Veilige haven: lhbtq-geschiedenis in Kopenhagen

Wie weet waar te zoeken, struikelt in Kopenhagen over mijlpalen uit de lhbtq-geschiedenis. Een alternatieve verkenning van de Deense hoofdstad.

Als trouwe volger van Instagram-account ‘Influencers in the wild’ kom ik gretig aan mijn trekken bij De Kleine Zeemeermin. Volwassen vrouwen verdringen zich op de natte keien voor het 1,25 meter grote trekpleistertje om haar pose na te bootsen voor hun achterban. In de weemoedige blik van het koperen zeewezen bespeur ik een begrijpelijke zucht van afkeuring.

Deze horde momfluencers is waarschijnlijk onbekend met de ontstaansgeschiedenis van het sprookje achter dit beeld. Vele historici menen dat geestelijk vader Hans Christian Andersen zijn korte verhaal schreef als allegorie voor zijn onbeantwoorde liefde voor een man. Jarenlang koesterde Andersen gevoelens voor hertog Edvard Collin, die hij hem toevertrouwde in hun briefwisselingen. Het mocht niet baten: Collin trouwde uiteindelijk met een vrouw. Kort daarop publiceerde Andersen zijn tragische verhaal over het meerminnetje, dat er, in tegenstelling tot haar latere Disney-vertolking, niet in slaagde haar geliefde prins voor zich te winnen, waarna zij oploste in zeeschuim. Zo bezien herbergt het standbeeldje een tragisch, romantisch liefdesverhaal. 

EEN ANDERE BLIK

Kopenhagen barst van dit soort voor het blote oog verstopte verhalen uit de Deense lhbtq-geschiedenis. Nog zo’n pareltje: op de eerste verdieping van een pand aan winkelstraat Østergade dat nu een filiaal van modehuis Burberry huist, vertoefde begin twintigste eeuw kunstschilder Lili Elbe. Zij ging de geschiedenisboeken in als de eerste trans vrouw wereldwijd die een geslachtsbevestigende operatie onderging. In 2015 werd haar verhaal verfilmd in The Danish Girl.

De gids doet tevens de vuigere delen van de geschiedenis uit de doeken.

Menig museum bekijkt de stad de laatste jaren met een andere blik. Tijdens mijn bezoek staat Kopenhagen in het teken van WorldPride. In het kader daarvan organiseert het Statens Museum for Kunst een speciale tour, waarbij zij werken uit 700 jaar kunstgeschiedenis in een queer perspectief plaatsen.

Museum of Copenhagen, het stadsmuseum dat begin vorig jaar heropende op een nieuwe locatie achter het stadhuis, licht tijdens het evenement niet alleen queer hoogtepunten binnen de museummuren uit, maar organiseert ook historische rondleidingen door het centrum van de stad. Die blijken geenszins stoffig: mijn gids aarzelt niet om tevens de vuigere delen van de geschiedenis uit de doeken te doen. Zo kan ik geïnteresseerden desgewenst exact aanwijzen in welke openbare parkjes en toiletten homoseksuele Kopenhagenaren decennialang aan hun trekken kwamen. Enkele van die plekken doen tot op de dag van vandaag dienst als mannenontmoetingsplek. Met stip op één: het Ørstedsparken, dat rijkelijk bezaaid is met standbeelden van nakende mythologische figuren, allicht om nachtelijke bezoekers in de juiste sferen te brengen. 

Huwelijksprimeur

Tijdens de tour wordt mij tevens duidelijk dat de Nederlandse overheid al twintig jaar enigszins ten onrechte koketteert met een primeur. Tot nu toe was ik in de veronderstelling dat in Amsterdam op 1 april 2001 de eerste koppels van gelijk geslacht in het huwelijksbootje stapten. Enkele historici ontdekten onlangs echter dat de Denen ons bijna drie eeuwen voor waren. In 1715 trouwden in de Sint-Nikolaskerk – vandaag de dag een moderne kunstgalerie – een vrouwenkoppel, ook al was dat wettelijk nog niet mogelijk. Dat zat zo: een van de twee ging buitenshuis door het leven als man. Onze gids plaatst wel de kanttekening dat we niet klakkeloos de labels van nu op de situatie van toen dienen te plakken. Het is lastig te zeggen of het hier daadwerkelijk om een lesbische relatie ging: het kan bijvoorbeeld goed geweest zijn dat een van de twee zich identificeerde als man. Het tweetal werd overigens slechts licht gestraft toen de autoriteiten uiteindelijk lucht kregen van hun situatie: men kon zich in die tijd simpelweg niet voorstellen dat vrouwen seks met elkaar hadden. Van sodomie kon geen sprake zijn zonder penis in het spel.

Op het gebied van lhbtq-rechten is Denemarken altijd een voorloper geweest.

EEN GOED LEVEN

Op het gebied van lhbtq-rechten is Denemarken altijd een voorloper geweest. Met name in de twintigste en eenentwintigste eeuw boekte de Deense lhbtq-beweging met rappe schreden vooruitgang. In 1933 werden homoseksuele handelingen gedecriminaliseerd, in 1981 schrapte het land homoseksualiteit van de lijst met geestesziekten en in 1989 werd Denemarken de eerste plek ter wereld waar koppels van gelijk geslacht een geregistreerd partnerschap konden aangaan. Een openstelling van het burgerlijk huwelijk volgde in 2012.

