longread
Thailand zet de huwelijksdeur wijd open voor regenboogkoppels
Yes they do!
Thailand is het eerste Aziatische land waar het parlement zonder rechterlijke dwang heeft ingestemd met een wetswijziging die het huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht mogelijk maakt. En toch: “Er verandert hier steeds van alles, dus ik ben er nog niet gerust op.”
Vanaf 22 januari kunnen mensen van gelijk geslacht trouwen in Thailand. En dat is een big deal: het is de eerste keer dat het parlement van een Aziatisch land, zonder rechterlijke dwang, instemt met een wetswijziging die deze huwelijksgelijkheid in de wet verankert. Veertien jaar discussiëren en ruziën gingen eraan vooraf.
Voor wie Thailand een beetje kent, is die lange aanloop geen verrassing. Regeringen komen en gaan, schijnbaar met de knip van een vinger, en het leger en de koning hebben een belangrijke rol bij het besturen van het land. In Europa kijken wij hier misschien van op, maar in Zuid-Oost Azië is het business as usual. Het leger heeft meer dan eens ‘eigen’ politieke kandidaten aan de macht geholpen en koning Maha Vajiralongkorn Bodindradebayavarangkun, oftewel Rama X, is nog altijd niet het baken van stabiliteit waar de Thaise bevolking zo naar verlangt, sinds zijn populaire vader, de vorige koning, Rama IX, acht jaar geleden overleed.
Rama X, de playboy van de familie, die veelal in het buitenland vertoeft, zorgde al vaak voor ophef. Zo liet hij in 2021 veertien vliegtuigen vol bagage naar zijn favoriete Duitsland vliegen, samen met 250 bedienden en dertig poedels. In de bagage bevonden zich ook waardevolle schatten uit tempels en paleizen. Die werden als diplomatieke pakketten ingevoerd – controle en belasting betalen werd zo omzeild. Intussen staat Rama X al wat meer met beide voeten op de grond en sluiten de Thai hem ook steeds vaker in hun hart.
Boude bewindsman
Koninklijke goedkeuring is vereist voor de wetswijziging over het burgerlijk huwelijk. Die kwam op 24 september, in de officiële koninklijke krant. Dit houdt in dat de wet 120 dagen later in werking zal treden, namelijk op 22 januari 2025. Voorafgaand aan de zegen van Rama X, stemde de Thaise Tweede Kamer en later ook de Senaat in grote meerderheid vóór de wetswijziging. Drijvende kracht achter de liberalisering is Tunyawaj Kamolwongwat – lang was hij parlementslid van de Move Forward-partij. Vorig jaar won deze partij nog de Thaise verkiezingen; inmiddels is hij verboden door het Thaise Hooggerechtshof.
“het ‘huwelijk voor iedereen’ werd geaccepteerd omdat thaise mensen veel waarde hechten aan familie”
Tunyawaj Kamolwongwat.
Het progressieve MF voerde campagne om de zware straffen op majesteitsschennis aan te passen. Volgens het Hooggerechtshof staat dat gelijk aan een oproep tot vernietiging van de monarchie. Tegenwoordig is Kamolwongwat lid van de nieuwe People’s Party. Het parlementslid is de hele dag druk bezig met lobbywerk, maar vindt toch tijd om met mij te lunchen. Op zijn verzoek bij Starbucks; damast tafelkleden en luxe liflafjes zijn niet aan hem besteed.
Kamolwongwat buigt over zijn Venti Flat White. “Ook in deze nieuwe partij blijven wij dezelfde waarden nastreven: gelijke rechten voor iedereen. Maar het is wel zwaar, want binnen de partij zijn er veel dingen die opnieuw opgezet moesten worden. En we zijn mensen verloren die belangrijk werk deden. Er is veel werk te doen.” Dat het huwelijk voor iedereen nu goedgekeurd is, betekent volgens de parlementariër nog niet dat gelijke rechten nu ineens overal werkelijkheid zijn geworden. “Mijn wetsvoorstel voor gendererkenning werd bijvoorbeeld opnieuw afgewezen. Regenboogrechten zijn wel verbeterd, maar we zijn nog steeds niet gelijkwaardig.”
