interview
Acteur Jesse Mensah over grenzen, onrecht en representatie
“Wat is diversiteit en wie bepaalt dat?”
Dit seizoen speelt acteur Jesse Mensah (30) het ene na het andere queer personage bij Internationaal Theater Amsterdam. “Ik hou van voorstellingen die de meningen verdelen.”
Vlak na zijn vakantie heeft Jesse Mensah al een stevige verkoudheid te pakken, al staat hij daar niet van te kijken. Na een druk seizoen op de planken en voor de camera zou hij gaan genieten van een maand niets. “Maar ik kan slecht nee zeggen, dus heb me toch weer laten verleiden tot allerlei film- en tv-projecten. Misschien moet ik volgende zomer een paar weken het land uit.”
We spreken hem op een zonnige herfstdag, in de week dat hij voor het laatst te zien is in Penthesilea, de voorstelling waarmee Eline Arbo in 2023 haar debuut maakte als nieuwe artistiek leider van Internationaal Theater Amsterdam (ITA). Daarmee nam zij het stokje over van Ivo van Hove, met wie het gezelschap afgelopen augustus definitief de banden verbrak, nadat uit onderzoek bleek dat onder zijn leiding een onveilige werksfeer was ontstaan. In een persbericht liet ITA weten de komende tijd ‘rust, herstel en vernieuwing’ nodig te hebben.
In Penthesilea wordt de titelheldin, de koningin van de Amazonen, verliefd op de Griekse legeraanvoerder Achilles. Mensah: “De Amazonen waren een vrouwenvolk dat de liefde hoofdzakelijk met elkaar bedreef. Enkel om zich voort te planten veroverden ze eens per jaar een aantal mannen, die zij na de daad afslachtten. Dat Penthesilea en Achilles voor elkaar vallen, wordt door hun beider volken dus niet gewaardeerd. In haar interpretatie van het verhaal speelt Eline met de perceptie van mannelijkheid en vrouwelijkheid. Sommigen vinden het prachtig, anderen kunnen er minder mee, maar iedereen vindt er iets van. Ik hou van voorstellingen die de meningen verdelen en vond het daarom mooi dat dit stuk onverwacht Elines visitekaartje werd.”
bijbelse bulten
Mensah groeide op in een links-culturele bubbel in Amsterdam-Zuid. Zijn moeder bestiert sinds zijn kindertijd een theaterboekenuitgeverij, zijn vader kwam vanuit Ghana naar Nederland als voetballer en liet zich later omscholen tot kok.
Je naam, Jesse, betekent ‘geschenk van God’. Waren je ouders zich daar bewust van?
“Dat is geen toeval. Mijn vader is gelovig, mijn moeder neigt eerder naar het spirituele. Ze hadden moeite met kinderen krijgen en besloten advies in te winnen bij mijn vaders geestelijk leider. Die adviseerde mijn moeder een week lang voor elke maaltijd een eetlepel olijfolie te slikken en ze moesten beiden elke dag bidden. Vervolgens kreeg mijn moeder drie enorme steenpuisten op haar been. Toen die verdwenen, raakte ze zwanger van mij. Uiteindelijk heeft ze drie kinderen gekregen, die ze linkt aan die bulten. Ook mijn twee broers, Boaz en Timon, hebben Bijbelse namen gekregen.”
Wat een verhaal. Speelde het geloof verder een rol in je jeugd?
“Nee, nauwelijks. Ik sta net als mijn moeder open voor het spirituele, maar met een tarotlegging hoef je bij mij niet aan te komen.”
Wat voor mensen zijn je ouders?
“Mijn moeder is de prater van het gezin, mijn vader is vooral heel steady. Al bel je hem midden in de nacht, dan kun je op hem rekenen, maar over gevoelens kun je nauwelijks met hem spreken.”
“dat ik als bruine jongen te zien ben in een klassiek stuk, was niet altijd vanzelfsprekend”
Wanneer begon bij jou te dagen dat je op jongens viel?
“Op mijn zestiende. Mijn moeder vroeg er al mijn hele leven voorzichtig naar. Toen ik nog heel jong was, heeft ze zelfs gevraagd of ik me wel een jongetje voelde. Toen ik uiteindelijk verliefd werd op een jongen, heb ik dat vrij snel aan haar verteld. Ik zag het zelf niet als probleem. Een van mijn beste vrienden was al langer uit de kast, dus ik had in hem een voorbeeld. Ik vond het wel spannend, heb volgens mij zelfs gehuild, maar meer van de ontlading. Mijn vader kwam het een stuk later te weten.”
Hoe verliep dat?
