“Seks is enorm overrated”

Seks moeten we vooral serieus nemen wanneer het misgaat, menen therapeuten Ellen Laan en Jeremy Heshof. Iets waar mannen die seks hebben met mannen helaas gemiddeld meer ervaring mee hebben. “Seks kan een enorme bron van lijden zijn.”

Hoogleraar seksuologie Ellen Laan werd wereldwijd bekend met haar onderzoek naar de seksualiteitsbeleving van vrouwen. Onderzoek waar ze zelf ook baat bij heeft gehad. “Een tijd lang analyseerde ik door mijn werk al mijn seksuele reacties en voor mijn promotieonderzoek keek ik heel veel naar porno. Daar ben ik geloof ik een zeer relaxte minnares door geworden.”

Op het seksleven van therapeut Jeremy Heshof, oprichter van Praktijk voor Mannen, heeft zijn professionele leven ook een positieve invloed. “Gaandeweg ben ik gaan realiseren dat ik best bevoorrecht ben, met mijn opvoeding, mijn ouders, mijn partner. Ik zie in mijn praktijk dat seks voor sommige mannen heel heftig of lastig is.”

Laan richt zich in haar werk met name op de seksbeleving van vrouwen en Heshof op die van mannen, maar beiden komen in meer of mindere mate in aanraking met MSM, mannen die seks hebben met mannen. Die vertonen in hun seksbeleving vaak een aantal opvallende overeenkomsten met vrouwen: zo komen beide groepen minder vaak klaar en vaker in aanraking met seksueel grensoverschrijdend gedrag dan heteromannen. In een openhartig gesprek verkennen we met Laan en Heshof de misverstanden en taboes die daartoe leiden.

“Soms lijkt mannelijkheid voor homo’s nog belangrijker dan voor heteromannen”

Hoe tevreden zijn Nederlanders met hun seksleven?
Laan: “Best tevreden, al heerst er wel een enorme prestatiedruk, die steeds meer lijkt toe te nemen. Zelf heb ik er niet zo’n last meer van. Een paar jaar terug ben ik gediagnosticeerd met borstkanker. Sindsdien slik ik allerlei pillen, waarvan ik zo langzamerhand de effecten begin te ondervinden. Het wordt wat moeilijker om opgewonden te raken. Toch heb ik nog steeds een goed seksleven; ik ben blij met elke keer dat ik zin heb.”
Heshof: “Die prestatiedruk herken ik enorm. Heel plat gezegd: je pik heeft geen aan-uitknop, hoewel veel mannen die mij bezoeken dat lijken te denken.”

Rutgers-onderzoek uit 2017 toonde aan dat 92 procent van de mannen geniet van seks, ten opzichte van 75 procent van de vrouwen. Die cijfers werden niet uitgesplitst naar seksuele oriëntatie. Hoeveel plezier vermoeden jullie dat mannen die seks hebben met mannen beleven aan seks?
Laan: “Recente Nederlandse cijfers daarover bestaan helaas niet. Wel vond er in 2017 een grote Amerikaanse studie plaats naar orgasticiteit – de mate waarin mensen klaarkomen – uitgesplitst naar gender en seksuele oriëntatie. Ik ken de cijfers uit mijn hoofd, die heb ik inmiddels zo vaak gepresenteerd. Het grootste verschil bleek te bestaan tussen vrouwen en de mannen met wie ze vrijen. 65 procent van de heterovrouwen zei altijd of regelmatig klaar te komen tijdens het vrijen, ten opzichte van 95 procent van de heteromannen. Bij gay mannen lag het percentage op 89 procent, bij bi mannen op 88 procent, bij lesbische vrouwen op 86 procent en bij bi vrouwen op 66 procent – want ja, die vrijen ook met heteromannen. Mannen vrijen vooral met hun pik. Daar heb je bij vrouwen niet vreselijk veel succes mee. Klaarkomen wordt daarom door veel vrouwen gebagatelliseerd. Er vindt zogeheten cognitieve dissonantie plaats. Ben je werkeloos en hou je van Porsches, dan is dat een onfortuinlijke combinatie, dus zeg je liever: Porsches boeien me niet. Zo werkt het voor veel vrouwen met orgasmes. Ze zeggen dat ze er niets om geven, omdat het voor hen met veel mannen niet haalbaar lijkt.”
Heshof: “Datzelfde zie ik vaak bij gay mannen bij het kiezen van een positie: top of bottom. Sommige mannen wíllen wel graag geneukt worden, maar kunnen zich niet goed overgeven en zeggen daarom dat bottomen niks voor hen is.”

