“Ik miste films over hoe leuk het is om jong en gay te zijn”

Het is redelijk uniek als een Nederlandse film weet door te dringen tot de selectie van het prestigieuze filmfestival van Cannes. En al helemaal als het een film is over queer personages – een zeldzaamheid in de Nederlandse cinema. Winq-filmredacteur Nico van den Berg sprak met de getalenteerde 26-jarige maker Vincent Tilanus over zijn korte film Marlon Brando.

De coronacrisis gooit niet alleen het dagelijks leven volstrekt overhoop, ook alle filmfestivals zijn voorlopig afgelast. Toch wat zuur voor Tilanus, die een galapremière van zijn nieuwe film in de Zuid-Franse badplaats wel kan vergeten. Maar de eer is er niet minder om. En het Cannes-logo mag hij uitgebreid op de poster en het promotiemateriaal van Marlon Brando gebruiken.

Zijn film is een bitterzoete ode aan vriendschap, in dit geval tussen een lesbisch meisje en een homoseksuele jongen – al speelt seksualiteit juist een vrij terloopse rol in de film. We zien het personage Cas wat rommelen met een vriendje en we zien het meisje Naomi zoenen met een vriendin, maar het is juist de vanzelfsprekendheid die opvalt. Als dit het ‘nieuwe normaal’ wordt, dan heeft de Nederlandse film er een razend interessante filmmaker bij. Ook met zijn afstudeerfilm Bladgoud, over een jongeman die volkomen vast zit in het leven, maakte Tilanus indruk bij pers en publiek. Hoog tijd om hem een keer uitgebreid te spreken. Over Marlon Brando natuurlijk, maar ook over ‘queer cinema’, zijn eigen worstelingen en film voor hem troostend werkt.

Hoe kwam je op het idee van Marlon Brando?
“Nadat ik afstudeerde aan de Filmacademie gebeurde er een tijd niets. Een aantal ideeën dat ik toen had, liep ook dood. Niet erg trouwens, want daardoor ging ik meer nadenken over wat ik echt wilde maken. Ik kwam toen bij een klein idee uit: een verhaal over hoe vriendschappen verwateren. Iets wat ik zelf had meegemaakt toen ik van Nijmegen naar Utrecht verhuisde. Ik zag een mooie kans om een film te maken over mijn eigen ervaringen met vriendschappen tussen queer mensen en de platonische liefde die zij voor elkaar voelen. Er zijn natuurlijk mooie films over coming-out gemaakt, maar dit is iets waar ík iets over te zeggen heb. Ik wilde laten zien hoe sterk de liefde kan zijn in een vriendschap en hoe je er je hele toekomst aan kunt verbinden. Maar ook het pijnlijke ervan, dat het kan verwateren. Daar zit voor mij het bitterzoete, tragische en mooie in. Dat is het rigoureuze van het opgroeien.”

“Homoseksuele jongere hebben misschien iets meer behoefte aan gemeenschap, aan steun”

Marlon Brando gaat over een vriendschap die verwatert en in je afstudeerfilm Bladgoud zien we een jongen die uit schaamte voor zijn schulden geen hulp durft aan te nemen. De angst om iets te verliezen lijkt een belangrijke rol te spelen in je films. 
“Zeker! Ook in de film die ik nu aan het schrijven ben, trouwens. Ik denk dat dit voortkomt uit een angststoornis die ik heb gehad. Ik heb lang geworsteld met existentiële angsten die doorsijpelden in alles wat ik deed. Nu heb ik daar geen last meer van, maar ik vind het nog steeds interessant. Soms wordt over die angsten wat flauw gedaan in films. Maar we moeten erkennen dat het naar is. We mogen een arm om iemand heen slaan en zeggen: wat kut, je bent bang. Als maker heb ik de behoefte daar iets mee te doen.”