De Thaise overheid accepteert lhbtiqa+ mensen, vertelt Kamolwongwat, maar met voorwaarden. Het ‘huwelijk voor iedereen’ werd geaccepteerd omdat Thaise mensen veel waarde hechten aan familie. Maar gendererkenning gaat over persoonlijke identiteit, en de Thaise samenleving heeft daar moeite mee. “Er is nog veel angst voor trans vrouwen, alsof ze mannen proberen te bedriegen of iets slechts doen. Dat is pure transfobie. Die gendererkenning gaat over het recht voor transgenders om hun aanspreektitel te veranderen, zoals mijnheer naar mevrouw of andersom, en ook over non-binaire personen. Ik stelde een ‘X-gender’ voor, voor mensen die niet in het binaire gendersysteem passen. Verder wil ik veilige ruimtes beschermen, bijvoorbeeld voor mensen in de seksindustrie. Al tien jaar geleden begon ik me op gender- en vrouwenthema’s te richten en sprak ik op mijn eigen platform over feminisme en gender. Toen ik politicus werd, wist ik dat huwelijksgelijkheid iets was wat ik per se wilde bereiken.”
Breed draagvlak
De openstelling van het huwelijk lijkt een kleine wetsaanpassing – waar er voorheen in artikel 1448 stond dat een ‘man en vrouw mogen trouwen’ is dat veranderd in ‘mensen mogen trouwen’ – maar heeft een groot effect op veel andere wetten die bijvoorbeeld gaan over belasting, bankleningen en verzekeringen, vertelt Kamolwongwat. “Zeker vijftig tot zestig andere wetten moeten nu ook, een voor een, worden aangepast. Dat kan zomaar twee jaar gaan duren. En in Thailand verandert er steeds van alles, dus ik ben er nog niet helemaal gerust op.” Gelukkig is er veel draagvlak in het land én in de politiek. Thailand is het eerste Aziatische land met deze vorm van huwelijksopenstelling.
400 parlementariërs stemden voor en slechts 15 tegen; een ongekende overwinning voor de liefde.
In juni heeft de senaat met een overweldigende met 130 stemmen voor en 4 tegen ingestemd met de legalisering ervan. En eerder, in maart, heeft het lagerhuis van het parlement het wetsvoorstel al goedgekeurd met 400 stemmen voor en 15 tegen. Dat is ongekend; in Nepal en Taiwan is deze gelijkheid ook doorgevoerd, maar dat is door de rechter afgedwongen en pas daarna – en daardoor – is in het parlement de wet veranderd.
Kamolwongwat: “Toen ik dit onderwerp aankaartte, werd een hashtag over marriage equality trending op Twitter [nu X – red.] met meer dan een miljoen tweets. Jonge mensen willen echt verandering en ook veel beroemdheden spraken zich uit. Er is brede steun voor progressieve ideeën, vooral voor lhbtiqa+-rechten. Het gaat over familie en samenleving. Er zijn wel conservatieve Thaise politici die zich zorgen maken over zoiets als trans vrouwen in de sport, maar dat is vooral strategie van de conservatieve kant.”
Hoogleraar annex held
Tunyawaj Kamolwongwat heeft deze klus niet in zijn eentje geklaard, vanuit alle hoeken van de samenleving werd geschreeuwd om de openstelling van het huwelijk. Iemand die er al lang en met luide stem aandacht voor vraagt, is professor emeritus Vitit Muntarbhorn – hoogleraar Rechten aan de beroemde Chulalongkorn-universiteit en voormalig (en eerste) onafhankelijk deskundige van de Verenigde Naties op het op het gebied van seksuele oriëntatie en genderidentiteit. In 2004 ontving hij de UNESCO-prijs voor mensenrechteneducatie. Nu, twintig jaar later, ontvangt hij mij op zijn universiteit. “Bel mij maar als je er bent, dan zit ik in de bibliotheek, daar studeer ik iedere ochtend.” Als ik de naam professor Vitit laat vallen bij de bewaking en de receptie, springen zijn collega’s meteen in het gareel – het respect voor deze kleine en ogenschijnlijk fragiele man is onbegrensd.
Nu iedereen vanaf 22 januari met elkaar kan trouwen, stapt Muntarbhorn zelf misschien ook wel in het huwelijksbootje? “O nee, ik wil niet trouwen of kinderen krijgen, omdat ik denk dat het voor jonge mensen niet gemakkelijk zou zijn in deze wereld. Maar ik heb wel veel ‘quasi-familie’, volgende week ga ik weer naar een leuk feest en ik heb regelmatig etentjes met allemaal jonge mensen. Gisteren nog heb ik enkele jonge queer personen meegenomen naar een conferentie en daarna hebben we samen gegeten. Zij zijn mijn grote familie. Laatst gaf een van deze jonkies een interview waarin hij sprak over familie en ouderschap. Hij zei: ‘In de toekomst maakt het eigenlijk niet zo veel uit of je zelf wel of geen kinderen hebt, omdat je ook een goede ouder kunt zijn voor de kinderen anderen.’”