Hoe definiëren gay mannen seks?
Heshof: “De heilige graal blijft voor velen anale seks.”
Laan: “Hoofdspel is dus neuken, de rest is voorspel. Terwijl dat vermeende ‘voorspel’ voor een meerderheid van de vrouwen dé manier is om klaar te komen. Veel heteromannen denken: ik kan geen seks hebben als ik geen erectie heb. Een heel beperkte visie. Zie jij dat ook bij gay mannen, Jeremy?”
Heshof: “Ik ben bang van wel. Veel van de MSM die ik behandel moeten van zichzelf altijd een erectie hebben, zelfs wanneer ze geneukt worden, terwijl dat best complex is. Daarvoor moet je volledig kunnen ontspannen. Dat beeld ontstaat volgens mij door porno.”

Ontstaan er veel misverstanden door porno?
Laan: “Homoporno is in ieder geval al iets realistischer, vooral gelijkwaardiger dan heteroporno. Ik kijk er, net als veel vrouwen overigens, graag naar. Ook omdat de mannen mooier zijn. Veel mannen in heteroporno zijn niet om aan te zien – voor zover je ze überhaupt ziet, meestal blijft het bij een lul en een buikje.”
Heshof: “Mannen beginnen in homoporno meestal met lastige standjes. Op zijn hondjes bijvoorbeeld; een nogal lastige ‘openingsdans’. Ik adviseer mannen die willen leren hoe ze geneukt kunnen worden om bovenop te gaan zitten, zodat zij kunnen bepalen hoe diep en snel er wordt gepenetreerd.”
Laan: “Ik geef exact hetzelfde advies aan vrouwen die pijn hebben bij vaginale seks. Onder vrouwen bestaat vaak de angst: als hij me niet kan neuken, dan raak ik hem kwijt. Is dat onder MSM ook zo?”
Heshof: “Zeker. Ik hoor regelmatig dat mannen bang zijn dat ze tekortschieten en daarom maar even doorbijten. Terwijl een vluggertje echt niet voor iedereen werkt.”
Laan: “Ik zou in dat geval tegen de top zeggen: stop ’m lekker tussen de deur. Prima als je opgewonden bent, maar waarom moet die bevrediging altijd via het lichaam van een ander persoon tot stand komen?”

“Er wordt veel aangerommeld met viagra”

Hoe is het gesteld met de kennis van MSM over seks?
Heshof: “Ik sta sinds ik mijn eigen praktijk heb te kijken van het aantal mannen dat mij vraagt hoe ze seks moeten hebben met mannen. Met name intimiteit is voor veel van hen een ding. Vaak slaan gay mannen een stuk puberteit over, waarin ze contact maken met wat ze leuk en lekker vinden op laagdrempelige wijze. Ze zijn veel meer bezig met de angst voor een coming-out. En wanneer die eenmaal heeft plaatsgevonden, scoren velen seks online of in sauna’s, maar vaak zonder liefde. Zonder intimiteit. Daardoor hebben gay mannen vaker dan heteromannen pijnlijke, soms zelfs grensoverschrijdende eerste seksuele ervaringen.”
Laan: “Een goed seksleven ontwikkel je door een zogeheten stapsgewijze seksuele interactiecarrière. Daarin slaan veel gay mannen stappen over. Er is voor veel van hen geen fooling around-fase in de tienerjaren.”

Het eerdergenoemde Rutgers-onderzoek toont aan dat 18 procent van de gay en bi mannen te maken heeft gehad met seksueel geweld. Bij heteromannen ligt dat cijfer drie keer lager.
Laan: “Volgens mij komt het nog veel vaker voor dan de cijfers nu laten zien. Ik heb het idee dat het taboe om daarover te praten onder mannen nog groter is dan bij vrouwen. Jij ook, Jeremy?”
Heshof: “Zeker. Bij een intakegesprek vraag ik mijn cliënten altijd naar vervelende seksuele ervaringen. Daarbij kom ik veel grensoverschrijdend gedrag tegen, dat opvallend vaak wordt goedgepraat. Zo van: ik zou beter moeten weten, ik ben er zelf heen gegaan.”