“Mijn moeder heeft het hem verteld. Hij had het er moeilijk mee. Ik ben eerst een tijd boos op hem geweest, maar uiteindelijk maakte die woede plaats voor begrip. Het is geen slechte man, hij is simpelweg opgevoed met andere normen en waarden. Hij komt echt uit een andere wereld en moest veel waarmaken voor zijn familie. Mede daarom is hij ooit in Nederland beland. Ik kan me niet eens inbeelden hoe dat is, die druk heb ik vanuit huis nooit gevoeld. Mijn moeder vraagt me weleens of ik nog kwaad op hem ben, maar dat ben ik echt niet. Dit klinkt misschien hard, maar ik heb in die periode geleerd dat zelfs als ik hem nooit meer zou zien, ik daar vrede mee zou kunnen hebben. Ik heb een hartstikke fijn leven en ben gelukkig met hoe ik ben.”
De tekst gaat verder onder de foto.
Hoe is de situatie nu?
“Mijn ouders zijn niet meer samen. Mijn vader zie ik lang niet zo vaak als mijn moeder, maar er is een houden-van-basis. Ik merk wel dat hij de laatste jaren nog geslotener wordt dan hij al was; ik denk door zijn leeftijd. Hij gaat over een paar jaar met pensioen en gaat met regelmaat terug naar Ghana. Dit jaar is hij er vier maanden achter elkaar gebleven.”
Aan Het Parool vertelde je vijf jaar terug dat je vader nog nooit een van je vriendjes had ontmoet. Is daar inmiddels verandering in gekomen?
“Mijn huidige vriend heeft hij ontmoet. We hebben hem er een keer mee ‘verrast’ en hij gedroeg zich heel normaal. Het is een koppige man – dat heb ik van hem. Hij heeft ooit besloten dat hij het er niet mee eens was, en kan zoiets vervolgens moeilijk loslaten. Het enige wat ik jammer blijf vinden, is dat ik er tot op de dag van vandaag nooit een degelijk gesprek met hem over heb kunnen voeren.”
grenzeloos spel
Mensah werd thuis gestimuleerd te luisteren naar zijn hart, en dat klopte in eerste instantie sneller van dans. Op 9-jarige leeftijd begon hij aan de Balletacademie. “Als jongetje was ik daar erg gewild en ik denk dat ik er toevallig talent voor had.” Naarmate de lessen steeds technischer werden, begon hij zijn interesse te verliezen. “Ik besefte dat ik dit niet de rest van mijn leven wilde doen.” Hierop maakte hij eerst de overstap naar een dansopleiding bij Lucia Marthas, waarna hij begon aan een hbo-opleiding Jazzdans aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Twee jaar later hing hij zijn dansschoenen aan de wilgen en meldde hij zich aan bij de Toneelschool in Amsterdam. “Ik was 24/7 bezig met mijn lichaam en wilde mentaal meer worden uitgedaagd.”
Wanneer ging het roer om?
“Eén keer per jaar voerden leerlingen van de Toneelschool zelfgemaakte stukken op in een gezamenlijke voorstelling: de Etudes. Ik zag hen spelen, was op slag verliefd en heb me direct aangemeld. Het jaar erop ben ik begonnen. In het eerste jaar word je begeleid door ‘ouders’, een soort mentors die je op weg helpen. Mijn ouders waren Merel Baldé [beter bekend als zangeres MEROL – red.] en Hanna van Vliet.”
Met wie je een paar jaar terug te zien was in ANNE+, waarin zij de titelrol vervulde.
“Leuk hè? Onze vriendschap gaat al heel lang terug. Zij zijn echt familie voor me geworden.”
Hoe was jouw tijd op de Toneelschool?
“Ik heb het er enorm naar mijn zin gehad, al was het in mijn beleving ook het begin van de woke era.”
Hoe bedoel je dat?
“Het leek alsof het maatschappelijk bewustzijn over onrecht en grensoverschrijdend gedrag een vlucht nam tijdens mijn studietijd. Misstanden blijven sindsdien steeds minder vaak onopgemerkt. Toen ik in mijn derde jaar zat, werd de artistiek leider van de regieopleiding door meerdere vrouwen beschuldigd van seksuele intimidatie. Een jaar later volgden soortgelijke beschuldigingen tegen de artistiek directeur.”
Hoeveel kreeg je daarvan mee?
“Het ging grotendeels langs me heen. Ik was me sowieso maatschappelijk gezien niet bewust van veel onrecht. Dat ben ik pas later meer geworden en heb ik echt moeten leren.”