De leefsituatie van Deense trans personen verbeterde met name het afgelopen decennium: in 2014 verviel de sterilisatie-eis voor een fysieke transitie en sinds 2017 wordt trans-zijn niet meer geclassificeerd als ziekte. Ook kunnen Denen sinds 2014 kiezen voor een ‘x’ in hun paspoort in plaats van een ‘m’ of ‘v’. In Nederland moet je daarvoor als non-binair persoon momenteel een zaak aanspannen tegen de staat. 

HOMODORP

Vandaag de dag wordt Kopenhagen soms liefkozend aange- duid als ‘the gay village of Northern-Europe’, al is van een letterlijk ‘homodorp’ geen sprake. De stad kent meerdere queer clubs en bars – waaronder Centralhjørnet, een van de oudste ter wereld – maar die bevinden zich niet in een enkele straat of buurt. Als queer persoon kun je in Kopenhagen daarbij prima metgezellen vinden op plekken waar geen regenboog aan de gevel prijkt: de vrije mindset beperkt zich hier niet tot een handjevol horecazaken.

Dat uit zich ook in de manier waarop de stad invulling geeft aan WorldPride. In sommige steden is zo’n evenement voor leken gemakkelijk te omzeilen; in Kopenhagen lijkt het of de regenbooggemeenschap de stad in beslag heeft genomen. Het stadhuisplein is omgedoopt tot regenboogplein en de stad telt zo ontiegelijk veel regenboogvlaggen dat Pride een nationale feestdag lijkt. In de tijd dat Andersen de ene na de andere sprookjesfiguur uit zijn pen toverde, was de herenliefde in Denemarken nog niet breed geaccepteerd; in deze tijd had hij zich in Kopenhagen in een veilige haven gewaand.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met www.visitdenmark.nl.

Hoofdbeeld: Astridkbh

8 tips voor Kopenhagen

Verrøkkeløk
Denemarken verlaten zonder smørrebrød te eten, daar staat levenslang op. Bijzonder lekkere varianten worden je voorgeschoteld door de behulpzame bediening van gay-friendly lunchrestaurant Kronborg.
www.restaurantkronborg.dk

Premium burger
Voor een etentje bij Noma, meermaals bekroond tot beste restaurant ter wereld, heb je honderden euro’s en een half jaar geduld nodig. Gelukkig besloten de oprichters tijdens de lockdown de tijd te doden met een tijdelijke burgerpop-up. Dat pakte zo fenomenaal uit dat een permanente locatie volgde: Bij POPL eet je voor zo’n vijftien euro een burger op topchefniveau. www.poplburger.com

Verse oogst
Pal naast het Ørstedsparken, al decennia een nachtelijke ontmoetingsplaats voor Kopenhaagse mannen op zoek naar een verzetje, bevindt zich het chique, doch niet stijve restaurant Høst (Deens voor ‘oogst’). Hier eet je je buikje rond aan verfijnde gerechten op basis van lokale producten. Het restaurant won zeer terecht meerdere awards voor het sfeerrijke interieur.
www.cofoco.dk

Een pilsje met Dolly
Queer bar Jolene kende een tumultueuze start. De bar opende in 2007 en werd direct zo populair dat vier maanden later het doek viel door klachten van boze buren. Een jaar later heropende de bar in het Meatpacking District in de wijk Vesterbro. Jolene is een ongedwongen bar waar je je bier lekker uit de fles drinkt en komt pas echt volop tot leven na zonsondergang. www.facebook.com/jolenebar

Reduce & reuse
In Kopenhagen opent om de zoveel tijd een nieuwe food- markt. Al jaren populair bij locals is Reffen, gelegen in foodie district Refshaleøen. De markt en de kraampjes zijn volledig vervaardigd uit ge-upcyclede materialen, zoals schipcontainers, oude deuren en pallets en alle on- dernemers opereren onder het motto ‘Reduce & reuse’. Hier snack je verantwoord.
www.reffen.dk

Klein Bali
Op struikelafstand van Centraal Station vind je Axel Guldsmeden, een knus hotel in Scandinavische stijl met een vleugje Bali. Het hotel heeft een eigen spa en een inpandig restaurant dat een uitgebreid biologisch ontbijt serveert. Twee tips: huur bij aankomst tegen een schappelijk tarief een fiets en vraag om een kamer met balkon, dat uitzicht biedt op de knusse binnentuin.
www.guldsmedenhotels.com

Privékapitein
Bij de eerste de beste zonnestraal springt de gemiddelde Kopenhagenaar in een zwembroek en haast zich richting de kade. Het water in de haven is namelijk schoner dan een fles Spa. Rondvaartbedrijf Hey Captain biedt toeristen kleinschalige, persoonlijke boottours langs verstopte parels in het havengebied. Van architectonische hoogstandjes en nagenoeg verlaten eilanden, tot plekken waar je een frisse duik kunt nemen met locals.
www.heycaptain.dk

Museumhoppen
Van plan een flinke dosis cultuur op te snuiven? Dan ben je al snel goedkoper met een Copenhagen Card. Die biedt je gratis gebruik van het openbaar vervoer en entree tot 83 musea en attracties, waaronder pretpark Tivoli, waar Walt Disney schaamteloos leentjebuur speelde.
www.copenhagencard.com