“Veel ellende wordt veroorzaakt door onze opvattingen over mannelijkheid”

Is de oorsprong van veel van deze problemen te vinden in een gebrekkige seksuele voorlichting?
Laan: “Die gaat inderdaad met name over reproductie en rampenbestrijding. Voor vrouwen en MSM schiet-ie enorm tekort.”
Heshof: “Wanneer ik mannen vraag waarom ze het idee hebben dat er altijd geneukt moet worden, geven ze vaak toe dat ze ook maar wat doen. Ze hebben het simpelweg nooit geleerd. Meestal vormt porno de enige leidraad.”
Laan: “Volgens mij wordt veel ellende veroorzaakt door onze opvattingen over mannelijkheid. Het idee dat je als man hard en meedogenloos moet zijn. Daarvan hebben zowel MSM, vrouwen als heteromannen zelf last. We laten jongens en mannen ontzettend in de steek met dat idee. Soms lijkt mannelijkheid voor homo’s nog belangrijker dan voor heteromannen. De penis moet groot zijn en nog veel langer stijf dan bij heteromannen. Zou dat een soort compensatiestrategie zijn om maar niet door anderen als te vrouwelijk te worden bevonden?”
Heshof: “Ik kan me goed vinden in die hypothese. Ik had er zelf vroeger ook last van en zie het aan de lopende band bij cliënten. Sommige mannen gaan expliciet met de benen wijd zitten om maar aan te tonen dat ze ‘een echte man’ zijn. Pas wanneer ze beginnen te ontspannen, zie ik de benen soms alsnog over elkaar glippen.”
Laan: “Zo erg is het dus kennelijk om eigenschappen te hebben die we associëren met vrouwelijkheid. Daar bloedt mijn vrouwenhart van.”

Tot welk risicovol gedrag leidt dat idee van harde mannelijkheid?
Laan: “Er wordt veel aangerommeld met Viagra, vanuit het idee dat de penis altijd goed en lang stijf moet zijn.”
Heshof: “Een van de belangrijkste gevolgen is eenzaamheid: een enorm taboe onder MSM. Veel voorkomend, maar niet bespreekbaar. Het leidt tot overmatig drugsgebruik, seks zonder intimiteit en eindeloos doortimmeren aan een lichaam dat nooit perfect genoeg is. Allemaal vluchtgedrag en verdoving om maar niet naar die pijn te hoeven kijken.”
Laan: “Mannelijkheid is echt een eiland van zelfredzaamheid. Zelfs verbinding zoeken of wensen wordt gezien als te vrouwelijk en daarmee onwenselijk.”

“Je moet simpelweg beseffen dat je moet zorgen voor nieuwe prikkels – klein of groot – om weer opgewonden te raken”

Gay mannen kiezen geregeld voor een open relatie. Hoe proberen jullie bij cliënten te bepalen of die keuze geen vlucht vormt?
Laan: “Ik heb vooropgesteld diep respect voor mensen die het proberen. Er is veel intimiteit voor nodig om een open relatie te laten werken.”
Heshof: “Koppels die bij mij in de spreekkamer opperen om hun relatie open te stellen, wil ik allebei een keer los zien. Dan gaat het filter eraf, kan ik vragen of ze het niet enkel doen om de ander te pleasen. Dat is voor mij een belangrijke voorspeller voor of het wel of niet gaat slagen.”
Laan: “Er is denk ik een relatie tussen de kans dat dat goed gaat en je eigen psychologische gezondheid. Als je traumatische ervaringen hebt opgelopen, gaat het meestal niet goed. Er is een zekere zelfwaardering nodig om een open relatie te doen slagen. Wel is seks gebaat bij nieuwe prikkels. Die half-psychotische dopaminetoestand waarin je brein zich aan het begin van een relatie bevindt is op een gegeven afgelopen en dan gaat het niet meer vanzelf. Vroeger dacht ik altijd dat ik iets verkeerd deed, maar dat is gewoon hoe seks werkt. Je moet simpelweg beseffen dat je moet zorgen voor nieuwe prikkels – klein of groot – om weer opgewonden te raken.”

Hoe definiëren jullie een gezond seksleven?
Heshof: “Seks is naar mijn mening enorm overrated.”
Laan: “Het is mijn vak, maar we maken seks inderdaad veel te belangrijk. Pas als het heel erg mis gaat wordt het belangrijk. Dan kan seks een ongelooflijke bron van lijden zijn.”
Heshof: “Liever minder frequent, maar met volle aandacht, dan even neuken uit verplichting.”
Laan: “Ik denk dat we onszelf en elkaar gek maken met het idee dat je minimaal een paar keer per week seks moet hebben.”
Heshof: “Het is prima om elkaar een beetje te verleiden zonder gelijk seks te hebben.”
Laan: “Seksualiteit zegt ontzettend veel over wat belangrijk voor ons is. We zien onze kracht en kwetsbaarheid in de manier waarop we onze seksualiteit vormgeven. Bij seks praten we vaak in termen van geven en nemen: ‘Ik geef me aan je over’ of ‘Jij bent van mij’. Romantische prietpraat. Het vergt lef en een zekere mate van stevigheid om een ander mens altijd te kunnen zien als iemand die jou niets verschuldigd is, maar die jou wel iets kan geven. Dat is mijn definitie van een goede relatie.”

Illustraties: Sioejeng Tsao