Recensie: Été 85 haalt elk liefdescliché stevig onderuit

Op het eerste oog heeft Été 85, de nieuwe film van François Ozon, veel weg van Call Me by Your Name, maar schijn bedriegt, volgens filmjournalist Nico van den Berg. “Als bitter utopisch sprookje is Été 85 eerder een tegenpool.”

Terwijl buiten de regen tegen de ramen slaat en de hittegolf gevoelsmatig alweer eeuwen achter ons ligt, draait sinds deze week het zomerse Été 85 in de Nederlandse filmtheaters. "De Franse variant van Call Me By Your Name", zo praten veel filmrecensenten elkaar na. En inderdaad, als je door je oogharen naar de beide films kijkt, dan zie je twee films die wel erg op elkaar kijken: een prille liefde tussen een jonge en een wat oudere jongen, tegen de achtergrond van een dorp dat baadt in de warme zomergloed. Maar wie wat verder kijkt dan deze zoete buitenkant ziet dat deze twee films meer van elkaar verschillen dan dat er overeenkomsten zijn. Sterker: misschien is Été 85 als bitter utopisch sprookje tegen bedrieglijk strijklicht wel een soort tegenpool van Call Me By Your Name te noemen.

“De film is gebaseerd op een van de eerste jeugdboeken die op niet-moralistische wijze de liefde tussen twee jongens beschreef”

De Franse filmmaker François Ozon, die met Été 85 zijn negentiende lange speelfilm maakte, is nog altijd niet bij een heel groot publiek bekend. Zelfs als je kijkt naar de Europese of de queer cinema, dan staat Ozon lang niet bij elke filmkijker bovenaan, ook al is Ozon inmiddels een filmmaker van de buitencategorie. Als je denkt aan hedendaagse queer cinema, dan zijn namen als Xavier Dolan (Mommy, Matthias & Maxime) of Barry Jenkins (Moonlight) veel bekender dan Ozon.

Films van Ozon schieten qua onderwerp en genre werkelijk alle kanten op – van historisch drama tot campy satire – maar er is wel degelijk een rode draad in te ontdekken: een afkeer van een burgerlijke moraal, het uitdragen van seksuele vrijheid en een fascinatie voor de donkere kant van het leven. Al deze elementen zitten ook in Ozons nieuwe film Été 85, dat hij baseerde op het boek Dance On My Grave (Je moet dansen op mijn graf) van Adain Chambers. Toen het uitkwam in 1982 was het een van de eerste jeugdboeken die op een niet-moralistische manier een liefde tussen twee jongens beschreef. De impact was dan ook enorm en het is inmiddels een moderne klassieker te noemen. Helemaal als je bedenkt dat films en boeken uit die tijd nauwelijks een homoseksuele verhaallijn hadden, laat staat homoseksuele karakters die verder gingen dan een cliché bijpersonage als decoratie voor de hetero hoofdrolspelers.

“In één ding wijkt de film enorm af van jaren tachtig high-schoolfilms: homoseksualiteit is totaal geen issue”

Été 85 speelt zich af – de titel zegt het al – midden in de jaren tachtig, net voordat de donkere tweede helft aanbrak waarin aids de gayscene voor lange tijd de afgrond stortte. De film ziet eruit als een typische jaren 80-film: de jongens hebben wat langer haar, dragen kleurige overhemden en luisteren naar The Cure en Rod Stewart. Ozon heeft de film zelfs analoog gedraaid om het een wat ouderwets gevoel te geven ten opzichte van het superstrakke en gelikte digitale beeld van nu.

Maar in één ding wijkt de film enorm af van de jaren tachtig high-schoolfilms die Hollywood toen massaal produceerde: homoseksualiteit is totaal geen issue. De opbloeiende zomerliefde tussen de wat schuchtere jonge Alex en de vrijgevochten David is even vanzelfsprekend als een gemiddelde tienerliefde tussen een jongen en een meisje waar de filmgeschiedenis vol van is. Zelfs het wat bekrompen arbeidersgezin waar Alex uitkomt zorgt niet voor een problematisering van Alex' ontluikende liefde voor jongens. Er is maar één scène – een ruzie op een kermis – waar het woord 'flikker' wordt genoemd, daar blijft het bij. Zelfs in Call Me By Your Name zit nog een lange monoloog waarin een vader zegt van zijn zoon te houden, ook al is hij gay. Het is een prachtige scène, maar het is een verademing om te zien dat het ook anders kan.

“Liefde is voor regisseur Ozon onlosmakelijk verbonden met een gevoel van vrijheid en het doorbreken van conventies”

Été 85 is een film over liefde en een seksuele ontdekkingstocht tussen twee jongens, geen film die bezig is met het krijgen van een LHBTQ-label. Sterker: Ozon benadrukt vooral ook de tragische kant van de liefde. Meteen in het begin hoor je Alex in een voice-over zeggen dat de film eindigt met een lijk. En dat dat David is, wordt al snel duidelijk. Maar tot het tragische einde zien we vooral de ongecontroleerde chaos van seksuele spanning en vlinders in de buik. En ik heb zelden op zo'n gewone en niet-pornografische manier een ochtenderectie in een boxershort gezien als bij Alex.

Dat Ozon niet van de boy-meets-girl verhalen is, blijkt wel uit zijn eerdere films, waarin hij elk liefdescliché stevig onderuithaalt. Verstoorde familieverhoudingen, incestueuze relaties, de hypocrisie van de hogere klasse: het zijn allemaal onderdelen van het universum van François Ozon. En ook in Été 85 geeft Ozon een eigen draai aan het boek van Chambers. Ondanks het overlijden van David komt Alex als herboren uit de kortstondige zomerliefde die zo abrupt eindigde. Liefde is voor Ozon onlosmakelijk verbonden met een gevoel van vrijheid en het doorbreken van conventies. Niet alleen danst Alex uiteindelijk op het graf van David, in de slotscène gaat Alex met een nieuwe jongen een nieuw avontuur aan. Liefde draait om het avontuur, niet om een keurige monogame relatie, lijkt de les die Alex van David heeft meegekregen. Toch een ander verhaal dan het wat nettere Call Me By Your Name. Alleen daarom al verdient Ozon als vrijgevochten filmmaker een groot publiek.

Été 85 is nu in bioscopen en filmtheaters te zien. 

Coverbeeld: © François Ozon - September Film