In 2020 ondertekende je, samen met 444 andere theatermakers, een open brief aan de theatersector waarin kritiek werd geuit tegen de heersende angstcultuur. Met welke reden zette jij die handtekening?
“Omdat steeds duidelijker werd hoeveel machtsmisbruik er plaatsvond en -vindt. Als acteur word je beoordeeld op allerlei aspecten van je zijn: je stem, je gewicht, je motoriek. Acteren is een beroep dat erg vatbaar is voor misbruik: je hebt te maken met veel jonge, kwetsbare mensen met talent en ambitie.”
Is er inmiddels veel veranderd?
“Er is vooral een verschuiving zichtbaar in de mate waarin jonge acteurs dingen pikken. Laatst hoorde ik iemand de huidige situatie treffend beschrijven. Vroeger zeiden docenten: ‘Als je nu niet ophoudt, dan bel ik je ouders’. Tegenwoordig zeggen studenten dat tegen hun docenten.”
Heb je tijdens de opleiding weleens iets meegemaakt waarvan je met terugwerkende kracht denkt: dat was niet helemaal in de haak?
“Ik had een leuke, hechte klas waarin het niet ontbrak aan openheid. Voelde iemand zich niet goed, dan werd dat gelijk besproken. De vraag is: waar ligt de grens tussen iets niet zien en iets niet willen zien? En hoe weet je of iets verkeerd is? De grenzen zijn vaag in dit vak. Mijn personage kan in een stuk een gerepeteerde klap in zijn gezicht krijgen, maar elke keer dat we repeteren zal ik me anders voelen. Ongeacht mijn humeur, krijg ik, Jesse, toch telkens die klap in mijn gezicht. Moet dat zonder meer kunnen? Dat kun je je afvragen. Acteren is het leven nabootsen om mensen te raken of zelfs te helpen.”
En het leven kan soms vrij lelijk zijn.
“Helaas wel.”
diversiteitsvinkje
Zowel tijdens zijn opleiding als daarna speelde Mensah meermaals rollen die voor vrouwen werden geschreven. Op de Toneelschool zei een docent hem op een gegeven moment dat hij ook mannenrollen moest kunnen spelen. “Ik kan me goed voorstellen dat er jonge mensen zijn die zich in hun wezen aangetast voelen wanneer ze zulke opmerkingen krijgen, maar ik kon ze altijd snel van me af laten glijden.”
Zat je al vroeg lekker in je vel?
“Best, dat komt denk ik door mijn dansverleden. Ik ben mijn leven lang omringd geweest door veel vrouwen en homoseksuele mannen. Daardoor heb ik het sierlijke in mij nooit onderdrukt. Ik vind het zelfs leuk om te spelen met de verwachtingen van mensen. In mijn spel gebruik ik het als instrument.”
Hoe uit zich dat?
“Ik ben me heel bewust van de invloed van mijn lichaamstaal. Hoe kortzichtig is het bijvoorbeeld dat ik zo [Mensah gaat rechtop zitten en legt zijn handen plat op tafel] niet wordt uitgescholden voor ‘kankerhomo’ en zo wel [hij kantelt zijn hoofd naar links en laat zijn gezicht rusten op de rug van zijn hand]. Dat spelen met verwachtingen ben ik als een van mijn talenten gaan zien. Wat op mij wel een grote invloed had, was de opkomst van Black Lives Matter.”
In welke zin?
“Doordat het ineens overal ging over ‘het belang van diversiteit’. Met een witte moeder en een zwarte vader ben ik net zo wit als ik zwart ben, toch word ik vooral als dat laatste gezien. En daar valt, in tegenstelling tot mijn manier van lopen of zitten, niks aan te veranderen. Daardoor heb ik me, zeker in de tijd van de Black Lives Matter-demonstraties, regelmatig afgevraagd: krijg ik deze rol aangeboden vanwege mijn spel, of omdat het goed staat in de etalage, een bruine, homoseksuele jongen? Ineens werd ik als ‘diversiteit’ bestempeld, waardoor ik begon te twijfelen aan mijn talent. Daarbij: wat is diversiteit, en wie bepaalt dat?”
Wat hielp je over die twijfel heen?
“De mensen met wie ik werkte, die lieten zien dat ze voorbij mijn huidskleur of seksuele oriëntatie keken. Op een gegeven moment wist ik het in mijn hoofd om te draaien naar: al is het zo, dan is het aan mij om er het beste van te maken. Ik heb inmiddels zoveel op het podium gestaan, dat ik vertrouwen heb in mijn kunnen. Ik realiseer me ook steeds meer dat het misschien wel iets betekent wanneer ik als bruine jongen te zien ben in een klassiek stuk. Dat is niet altijd vanzelfsprekend geweest en kan hoopgevend zijn voor andere acteurs van kleur.”