Veel mensen denken volgens Muntarbhorn tegenwoordig twee keer na over ouderschap. “We hebben hier in Thailand een zeer laag geboortecijfer en tegen 2050 zal 35 procent van de Thaise bevolking, momenteel zo’n 70 miljoen mensen, uit ouderen bestaan. In zekere zin is ouderschap dus een genderkwestie, maar het draait ook om overleven.” Professor Vitit weegt zijn woorden op een goudschaaltje, want als hij zich niet ook persoonlijk achter het opengestelde huwelijk schaart, is dat meteen kanonnenvoer voor de conservatieve flank in het parlement.
“belachelijk om genderverandering in je paspoort afhankelijk te maken van medische ingrepen”
Vitit Muntarbhorn.
Meer dan een contract
De Thaise samenleving is al lange tijd heel open ten opzichte van genderdiversiteit. Al meer dan een halve eeuw is er geen wet meer tegen relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht. Die waren er vroeger wel, net als in andere landen. “Hierdoor hebben we nu een bloeiende lhbtiqa+-gemeenschap, zowel maatschappelijk als sociaal gezien”, vertelt Muntarbhorn. Vijf à zes jaar geleden kwam er een initiatief via het ministerie van Justitie, samen met verschillende belanghebbenden en ngo’s, om te pleiten voor een wet op geregistreerd partnerschap. “Dit was niet helemaal gelijk aan een huwelijk, maar eerder gebaseerd op modellen uit Europa. Het idee was om te beginnen met een geregistreerd partnerschap als een pact of een contract waarin je voor elkaar kunt zorgen. Maar koppels van hetzelfde geslacht hielden toch problemen om erkenning te krijgen, zoals bij ziekenhuisopnames. Dus toen is men begonnen met de eerste stappen richting een wet op geregistreerd partnerschap, specifiek voor mensen van hetzelfde geslacht, niet voor heterokoppels.”
Sommige ngo’s vonden dit niet voldoende. Ze pleitten voor hervorming van het burgerlijk wetboek met betrekking tot het huwelijk, iets dat verder gaat dan geregistreerd partnerschap. Er zou een volwaardig huwelijk moeten komen, met alle rechten van dien, zoals adoptie, erfenis, zorg voor elkaar, en volledige wettelijke erkenning. Deze kwestie werd voorgelegd aan het Constitutionele Hof, met het verzoek om het burgerlijk wetboek te herzien. Zij wilden artikel 1448 ongeldig laten verklaren vanwege discriminatie, maar het Hof verwees de zaak terug naar de uitvoerende macht en de volksvertegenwoordiging. Het Hof voegde een opmerking toe waarin werd gesteld dat de samenleving, via andere overheidsorganen, meer aandacht moest besteden aan genderdiversiteit. Daarna pakte de regering de kwestie versneld op. Na het vertrek van de militaire leiders in 2023, trad een nieuwe regering aan onder leiding van Srettha Thavisin, de vorige premier. “Hij had een bijzondere betrokkenheid bij dit onderwerp”, vertelt professor Muntarbhorn. “In zijn vroegere zakenleven maakte hij woningen bijvoorbeeld toegankelijker voor de queergemeenschap, met mogelijkheden om gemakkelijk te kopen of te huren. Hoewel hij zijn positie later verloor door een andere rechtszaak, was zijn inzet de drijvende kracht achter de snelle voortgang van de nieuwe wetgeving. Er was veel samenwerking tussen ngo’s, het ministerie van Justitie en de Juridische Raad. Dit zorgde ervoor dat het wetsvoorstel soepel door het Lagerhuis ging en uiteindelijk ook door het Hogerhuis, met slechts enkele onthoudingen.”
Menselijk perspectief
Nog vijftig tot zestig wetten moeten nu dus aangepast worden, nu artikel 1448 is herschreven. En die komen allemaal ten gunste aan de regenbooggemeenschap van Thailand. Maar toch lijken twee kwesties te ontbreken in de vergaande modernisering: gendererkenning en draagmoederschap. En dat laatste verbaast professor Vitit eigenlijk niet. “De wet op draagmoederschap is nog steeds gebaseerd op het binaire vader-moedermodel. Een zeer open systeem kan tot commercialisering leiden. Ik was vroeger werkzaam bij de VN en hield toezicht op de verkoop van kinderen. Als je een systeem hebt waarin alles mogelijk is op contractbasis, bijvoorbeeld 25.000 dollar betalen voor een kind, kan dit leiden tot de commercialisering en handel in kinderen. Hier moet je zeer voorzichtig mee zijn. Ik bekijk dit vanuit een menselijk en humaan perspectief in plaats van een commercieel oogpunt, ongeacht gender. Commercialisering kan leiden tot uitbuiting.”
