Activist Rémy Bonny over de impact van de oorlog op queer Oekraïners

Activist Rémy Bonny, directeur van stichting Forbidden Colours, zet zich vanuit de Poolse hoofdstad Warschau in voor queer Oekraïners. We spraken hem over het gevaar dat zij lopen en over wat we voor hen kunnen betekenen vanuit West-Europa.

Op dit moment ben je in Warschau om Oekraïense lhbtq-vluchtelingen bij te staan. Hoe is de situatie daar? 
“Erg ingewikkeld. Er zijn op dit moment ongeveer 1 miljoen mensen uit Oekraïne gevlucht. De schatting was dat er in totaal 1,4 miljoen mensen zouden vluchten. In een week zitten we al bijna aan dat aantal. Ik vrees dat het er veel meer worden. Daarbij komt dat mannen tussen de 18 en 60 jaar de grens niet over kunnen steken. Er blijft dus een grote groep achter die later wellicht ook moet vluchten. Het grootste gedeelte komt terecht in Polen, het land met de langste grens. We schatten dat er honderd- tot honderdvijftigduizend lhbtq personen zullen vluchten. We weten dat zij het moeilijker hebben in vluchtelingenkampen. Dat hebben we in Lesbos gezien, waar sommigen slachtoffer werden van een poging tot moord. Daarnaast staan Polen en Hongarije, maar ook Roemenië niet bekend als lhbtq-vriendelijke landen.”

Veel homo- en biseksuele mannen blijven dus achter. Hoe gaat het met hen?
“Op dit moment zien we inderdaad dat vooral lesbische koppels en een aantal trans personen de grens oversteken. Veel mensen uit de lhbtq-gemeenschap zijn eerder al gevlucht, maar we horen ook verhalen van mensen die niet willen vertrekken. Ook onder lesbische vrouwen is er een grote groep die blijft om te vechten. Er zijn groepen binnen de gemeenschap opgericht die samen vechten en er gaat zelfs een verhaal rond dat zij een Russische militair hebben overmeesterd. Zeker onder de oudere activisten zijn er veel strijdvaardig. Ze wijden hun leven aan een democratischer en vrijer Oekraïne. Dat kan in één keer van ze worden afgepakt door Rusland.”

Waar hebben zij momenteel behoefte aan?
“We hebben al de vraag gekregen voor helmen. Daarnaast is er een probleem voor mannen die hiv-positief zijn: we vermoeden dat binnen drie tot vijf weken de medicatie op zal zijn in Oekraïne. Er is sprake van een dreigende gezondheidscrisis.”

“Trans vrouwen worden door de Oekraïense grenswacht teruggestuurd”

Je sprak zojuist over trans personen die de grens over zijn gestoken. Hoe is de situatie voor hen?
“Zij kampen met veel problemen op dit moment. In Oekraïne was het veranderen van je geslacht niet makkelijk. Het was mogelijk, maar in de praktijk een lange procedure. Op veel identiteitskaarten van trans vrouwen staat dus nog een 'm' in plaats van een 'v'. Daardoor worden ze door de grenswacht in Oekraïne teruggestuurd. Wij zijn in contact met een aantal van hen.”

Wat adviseren jullie ze?
“Het is een moeilijk verhaal. We adviseren ze hun identiteitsdocumenten weg te gooien in de hoop dat ze zo de grens toch over kunnen steken.”

Vervolgens belanden ze zonder papieren in Polen, een land waar veel gemeenten zich de afgelopen jaren uitriepen tot 'lhbt-vrije zone'.
“Polen heeft gezegd lhbtq vluchtelingen niet anders te behandelen dan andere vluchtelingen. Maar je kunt jezelf voorstellen hoe het bij een Poolse grenswacht gaat als je als trans persoon zonder papieren moet bewijzen wie je bent. Dat is geen leuke ervaring, maar ze moeten er doorheen. Zij zullen gediscrimineerd worden, maar uiteindelijk zijn ze hopelijk wel buiten levensgevaar.”

