Waarom Nederland zwijgt over Trumps klopjacht op trans personen

Met een simpele pennenstreek verklaarde Donald Trump na zijn beëdiging het bestaan van trans en non-binaire personen in Amerika onwettig. Een reactie van de Nederlandse overheid bleef uit. En dat is niet zonder reden of gevolgen, betoogt politicoloog Mounir Samuel. 

[Waarschuwing: dit artikel kan trauma-activerend zijn. Het bevat pijnlijke en confronterende cijfers over discriminatie en geweld richting transgender personen, en schrikbarende cijfers over depressie en suïcide. Denk je aan zelfdoding, of ken je iemand in je directe omgeving die daar mee worstelt? Neem dan contact op met 113.]

Het applaus was oorverdovend. Op Donald Trumps uitspraak dat in de Verenigde Staten nog slechts twee geslachten zouden worden erkend, te weten ‘man’ en ‘vrouw’, volgde een staande ovatie. Dat viel misschien te verwachten van het publiek in de nabijgelegen Capital One Arena, waar 20.000 trouwe Trumpaanhangers waren samengekomen voor de inauguratie van de 47ste president van het land. Op reusachtige schermen volgden ze de ceremonie om deze als een NBA-basketbalwedstrijd van commentaar te voorzien. Zo werd bij de aankomst van Amerikaanse oud-presidenten als Joe Biden, Barack Obama, maar ook de Republikeinse George W. Bush Jr. luid ‘boe’ geroepen, terwijl bij de aanblik van Elon Musk (X) en diens machtsbeluste techvriendjes als Mark Zuckerberg (Meta) en Jeff Bezos (Amazon) gejuicht werd. 

Ook in het Capitool zelf leverde de aankondiging een staande ovatie op. De langste zelfs. En wel zo lang, dat niet alleen ik hem als gewone toehoorder opmerkte, maar ook twee scherpe journalisten van het Arabische mediaplatform Al Jazeera. CNN, maar ook NOS en het RTL Nieuws leken de selectieve anti-trans euforie niet op te merken.

Het applaus voelde als doffe klappen op mijn huid. Ik wist dat Trumps woorden zouden komen, maar dat ze op zoveel bijval konden rekenen, zorgde voor beurse plekken op mijn hart. Ik voelde ook iets anders. Een zweem van angst. Ik hoefde niet te raden wat er komen zou en wat dit voor mij en zoveel anderen als ik betekent.

oorverdovende stilte

Wij trans personen behoren tot de meest kwetsbare groepen ter wereld. Niet in het minst omdat we vrijwel altijd en overal de enige niet cisgender persoon zijn; binnen onze eigen familie, vriendengroepen en vaak zelfs binnen romantische relaties. In een cisgender homoseksuele of lesbische relatie behoren beide (of meerdere) partners nog tot één of meer letters van de regenboog. Voor een trans persoon in een relatie met een cisgender, hetero partner gaat dat niet op. Ook ligt de maatschappelijke representatie en acceptatie van homoseksualiteit flink hoger – al staat die net zo goed steeds meer onder druk.

Nog luider dan het applaus klonk de oorverdovende stilte aan onze kant van de Atlantische Oceaan. De president van het machtigste land ter wereld verklaarde het bestaan van transgender en non-binaire personen met één pennenstreek volstrekt onwettig, en de Nederlandse overheid, noch de Europese Unie bracht enig statement uit – al was het maar in enkele tekens op dat gewraakte X. Voor een scherpe reactie is genoeg reden. De VS is immers onze belangrijkste bondgenoot. Welke boodschap geeft onze regering aan een deel van haar eigen bevolking, als zij zonder enige kritiek Trump slijmerig met zijn presidentschap feliciteert?