Wilde je het ook per se over gay personages hebben?
“Het had ook zonder gekund denk ik. Iemand zei tegen me dat de film ook had gewerkt met twee heteroseksuele vrienden. Want dat is ook nog een stigma, dan mannen en vrouwen vrienden kunnen zijn. Maar ik heb vooral ervaring met sterke vriendschappen met mensen uit de queer gemeenschap. Ik heb twee vriendinnen gehad in mijn leven. Op die vriendschappen is de film ook gebaseerd. Ik heb het script gevuld met momenten en scènes die voor mij heel puur waren. De uitdaging was om het scherp te houden en wat diepere lagen aan te brengen.”

Hoeveel van jezelf zit er in Cas, een van de twee hoofdpersonages?
“Veel! In het begin ben ik helemaal het meisje [Naomi] dat denkt: ik kan best op afstand vrienden blijven. Dat werd me door mijn eigen vrienden best wel kwalijk genomen. In de tweede helft van de film ben ik meer Cas, wanneer hij alleen op zijn kamer zit. Ik voelde me toen echt leeg, alsof ik een ledemaat miste. Je wil een vriendschap behouden, maar je wil ook niet dat het je beperkt. Dat zal niet alleen maar gelden voor homoseksuele jongeren, maar wij hebben misschien iets meer behoefte aan gemeenschap, aan steun. Ik wilde het niet hardop zeggen in de film, maar dat zou je er wel uit kunnen halen. Dat dat de reden is dat de band tussen Cas en Naomi zo sterk is.”

Gaat de film ook over het ontdekken van je eigen homoseksualiteit?
“Nee, daar gaat de film niet over. Er bestaan mooie en belangrijke films over het ontdekken van je seksuele identiteit, maar ik wilde juist laten zien dat er meer te vertellen is over jongeren dan dit. Ik wil juist aansporen om vraagstukken over identiteit en homoseksuele personages niet altijd over hun worsteling met seksualiteit te laten gaan, maar ook over vriendschap, liefde of wat je wil in het leven.”

Is dit iets wat je mist in de meeste gayfilms?
“Ik mis vooral films die echt gaan over hoe leuk het is om jong en gay te zijn. Vaak gaat het over een worsteling met je identiteit en over mensen die het gevoel hebben buitengesloten te worden door zichzelf of hun omgeving. Dat wordt op een gegeven moment wel erg zwaarmoedig. Call me by your name is voor veel mensen daarom een verademing geweest, omdat die film zich richt op de ervaring van verliefd worden. Ik wilde ook zoiets maken, maar dan over de ervaring van vriendschap. Dat kan ook lelijk zijn, maar het staat dan wel los van de acceptatiekwestie.”

“De seksualiteit van de hoofdpersonages is in deze film geen issue”

Hoe was dat bij jou vroeger, op school bijvoorbeeld?
“Toen ik op school zat, werd er amper gesproken over LHBTQ’s. Er was wel een Roze Week, maar daarin ging het vooral over worsteling. Dat was toen wel goed, denk ik, want je moet jongeren ook ruimte geven voor hun gevoel en een zeker perspectief op hun leven bieden. Maar dat was toen. Dat verhaal is nu wel verteld. Het lijkt me bijvoorbeeld vet cool als Marlon Brando in klassen wordt vertoond. Iedereen kan zich er namelijk wel in herkennen.”

Wat zou je willen dat kijkers eruit halen?
“Ik hoop dat het voor hen een beeld schetst van hoe je met tegenslag en acceptatie om kunt gaan, over de reis van jong gay zijn en gaan studeren. Over hoe een vriendschap die eindigt toch een troost kan zijn. De seksualiteit van de hoofdpersonages is in deze film geen issue. Stel dat je je seksueel identificeert met de jongen of het meisje, dan zie je een gevarieerder beeld van wat ze meemaken dan dat je normaal in films te zien krijgt.”