In het eerdergenoemde interview met Het Parool zei je dat je vaak merkte dat wanneer gekleurde acteurs worden gevraagd voor rollen, hun huidskleur daar een onderdeel van is.
“En daarom vind ik het belangrijk dat er meer nieuwe verhalen komen, maar net zo belangrijk dat bestaande verhalen door iedereen verteld kunnen worden. Daarvoor ben ik acteur geworden.”
Waar sta jij in de discussie over wie welke rollen zou mogen spelen?
“Voor mij gaat het vooral over wie wat met welke intentie wil neerzetten. Stel dat een 60-jarige witte, heteroseksuele man een verhaal brengt over een meisje uit Nigeria dat naar Nederland is gevlucht, dan snap ik de vraag: maar waarom wil jij dat vertellen? Tenzij die man daar een sterk antwoord op kan formuleren, zou ik het niet weten. Ik vind dat iedereen in principe alles mag spelen, maar de intentie is van groot belang. Daarbij zijn het momenteel met name gemarginaliseerde mensen die vooral variaties van zichzelf mogen spelen, terwijl mensen in geprivilegieerde posities alle rollen voor hun rekening mogen nemen. Daar moet meer gelijkwaardigheid in komen.”
toolkit voor het leven
Als beginnend acteur droomde Mensah al van een plek bij Toneelgroep Amsterdam [nu ITA –red.]. Sinds 2021 maakt hij onderdeel uit van het vaste ensemble. “Alles in het gezelschap trok me aan: de locatie, de historie, het gebouw, de toewijding – waar dus helaas ook grenzen in zijn overschreden. ITA is toneel pur sang. Theater is een ambacht dat weinigen nog willen beoefenen: het verdient niet bijzonder goed, is keihard werken en vereist een enorme inzet, een soort geloof bijna. In bepaalde opzichten moet je er alles voor geven en dat gebeurt daar. Ik hou daarvan.”
Wat brengt het podium jou?
“Ik heb in voorstellingen gestaan over uiteenlopende thema’s: rouw, homoseksualiteit, wraak, en door elk van die stukken deed ik nieuwe inzichten op – soms pijnlijk, soms prachtig – over hoe de mens in elkaar steekt. Acteren biedt mij de middelen om het leven te trotseren. Walk a mile in each other’s shoes. Dat leer je als acteur bij uitstek. Als mensen verplicht zouden worden een paar acteerlessen te nemen, zouden er een hoop minder problemen zijn in de wereld.”
Jouw grote doorbraak kwam met een rol in Eline Arbo’s bewerking van Weg met Eddy Bellegueule, over een homoseksuele jongen die opgroeit in een kleingeestig Noord-Frans dorp. Hoe was die tijd voor jou?
“Heel vet, en raar. Ik had nooit kunnen bedenken dat dit stuk zo’n succes zou worden.”
Je ontving met je drie medespelers een Louis D’or-nominatie voor de hoofdrol die jullie gezamenlijk vertolkten, al vond een uitreiking door de pandemie nooit plaats.
“Ik heb met die voorstelling zo veel meegemaakt. Al bij de eerste paar opvoeringen kwamen er nadien huilende mensen op ons af, zo geraakt waren ze. Ik wist niet wat me overkwam. Door de pandemie hebben we er ook een livestream van gespeeld, die een heel breed publiek heeft bereikt. De voorstelling is me zo dierbaar. Ergens voelt het vreemd dat we ’m dit najaar gaan hernemen in ‘normale’ tijden, maar ik kijk er erg naar uit.”
Het was ook de rol die je bij ITA bracht.
“Mij en Eline. Ivo van Hove, die toen nog artistiek directeur was bij ITA, kwam kijken bij een voorstelling in het Bellevue Theater in Amsterdam. Een week later werd ik gebeld of ik wilde auditeren.”
Herinner je je nog hoe dat belletje verliep?
“Dat vergeet ik nooit meer, haha. Vlak daarvoor was ik door Het Nationaal Theater in Den Haag gevraagd bij hen te komen auditeren en daar had ik al ja op gezegd. Toen ik werd gebeld door een medewerker van Internationaal Theater Amsterdam, verstond ik haar verkeerd. Ik was in de veronderstelling dat ik iemand van HNT aan de lijn had. Pas na een paar minuten realiseerde ik me het misverstand. Ik heb me er doorheen gebluft en toen ik ophing kwam het besef: ik mag auditeren bij ITA. Dat was altijd mijn grote droom geweest. Den Haag heb ik afgebeld. Dat werd me begrijpelijkerwijs niet helemaal in dank afgenomen.”