daad bij woord

Bij Trump blijft het zelden bij gezwollen woorden. Binnen enkele uren na zijn beëdiging tekende hij onder luid gejuich het presidentiële decreet dat niet alleen een streep zet door iedere erkenning van genderdiversiteit, maar ook door de mogelijkheid van het (formeel) veranderen van het geslacht van man naar vrouw (of andersom). En dat was nog maar het begin. Enkele dagen later volgde een totale stop op iedere nationale steun voor medische en psychologische hulp aan transgender jongeren. Staten moeten nu zelf besluiten of deze vaak geïsoleerde jongeren hulp verdienen. Vaak gebeurt dit per referendum, en in de meeste staten laat de uitkomst hiervan zich bij voorbaat raden. Als wij in Nederland over zoiets mochten stemmen in een eigen polderreferendum, vrees ik dat deze vaak levensreddende psychologische en medische zorg direct zou worden afgeschaft, gezien alleen al de grote weerstand die hier voelbaar is tegen iets basaals als genderinclusieve toiletten.

Hier bleef het niet bij. Op 31 januari verdwenen tal van Amerikaanse pagina’s op overheidswebsites en ging minstens één site (U.S. Census, de Amerikaanse variant van het CBS) volledig op zwart vanwege verspreiding van ‘genderideologie’. Op basis van Trumps decreten moesten federale overheidsinstanties binnen twee dagen alle informatie die het bestaan van transgender personen en andere genderidentiteiten erkent verwijderen. Ook seksuele oriëntaties als homoseksueel en lesbisch mochten niet meer worden benoemd. Haastig werden alle regenboogvlaggen verwijderd. Zelfs de website van The National Park Service (dat alle nationale parken beheert) was ineens onzichtbaar. Op de website van State Department (het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken) werd het woord ‘gender’ overal vervangen door ‘sex’.Het wordt nog enger. Het Center for Disease Control moest allerijl woorden als ‘transgender’ maar ook ‘immigrant’, ‘zwangere mensen’ en ‘lhbti’ verwijderen. En dat terwijl de site informatie verstrekt over ziektes en aandoeningen waarvan het ziekteverloop en de gevolgen een verschillende impact hebben op verschillende bevolkingsgroepen. 

Iedere vorm van diversiteit en inclusie is per presidentieel decreet afgeschaft, of zelfs ronduit verboden. Trump ging zelfs zo ver in een persconferentie de fatale vliegtuigcrash in Washington DC van 29 januari jongstleden te wijten aan het diversiteit- en inclusiebeleid van Biden en Obama, dat zich onder andere richtte op het aannemen van achtergestelde Afro-ASmerikanen, Hispanics en lhbtiqa+ personen en het opzetten van bijvoorbeeld ‘roze netwerken’. Zijn voorgangers zouden hiermee medewerkers hebben aangenomen die ‘verstandelijk beperkt’ zijn.

Trump bevroor daarnaast in één klap alle nationale steun aan ngo’s, mensenrechtenorganisaties en belangenorganisaties. Het maatschappelijk middenveld in de VS schoot hierdoor op slot. Denk hierbij aan hulp voor dakloze ouderen en voedselsteun voor straatarme families, maar ook lhbtiqa+-belangenorganisaties en instanties die hiv-medicatie verstrekken. De publieke voorzieningen in de VS zijn al om te huilen, maar zonder deze organisaties braken er direct schrijnende en levensbedreigende situaties uit, zoals dakloze ouderen die nu in de vrieskou op straat moeten slapen en mensen die levensreddende medicatie werd ontzegd. Ook internationaal was de paniek groot, met name onder ngos’ en belangenorganisatie die zich bezighouden met seksuele rechten. CNN sprak van ‘totale chaos’. In verdediging zei President Trump in een haastig ingelaste persconferentie dat 50 miljoen dollar naar ‘condooms voor Hamas’ was gegaan. Een leugen, waarmee hij het belang van seksuele rechten en belangrijke voorzieningen volstrekt belachelijk maakte.