Hoe helpen jullie ze verder?
“Als ze in Polen zijn, kunnen ze contact opnemen met lhbtq-organisaties ter plaatse. Ook in Hongarije en Roemenië staan organisaties klaar om ze te helpen. Er wordt onderdak voor de eerste dagen geregeld en er zijn psychologen en advocaten om mensen bij te staan.” 

“We moeten er alles aan doen om te voorkomen dat lhbtq's in asielcentra belanden. Dat zijn geen safe spaces”

Hoe was de situatie tot twee weken geleden voor lhbtq's in Oekraïne? Een aantal jaar geleden werd Kiev Pride uit elkaar geslagen door neonazistische demonstranten.
“Dat klopt. In 2016 was er veel protest en zijn er veel activisten in elkaar geslagen. De politie zei: dit nooit meer. Bij latere prides vormde de politie een menselijke keten en stonden ze hand in hand langs de pride-parade. Er was sprake van een zekere vooruitgang in Oekraïne, zeker na de revolutie van 2014. Toen heeft het land een Europese weg ingeslagen. Europa vroeg het land wetsvoorstellen in te dienen en zo kwam er in 2015 wetgeving die discriminatie op basis van seksuele oriëntatie en genderidentiteit verbiedt. Daarnaast ligt er een wetsvoorstel in het parlement dat koppels van hetzelfde geslacht de mogelijkheid biedt een samenlevingscontract aan te gaan. Het is een conservatieve samenleving, maar er was dus vooruitgang merkbaar. Ik denk dat de gemeenschap daarom zo strijdvaardig is.” 

Er zouden dodenlijsten klaarliggen voor lhbtq-activisten. Wat kun je ons daarover vertellen?
“Twee weken geleden werd ik daarop geattendeerd door een contact in het Amerikaanse leger. De Russen zouden lijsten klaar hebben liggen met de namen van mensen uit het maatschappelijke middenveld, waaronder veel lhbtq activisten. Als de Russen volledig de macht grijpen in Oekraïne, zouden deze mensen worden opgeroepen en vervolgens geliquideerd. Ons werd gevraagd activisten in te lichten en ze te vragen zo snel mogelijk te vluchten. Veel van hen wilden dat niet: ze dachten dat het om Amerikaanse propaganda tegen Rusland ging. Dat is een mogelijkheid, maar Amerika heeft het de afgelopen tijd vaker bij het juiste eind gehad. We vrezen voor het ergste.”

Veel mensen vragen zich af wat ze kunnen doen om te helpen.
“Er zijn verschillende projecten op dit moment. Wij zijn bezig met fundraising om in Polen onderdak voor mensen te verzorgen. Daarnaast moet er gezocht worden naar een langetermijnoplossing. We werken samen met lhbtq-organisaties in Nederland die huisvesting zoeken in Amsterdam. We moeten er alles aan doen om te voorkomen dat lhbtq's in asielcentra belanden. Dat zijn geen safe spaces."

En als mensen plek in huis hebben?
“In België heeft de overheid een website gelanceerd waarbij mensen kunnen aangeven een kamer beschikbaar te hebben voor vluchtelingen uit Oekraïne. Je kunt daar expliciet aangeven lhbtq-vriendelijk te zijn. In Nederland is er voor zover ik weet nog niet zo'n zelfde initiatief. Mijn voorkeur heeft permanente opvang, omdat vluchtelingen bij burgers thuis vaak maar een korte tijd kunnen verblijven, terwijl de oorlog waarschijnlijk nog lang gaat duren.”

Wil jij lhbtq vluchtelingen in en uit Oekraïne steunen? Er zijn verschillende acties opgezet. De fundraisingactie van Rémy Donny vind je hier. COC Nederland is ook een actie gestart. Een compleet overzicht van initiatieven vind je hier.