Roze boeren op het witte doek: van Brokeback Mountain tot de Nederlandse film Boven Is Het Stil

Boeren staan al enkele tijd volop in de belangstelling. We zien allerlei boeren in de media. Dat zijn over het algemeen witte stoere heteromannen. Maar waar zijn de gay boeren? Mediadeskundige Ad van Dam bekeek een aantal speelfilms waarin gay boeren de hoofdrol vervullen. Welk beeld komt daaruit naar voren? Hoe leven ze en waar maken ze zich druk om? En hoe hou je staande als gay boer in een hetero-omgeving?

oud en eenzaam

Bij het bekijken van een aantal films valt op dat meerdere scenarioschrijvers kiezen voor een oudere, eenzame boer in de hoofdrol, die nog thuis woont bij zijn ouders op de boerderij. Zo speelt de Nederlandse film Boven is het stil, zich geheel op het platteland van Zeeuws- Vlaanderen af, met Jeroen Willems als een oudere vrijgezelle boer in de hoofdrol. Deze Helmer woont nog thuis en zorgt niet alleen voor zijn oude nukkige vader, maar ook voor de dieren: wat koeien, schapen en een paar ezels. We zien Helmer als hardwerkende boer in een blauwe overall in de koeienstal en ook op het land bij de ezels. Een film met verstilde, weidse landerijen, vol eenzaamheid en de benauwdheid van een gesloten plattelandsgemeenschap, waar de kerk nog een belangrijk rol speelt. Een film waarin het verlangen voelbaar wordt. Het verlangen van een oudere boer, die niet gelukkig is met wat hij heeft en wie hij is. 

Helmer staat in z’n blootje voor de spiegel en kijkt naar zichzelf. Hij gaat op zoek naar zichzelf en een ander. Zo broeit er meer dan vriendschap tussen Helmer en de melkrijder Johan. Maar de stilte wordt pas echt doorbroken wanneer een jonge knecht op de boerderij komt werken. De boerderij is de arena waarin de boerderijdieren figureren en de gay boer probeert te overleven. Naast hard werken, de dagelijkse routine en wekelijkse bezoekjes aan de kerk en van de melkrijder gebeurt er weinig. Helmer loopt tegen zichzelf en de sociale druk van deze christelijke gemeenschap aan, waarin geen plaats is voor homoseksualiteit. Binnen een boerenachtergrond is dat wellicht nog moeilijker te doorbreken. In het laatste shot ligt Helmer alleen in het gras, wellicht blijkt Johan toch in de buurt te zijn.

De invloed van religie speelt vaker een rol in gay films, zeker wanneer de film zich afspeelt op het platteland. Dit thema zien we ook in de Spaanse film Ander, die gesitueerd is op een boerderij in een afgelegen deel van Spaans Baskenland, waar de veertigjarige Ander woont met zijn moeder en zijn zus. Net als Helmer is Ander nog vrijgezel en zorgt voor de dieren (een tiental koeien en twee varkens) op de boerderij, daarnaast werkt hij bij een fietsfabriek. We zien Ander koeien melken, hooi verversen en harken in de moestuin. Net als Helmer bekijkt Ander zichzelf naakt voor de spiegel. 

Wanneer Ander valt en zijn been breekt, is hij genoodzaakt een knecht in te huren. Dat wordt de jonge Peruaan José. Deze stille José verandert op subtiele wijze het leven in huis. Ander durft toe te geven aan gevoelens voor José. Ook deze film ademt stilte en benauwdheid van een door de kerk gedomineerd gemeenschap, waarin homoseksualiteit als een zonde wordt gezien. Maar deze boer laat zich echter niet meer door wie dan ook beperken en we zien in de laatste scène dat het anders kan: Ander en José liggen samen in bed.

jong en zoekend

Naast eenzame, oudere boeren zijn er ook films waarin jonge boeren de hoofdrol spelen. In de Duits/Hongaarse film Land of Storms, erft Szabi een vervallen boerderij van zijn opa op het platteland van Hongarije. Bij het opknappen van die boerderij krijgt hij hulp van klusser Aron. De twee jongens voelen zich langzaam tot elkaar aangetrokken. 