Het acuut stopzetten van dergelijke fondsen past allemaal bij het grote plan van de kersverse minister van Efficiëntie Elon Musk, die meer dan twee biljoen dollar wil bezuinigen. Musk bestempelde USAID, het federale orgaan voor ontwikkelingshulp dat goed is voor 40% van alle nood- en ontwikkelingshulp wereldwijd, tot een “criminele organisatie” die “dood” moet. Zonder pardon zette hij alle activiteiten stil. Musk wil van de Amerikaanse overheid één grote defensie- en veiligheidsapparaat maken. Het land zal daarmee veranderen in een (virtueel) wilde westen waar de allerrijksten, het bedrijfsleven en big tech de dienst uitmaken en waarin gemarginaliseerde personen, transgender personen voorop, het absolute nakijken hebben. 

de haagse hakbijl

Waar kennen we dit van? O ja, de Nederlandse overheid, die ook de ene na de andere reusachtige bezuiniging doorvoert op tal van publieke voorzieningen. Het kabinet-Schoof kort daarnaast onze ngo’s en mensenrechtenorganisaties met miljarden. Laten dit nu net de organisaties zijn die de regering steeds vaker (met succes) voor de rechter slepen vanwege falend klimaatbeleid, de wapenleveranties aan Israël, mensenrechtenschendingen tegen personen op de vlucht of de juridische rechten van transgender en non-binaire personen. De VS en Nederland zijn samen de grootste donateurs op het gebied van seksuele en reproductieve rechten, waaronder hiv/aids-bestrijding valt, maar ook belangenbehartiging van lhbtiqa+-rechten. Door de Haagse hakbijl en Elons gehaktmolen dreigt al dat werk stil te vallen. 

Ook in ons land worden in vrijwel alle gevallen slechts twee geslachten erkend en hoewel je in Nederland je geslacht in officiële documenten wel mag veranderen, gebeurt dit via een mensonterend proces waarbij je met een diagnose van geestesziekte (de zogeheten ‘expertverklaring’) naar je geboorteplaats moet gaan om daar een aanhechting aan de geboorteakte te laten toevoegen. De geboorteakte zelf blijft dus ongewijzigd, waardoor je als transgender persoon makkelijk te herleiden bent in de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA). Dit levert overigens tal van uitdagingen op voor mensen die niet in Nederland geboren zijn. En wat als je geen man of vrouw bent (of juist beide)? Tot dusver lukte het slechts een enkeling na tal van kostbare rechtzaken om een ‘X’ in het paspoort te krijgen en niet langer geregistreerd te staan als ‘man’of ‘vrouw’. 

Mounir Samuel: “Transgender personen zijn momenteel een soort dartbord”

Pogingen om burgers autonoom eigenaarschap te geven over hun eigen genderregistratie leidden tot een nationale rel. Uiteindelijk blokkeerden NSC en SGP met een motie ieder verder debat over deze zogeheten ‘Transgenderwet’. Ons kabinet wil daarnaast de ‘seksuele voorlichting’ op scholen vergaand inperken en ‘politiek neutraal’ maken. Dat wil zeggen dat kinderen niets over genderdiversiteit of het bestaan van transgender personen meer mogen leren. Mijn identiteit wordt weggezet als een politieke ideologie, een modeverschijnsel of een mediahype, in plaats van een daadwerkelijke staat van zijn.

dalende acceptatie

De gevolgen zijn te merken. Transgender Netwerk Nederland (TNN) trok de afgelopen tijd (tevergeefs) aan iedere noodbel. Op 18 november 2024 meldde de belangenorganisatie dat desinformatie en complottheorieën over transgender personen schrikbarend groeien, evenals haat, pesten en openlijke geweldpleging. Ondertussen keldert de acceptatie van transgender jongeren op school, zo blijkt uit landelijk onderzoek van de GGD. Alleen al in de provincie Zeeland vindt nog maar 25% van de jongeren het ‘normaal’ als iemand zich niet identificeert met diens geboortegeslacht. In 2021 was dit nog 46%. Ondertussen verdubbelde landelijk het aantal jongeren dat het ‘verkeerd’ vindt dat iemand transgender is van 13% (in 2021) naar 25% (in 2023). Het aantal meldingen van discriminatie en geweld tegen transgender personen bij TNN en antidiscriminatieorganisaties als het College voor de Rechten van de Mens steeg in 2023 met 60%. 