Wat voor films hebben jou troost gegeven?
“Ik word geraakt wanneer een film een bepaalde pijn erkent, zonder erover te oordelen. De film Marriage Story laat bijvoorbeeld zien hoe kut het is om te scheiden, maar ook dat het weer goed komt. Dat vind ik heel eerlijk. Ik werk zelf bij de Kindertelefoon en daar doen we eigenlijk hetzelfde. Er zijn voor een kind, waar hij of zij ook mee zit. Het kut vinden, en dan weer door. Zonder te oordelen, op te hemelen of te ontkennen. Dat maakte het gevoelige gesprek tussen vader en zoon in Call Me by your name, waarin de vader de homoseksualiteit van zijn zoon volkomen omarmde, ook zo mooi. Dat biedt mij troost.”

Hoe is de casting voor de twee hoofdrolspelers in Marlon Brando verlopen?
“Een grote landelijke casting leverde niets op. Toen mellden zich opeens twee jongeren uit Nijmegen, waaronder een lesbisch meisje. Net als in de film had zij ook een beste vriend die gay is. Daarbij kwam ze van dezelfde school als ik. De jongen die zich meldde bleek ook al bevriend met haar. Het was bijna eng. Alsof mijn personages tot leven waren gekomen. Ze waren zo onbevangen en totaal niet bezig met acteren. We hebben dit doorgetrokken naar de rest van de film. Zo zijn de slaapkamers van de personages de daadwerkelijke slaapkamers van de mensen waarop de film gebaseerd is. Ik hoop dat het heeft geholpen de film authentiek te maken.”

Was het voor jou belangrijk dat de twee hoofdrolspelers dezelfde seksualiteit hebben als hun personages?
“Hoe zij zich identificeren is niet aan mij om te benoemen of bespreken. Wel hebben beide hoofdrolspelers een bepaalde 'queerness'; ze identificeren zich niet met een duidelijke verwachting van hoe ze moeten zijn. Ze hoefden hun ruimdenkendheid daarom ook niet te spelen. Dat vind ik ook het leuke aan de huidige generatie van 16- en 17-jarigen. Ze noemen zich soms bi of gay, maar het is al minder vast omlijn dan bij millennials.”

Zet dit je ook aan het denken over je eigen seksualiteit?
“Ik worstel nog iedere dag met mijn eigen verwachtingen, zowel genderconforme als die van mezelf. Niet op een tragische manier hoor. Ik meander vrij tussen mijn vrouwelijke en mijn mannelijke kanten en ik omarm dat nu heel erg. Vroeger dacht ik veel meer vanuit het idee: ik ben een man en ik val op mannen. Maar mede door de jongeren met wie ik heb gewerkt, die daar totaal niet mee bezig zijn, ben ik er steeds minder dogmatisch mee bezig. Ik kan het loslaten.”

“Als ik naar mijn eerdere films kijk, zie ik een beeld van wat ik dacht dat film moest zijn: heteronormatief, dramatisch en rauw”

Heb je al een idee van je eigen stijl en signatuur als filmmaker?
“Als ik naar mijn eerdere films kijk, zie ik een beeld van wat ik dacht dat film moest zijn: heteronormatief, dramatisch en rauw. En, zoals veel filmschoolfilms, ook wat zelfingenomen en serieus. Met Marlon Brando heb ik dat compleet losgelaten en een film gemaakt die ík wilde maken. Hij is een stuk vrolijker en luchtiger geworden. Alleen het troostaspect is gebleven. Waar ik denk ik naartoe ga, is films over troost met een meer bitterzoete en komische signatuur. Dat wil niet zeggen dat ik mezelf grappig vind, maar ik ben nu een stuk energieker dan de wat meer ingetogen films die ik eerder heb gemaakt. “

Wat gaat er nu met de film gebeuren? Cannes gaat niet door, dus daar heb je geen vertoning.
“We hebben nu in elk geval een bijzondere 'stamp of approval'. Zo'n stempel opent hopelijk deuren tot streaming platforms en educatieve projecten. Maar voor nu is er nog niets over bekend. De film is ook nog door bijna niemand gezien. Zelfs de cast en crew niet. Het zou heel mooi zijn als de film wereldwijd door een groot publiek kan worden bekeken. In elk geval worden we nu al door wat leuke festivals benaderd.”

Hoofdfoto: © Miriam Guttmann