De afgelopen tijd is er een hoop gebeurd. Zo adviseerde de Raad voor Cultuur begin juli om de meerjarige subsidie voor ITA bijna te halveren.
“Dat nieuws kreeg ik halverwege mijn vakantie. Ik stond in cowboykleren, inclusief plaksnor, op de set van Het Klokhuis.”
Voor de raad speelden onder meer ‘de werkdruk en de sociale veiligheid’ mee in hun besluit. Anderhalve maand later verbrak ITA definitief de banden met voormalig artistiek directeur Ivo van Hove. Ook de voltallige raad van toezicht trad af. Hoe heb jij die gebeurtenissen beleefd?
“Ik vind het vooral kut voor Eline en alle gedupeerden. Eline krijgt veel te verduren, ik zie hoe pittig ze het heeft. Achter de schermen had zij al ingezet op grote veranderingen in de manier waarop we met elkaar werken. Zo is er, sinds zij artistiek leider is, voorafgaand aan elke voorstelling een korte check-in met het hele team: van de acteurs tot de technici. Inhoudelijk kan ik er verder weinig over zeggen, vanuit privacyredenen weet ik ook niet van de hoed en de rand.”
Gaat het hier, net als bij de incidenten op de Toneelschool, om een geschiedenis die zich grotendeels afspeelde voordat jij bij het gezelschap kwam?
“Ja, en dat is af en toe best lastig. Wanneer er een vreemde energie hangt in het gebouw, weet ik soms niet of – en hoe – ik moet bijdragen aan een oplossing, of dat het juist beter is als ik me op de achtergrond houd.”
Komend seizoen sta je in meerdere voorstellingen van Eline Arbo en speel je een rol in een herneming van Angels in America, een bewerking van Van Hove, die wordt overgenomen door een regieassistent. Elk van die stukken bevat een queer element.
“Grappig hè? Dat is onderdeel van Elines stijl. In bijna al haar werk speelt ze in meer of mindere mate met onderwerpen als gender en identiteit.”
Naast hernemingen van Weg met Eddy Bellegueule en De uren, ben je te zien in Giovanni’s Room, naar het boek van James Baldwin, een homoseksuele, zwarte auteur die veel bezig was met de kruislijnen tussen thema’s als racisme en homofobie. Was je al bekend met zijn werk?
“Nee, maar toen Eline me in een korte pitch vertelde waarom ze dit stuk wilde brengen, was ik gelijk om. Het stuk volgt een Amerikaanse man die in Parijs als een blok valt voor een Italiaanse barman. Wat Eline fascineerde, was dat Baldwins uitgever dit boek in eerste instantie niet uit wilde brengen, vanwege de witte hoofdpersoon. Daar zou zijn zwarte achterban niet op zitten te wachten. Daar is die vraag weer: wat is diversiteit en wie bepaalt dat? Mag je als zwarte auteur dan alleen maar verhalen over zwarte personages publiceren?”
Is er een thema dat je in je werk nog niet hebt verkend?
“Eerder een discipline: ik ontwikkel nu met twee vriendinnen een serie. Tot nu toe ben ik alleen uitvoerend acteur geweest. Deze productie gaat voor het eerst mijn eigen stem bevatten, dat is voor mij iets nieuws.”
Waarover gaat acteren voor jou in essentie?
“Therapie is het voor mij niet, al gaat er wel wat druk van de ketel wanneer ik op de planken sta. Het is een vertrouwde plek waarin je afspreekt dat je alles tegen elkaar mag zeggen wat normaal onuitgesproken blijft, alles mag doen wat je normaal laat.”
Alle maskers gaan af.
“En tegelijkertijd ook helemaal niet, het is echt nep. Veilig ook. Mensen vinden vast van alles van me, maar dat is altijd op basis van een rol waar ik me achter kan verschuilen. Op die manier ervaar ik wat mensen van bepaalde zaken vinden, maar altijd met een beschermlaag ertussen.”
Dit theaterseizoen is Jesse Mensah te zien in de ITA voorstellingen Giovanni’s Room (t/m 2 februari), Angels in America (11 april t/m 28 april) en De Uren (20 t/m 22 juni en 4 t/m 6 juli). Meer info en kaartverkoop via ITA.nl
Styling: Alexandra Vilcov / muah: Judith van Dongen / beeldbewerking: Dog Postproduction / assistent fotografie: Kenny Nagelkerke