Ook over wettelijke erkenning van je eigen gekozen gender is de professor duidelijk. “Tijdens mijn werk bij de VN bezocht ik transgroepen over de hele wereld, van Argentinië tot het verre oosten, en ik ben altijd zeer empathisch geweest ten opzichte van de transgemeenschap. Ik pleit dus ook voor wettelijke erkenning van trans personen in Thailand. Leiderschap is hier ontzettend belangrijk voor. We wachten nu af welk leiderschap deze regering toont op dit gebied. Want nu is er nog geen formele erkenning zoals het aanpassen van je gender op ID-kaarten of in paspoorten. Alleen wetgeving tegen discriminatie op het gebied van kleding en gedrag richting trans personen. Maar dat is natuurlijk niet genoeg, ik vind dat er officiële gendererkenning moet komen zonder vereiste medische ingrepen, tenzij iemand dat zelf wil. Want het is belachelijk om genderverandering in je paspoort afhankelijk te maken van medische ingrepen.”
Hammertime
Een van de personen voor wie deze gendererkenning van grote betekenis is, is Naphat Krutthai, die zich voor het gemak graag Jimmy laat noemen. Jimmy heeft zijn transitie achter de rug en identificeert zich nu als hij/hem. “Het is nu bijna negen jaar geleden dat ik met hormoontherapie begon. Vier jaar geleden heb ik mijn borstoperatie gehad en vorig jaar mijn onderste operatie, inclusief het verwijderen van mijn baarmoeder. In Thailand betaal je dit uit eigen zak. Er is geen subsidie. Dus pas als je geld hebt, kun je het doen. Ik kan me geen privéziekenhuis veroorloven, dus ging ik naar een overheidsziekenhuis. Daar kostte de hele behandeling mij bijna € 17.000. Als je naar een privéziekenhuis gaat, is het misschien wel vijf keer duurder. Het was een ingrijpend proces. Toen het achter de rug was, heb ik een hamer op mijn arm laten tatoeëren, want als je een hamer bij je hebt, ben je sterker. Mensen reageren natuurlijk op mijn lichaam, bijvoorbeeld in het zwembad. Soms volgt iemand mij naar het toilet, omdat zij mijn geslachtsdeel willen zien. Dat is natuurlijk onbeschoft, maar aan de andere kant is dit waarschijnlijk het eerste moment in hun leven dat ze echt iets kunnen leren over trans personen.”
Jimmy is al acht jaar samen met zijn partner. Zij willen volgend jaar zo snel mogelijk het huwelijksbootje in. “Wij worden ouder, ik ben 45 en mijn partner is 51. En nu we ouder worden, denken we meer aan gezondheidskwesties. Ons aanstaande huwelijk heeft eigenlijk niet zo veel met liefde te maken, het gaat meer om praktische zaken. Bijvoorbeeld: als je naar het ziekenhuis moet, mag zij mij dan bezoeken? En dan zijn er nog de verzekeringsredenen. Voor ons gaat het dan ook niet over kinderen krijgen. Die willen we niet –wij kunnen ze niet het leven bieden dat ze verdienen. Dat is dus een economische reden. Maar we hebben wel twee honden, haha. Ik moet zeggen: één hond, want de andere is onlangs overleden. Hij had iets uit de vuilnisbak gegeten wat in zijn maag bleef steken – hij moest geopereerd worden, maar na de operatie werd hij niet meer wakker.”
Met z’n tweeën naar de koning
Misschien wel de beroemdste trans vrouw van Thailand – die ook het verkeerde gender in haar paspoort heeft staan – is Poyd Treechada Petcharat. Zij heeft op de Nederlandse ambassade in Bangkok vaak een toespraak gehouden, bijvoorbeeld over vrouwenrechten. “Haar verschijning doet niet onder voor die van Madonna, iedereen is starstruck van haar.” Aan het woord is Remco van Wijngaarden, de Nederlandse ambassadeur in Thailand. Hij ontvangt mij in het gastenverblijf van de ambassade die gelegen is in een groene oase midden in de drukte van de metropool, en vertelt over de nationale beroemdheid die 21 jaar geleden in transitie ging. Van Wijngaarden: “Poyd is een bloedmooie vrouw, actrice en model voor alle grote modemerken.” Petcharat reist met een paspoort waarin male bij het gender staat aangegeven. Om dat leed wat te verzachten, heeft de Thaise overheid een brief aan haar reispapieren toegevoegd waarin douane-officials in andere landen beleefd wordt gevraagd haar met alle respect te behandelen.