Deze negatieve trend zette, mede door de huidige extreemrechtse politieke wind, in 2024 in rap tempo door. Uit eigen onderzoek voor mijn boek Nederland voor de Nederlanders (2024) blijkt dat de politie en het Openbaar Ministerie nauwelijks tot niets tegen discriminatie en geweld tegen transgender personen onderneemt: minder dan 3% van de formele aangiftes wordt in behandeling genomen.

Transgender personen ondervinden niet alleen extern geweld, waaronder disproportioneel veel seksueel geweld, ze lijden ook onder een interne strijd met depressie, automutilatie en pogingen tot zelfdoding, als gevolg van de lange wachtlijsten in de zorg, pesterijen, transhaat, sociale isolatie, ontmenselijking en uitzichtloosheid. Volgens onderzoek van zelfdodingspreventielijn 113 overlijden transgender personen drie tot vier keer vaker door zelfdoding dan niet-transgender personen. Ze doen bovendien vijf- tot tienmaal vaker een suïcidepoging en denken zeven keer vaker aan zelfdoding dan niet-transgender personen. 

Het is voor mij niet langer de vraag of, maar wanneer en waar de vervolging van transgender personen zal beginnen, de opsluiting, verplichte retransitie en erger zal volgen. Zo veel desinformatie over en dehumanisering van zo’n gemarginaliseerde minderheid kan en zal nooit zonder gevolgen zijn.

beangstigende parallelen

Er zijn beangstigend veel parallellen te trekken tussen Nederland en de VS, met dit verschil; als de VS hoest, krijgt de hele wereld bronchitis. Daarbij spelen sociale media een gevaarlijke rol. Nu internetgiganten de schaduwmacht in Washington vormen en bedrijven als Meta en McDonald’s hun diversiteit- en inclusie-afdelingen gedeeltelijk of geheel opdoeken, kan transhaat zich ongefilterd verspreiden. 

Des te belangrijker was het dat de in dit kabinet volstrekt onzichtbare staatssecretaris van Funderend Onderwijs en Emancipatie, Mariëlle Paul (VVD), direct een statement had uitgebracht met de boodschap dat in Nederland transgender personen wel erkend en gewenst zijn en dat de Nederlandse overheid achter hen staat. Ze liet het echter volstrekt afweten, net als de rest van het kabinet. Drie van de vier coalitiepartijen zijn dan ook fel gekeerd tegen transgenderkwesties.

En wat te denken van onze eigen Nederlandse transgender militairen? Trump is van plan alle transgender militairen eerloos te ontslaan. Hoe kunnen onze trans militairen binnen zo’n cultuur veilig opereren met hun Amerikaanse collega’s binnen NAVO-verband? Ook het ministerie van Defensie blijft echter stil en spreekt met geen woord over haar eigen transgender personeel dat zowel binnen als buiten Defensie ijvert voor vrede en veiligheid. 

Daar waar de Nederlandse overheid haar beschermingsplicht tegenover transgender personen verzaakt en hun gemarginaliseerde positie in vele gevallen zelfs verergert, is het aan de heteroseksuele cisgender machtsgroep en de vele andere kleuren van onze regenbooggemeenschap om pal voor, naast en achter hen te gaan staan. Persoonlijk ongemak of onbegrip kunnen en mogen nooit belangrijker zijn dan democratisch bestaansrecht en de individuele keuzevrijheid van ieder mens. Het is nu of nooit. Of wij besluiten het tij te keren en in te zien dat uitsluiting van de één uiteindelijk de uitsluiting van ons allen betekent. Of we geven Trump zijn zin en staan slechts de erkenning één geslacht toe; steenrijke, machtsbeluste, ondemocratische, gewelddadige en haatdragende mannen. 

Mounir Samuel (1989) is politicoloog en auteur. In zijn nieuwste boek Nederland voor de Nederlanders: mijn antwoord op (extreem)rechts duidt hij de politiek en samenleving van deze tijd en geeft hij aan woorden aan datgene waar velen de taal voor zoeken.