, nu ontkent hij dat we überhaupt bestaan. Zo zie je wat er gebeurt wanneer een populist als hij aan de macht komt. Ik houd hoop dat er ooit een eind komt aan zijn dictatuur."

“Toen het levenloze lichaam van mijn vriendin werd gevonden, wist ik: ik moet hier weg”

Lang verzette Alara zich tegen de ontwikkelingen in haar land, maar toen in 2019 een van haar goede vriendinnen, tevens een trans vrouw, werd vermoord, besloot ze te vluchten. “Ik ben op jonge leeftijd verkracht en zelfs daar heb ik uiteindelijk mee leren leven, maar na die moord trok ik het niet meer. Ik heb haar de ochtend dat ze verdween nog gezien. Ze vertelde me dat ze plannen had om een eigen winkel te openen. Ze deed sekswerk – veel Turkse trans vrouwen zien zich daartoe gedwongen – maar wilde daarmee stoppen. Een dag later werd haar levenloze lichaam gevonden, in een koffer. Het raakte me zo diep. Ik wist: ik moet hier weg, anders ben ik misschien de volgende.”

Eenmaal in Nederland kwam Alara in contact met Isjed, via een contactpersoon bij GroenLinks, die ze leerde kennen tijdens haar werk voor Istanbul Pride. “Bij Prisma heb ik een deel van het familiegevoel teruggevonden dat ik ervoer in de community in mijn thuisland. Ik heb nog steeds veel aan hun hulp en sta inmiddels ook andere vluchtelingen bij waar ik kan. Zo heb ik een whatsappgroep opgericht voor trans personen die momenteel in azc’s verblijven. Je mag als deel van deze gemeenschap kennis en liefde ontvangen, maar ik vind dat je die ook moet doorgeven. Het feit dat ik gevlucht ben uit Turkije betekent niet dat ik de strijd opgeef. Ik zet ’m door vanuit hier.”

Melda licht op als ze Alara haar verhaal hoort vertellen. “Weet je wat ik zo mooi vind aan dit werk? Ik kan echt een verschil maken. Niet op groots maatschappelijk niveau, maar in het leven van een individu. Met kleine, simpele dingen kan ik de ander een gevoel van vrijheid en veiligheid bieden. Zoiets kan een leven een heel andere wending geven.” Isjed herkent zich in haar woorden. “Ik heb hier heel bewust mijn baan van gemaakt, maar het is ook nog steeds mijn passie. Ik doe dit werk omdat ik ervoor geboren ben, het is een roeping.”

* De naam Melda is vanwege privacyredenen gefingeerd.

Zelf buddy worden?

Ben jij bicultureel en lhbtiq+ en heb je interesse om een buddy te worden voor een queer vluchteling? Ga dan naar www.stichtingprismagroep.com/buddy-project.