Van Wijngaarden: “Zij komt af en toe naar de ambassade om met mij en mijn man Carter iets te eten. En ze heeft haar verloving ook hier op de ambassade aangekondigd. In maart 2023 is ze met haar man getrouwd op Phuket en eigenlijk kon dat dus niet, want juridisch is zij ook een man. Zij zullen veel baat hebben bij de nieuwe wet die in januari ingaat. Hun huwelijk was een traditionele, boeddhistische ceremonie. Trouwen is extreem belangrijk voor haar en haar familie. En ze komt uit een welgestelde familie, dus ze konden flink uitpakken.”
actrice en model poyd had haar transitie 21 jaar geleden, maar reist nog steeds met een paspoort waar 'male' in staat.
Veruit de meeste Thai moeten het met minder middelen doen. Zij leven ook vaak buiten de grote steden. “Daar is veel zorg voor elkaar. Vaak is er één persoon verantwoordelijk voor de hele familie, die ook allemaal samen op één plek wonen. Komt er iemand bij of gaat er iemand weg, dan schrijven ze dat gewoon op papier op. Zo wordt dat bijgehouden, ook voor de verzekering. De familie zorgt voor elkaar.”
Van Wijngaarden vertelt honderduit over de Nederlandse ambassade en over het koninklijke bezoek waarin het gezantschapsgebouw zich al heeft mogen verheugen. Hij wordt daarbij bijgestaan door de vele foto’s die de gangen sieren. Maar zijn gastvrijheid beperkt zich niet tot mij en de Oranjes: de ambassade nodigt ook veel regenboog-ngo’s uit voor hun presentaties of gewoon om samen te komen. “Wij zetten ons in voor allerlei mensenrechten, zoals vrouwenrechten, vrijheid van meningsuiting en natuurlijk ook lhbtiqa+-rechten. Leden van de regenbooggemeenschap zijn welkom om hier hun meetings te organiseren en soms zitten daar dan ook parlementariërs bij. Wij zijn verder gastheer van de jaarlijkse traditionele ‘LGBT Movie Night’, bij ons in de tuin. Natuurlijk staan wij zijn regelmatig in contact met de Thaise overheid over de voortgang op het gebied van mensenrechten. Ik voel een groeiende plicht om op dat gebied naar buiten te treden. Met gedirigeerde overheidsfondsen hebben we daar ook geld voor.”
Gure wind
Reken je niet te rijk, Remco. Er waait een gure wind door Den Haag. Keer op keer proberen kabinetsleden verworvenheden af te pakken en te betitelen als ‘flauwekul’. “Wij weten dat de budgetten naar beneden zullen gaan. Wij krijgen ook geld van Ontwikkelingssamenwerking; dat wordt ook minder. Maar naast mensenrechten doen wij ook veel aan consulaire en economische ondersteuning. Nederland en Thailand doen veel handel samen, veel mensen realiseren zich dat niet. Thailand heeft decennialang een grote economische groei beleefd, het is tegenwoordig de 26e economie van de wereld. Nederland is hier de grootste investeerder van de hele EU en andersom investeert Thailand net zo veel in Nederland.” Onbedachtzaam het mes in deze relatie zetten, is het kind met het badwater weggooien, zo lijkt de ambassadeur te betogen.
Voordat Remco van Wijngaarden ambassadeur van zijn geliefde Thailand werd, was hij tot zes jaar geleden als consul-generaal gestationeerd in Shanghai, China. Die liefde bloeide nooit echt op. “Daar moet je als queer persoon echt ondergronds leven. Ik weet nog dat we een Pride organiseerden: we mochten de Pride March niet met vijfhonderd mensen tegelijk lopen, maar alleen in groepjes van twintig. Dan zou het argeloze publiek niet zo van ons schrikken. Inmiddels zijn er geen Prides meer. Ik heb nog meegemaakt dat we filmscreenings, fora en tentoonstellingen van kunstenaars konden opzetten. Maar ook toen ik er nog zat, gingen er al galeries dicht, op last van de overheid. Toen ik samen met Carter en onze drie kinderen naar Thailand kwam, veranderde dat allemaal. Hoewel: ook hier werd ons huwelijk niet erkend. Maar ik was in een stadium in mijn leven beland, dat ik Carter niet meer als een huisbediende wilde introduceren. Gelukkig kon hij mee als volbloed diplomaat en wordt hij intussen overal gezien als mijn volwaardige echtgenoot. We worden dus ook gewoon met z’n tweeën uitgenodigd bij de koning.”
Misschien is die Rama X dan toch de kwaadste niet?