De twee jonge mannen werken veelal met ontbloot bovenlijf aan het vernieuwen van het dak, knappen samen een oude brommer op, timmeren samen, zagen samen, zwemmen en drinken samen. Maar ook hier speelt de kerk weer een negatieve rol, waar geen plaats is voor homoseksualiteit. In deze film zien we dat bijenhouder in wording Szabi, ondanks die sociale druk, toch een relatie krijgt met Aron.

Een andere film waarin twee jonge boeren de hoofdrol vervullen is de Duitse film Stadt Land Fluss. Marco en Jacob ontmoeten elkaar tijdens hun stage op een groot boerenbedrijf. Ondanks dat deze film zich op het platteland afspeelt, spelen kerk en religie hier geen rol. 

We zien in de film een echt boerenbedrijf met koeien, machines en allerlei daarbij behorende activiteiten, zoals het besproeien van het land, het bij elkaar drijven van de koeien en het oormerken van een kalf. Deze coming-of-age film laat de transitie zien van twee jongens, die aan het begin staan van hun werkzame leven en hun seksualiteit ontdekken. Ze kiezen ervoor boer te worden en om dat samen te doen.

Een relatief recente film komt uit Engeland: God’s Own Country. Johnny maakt lange dagen op de boerderij bij zijn ouders in het Noorden van het Verenigd Koningrijk. Hij drinkt zijn ongeluk weg en heeft anonieme seks in een koeienstal met een andere jongen. Zijn vader is hulpbehoevend en Johnny is de gedoodverfde opvolger om de schapen te verzorgen. Maar hij kan dat niet alleen. Gelukkig biedt ook in deze film een boerenhulp uit het buitenland uitkomst, in dit geval uit Roemenië. 

Johnny en Gheorghe verstevigen samen stenen muurtjes en helpen bij het lammeren van de schapen. Zoals in meer gay films is ook hier drank de oorzaak van eerst samen stoeien en daarna vrijen met elkaar. Johnny en Gheorghe zien we daarna samen op de tractor, samen op een brommer en samen in bad. Hoewel in deze film de kerk geen rol speelt, zien we hier de mannen als goede herders de schapen verzorgen. God’s Own Country blijkt het paradijs waarin beide boeren elkaar vinden.

stoere boeren

Wellicht is de belangrijkste film waarin homoseksuele boeren een hoofdrol spelen, de film Brokeback Mountain. Twee koeienjongens worden verliefd op elkaar tijdens hun jaarlijkse uitje: het drijven van grote kudden koeien van de ene plek naar de andere. De film is gesitueerd op het platteland van Amerika en speelt zich af in 1963, een tijd waarin homoseksualiteit niet getolereerd wordt. 

De hoofdpersonages Ennis en Jack vinden elkaar in de romantiek van een kampvuur, een klein tentje in de wildernis en tijdens het opwarmen aan elkaars warme lijf. De film kreeg veel waardering en ontving meerdere Oscars en BAFTA’s, maar viel niet bij iedereen in goede aarde. In een film van 134 minuten werden slechts een paar minuten besteed aan twee vrijende mannen. Hiermee werd voorgoed het beeld van de stoere hetero boer, de koeienjongen, de cowboy, omvergegooid. Cowboys bleken ook gay te kunnen zijn.

conclusie

Je zou kunnen concluderen dat gay boeren in gay films veel overeenkomsten vertonen met boeren in het echte leven. Ze werken hard, staan vroeg op, houden van hun dieren en verzorgen ze goed. Ze lopen op laarzen, in blauwe overalls en zwoegen op tractoren, zijn aan het hooien, voederen en maken zich zorgen over de toekomst van hun bedrijf. Ook willen ze gelukkig zijn en zichzelf. Ze willen niet alleen zijn en gaan daarom op zoek naar een partner. Niet naar een boerin, maar naar een boer. Daar zit het essentiële, maar enige verschil.

In Het Ketelhuis te Amsterdam vindt tot en met zondag 24 maart de 27ste editie van de Roze Filmdagen plaats. Info: www.rozefilmdagen.nl.